Stadsplattegronden Jacob van Deventer

stadsplattegronden van Jacob van Deventer
De cd bevat de plattegronden van Nederlandse steden zoals ze waren in de periode 1560 - 1575. In totaal 116 Nederlandse steden op de cd. Een paar plattegronden van grote steden, zoals Maastricht en Breda ontbreken. Waarschijnlijk zijn deze plattegronden wel door Jacob van Deventer gemaakt, maar zijn ze in de loop der tijd verloren gegaan. De scans zijn met een professionele scanner direct van het fotografisch bronmateriaal gemaakt en van hoge kwaliteit.

Jacob Roelofs van Deventer (Kampen, ca. 1500/1505 - Keulen, 1575) was een Nederlandse cartograaf. Over Jacob Roelofs van Deventer zijn bijzonder weinig biografische gegevens bekend. Hij duikt in de bronnen op wanneer hij zich op 24 april 1520 als Jacobus de Daventria inschrijft aan de Leuvense universiteit. Zijn geboorte wordt dan ook traditioneel omstreeks 1500/1505 gesitueerd. Ondanks zijn naam is Jacob waarschijnlijk niet in Deventer geboren, maar wel in het eveneens in Overijssel gelegen Kampen. Zijn ongehuwde moeder trouwt omstreeks 1510 met Roelof, een inwoner van Deventer, de stad waar Jacob dan zijn verdere jeugd doorbrengt.

In Leuven gaat Van Deventers belangstelling oorspronkelijk uit naar de geneeskunde en de wiskunde, maar later heroriënteert hij zich naar de landmeetkunde en de cartografie. Dit resulteert in 1536 in een kaart van Brabant, de eerste gedrukte kaart binnen de Nederlanden. Tot 1545 volgen nog kaarten van de gewesten Holland, Gelre, Friesland en Zeeland. Daarvoor maakt Van Deventer als een der eersten gebruik van driehoeksmeting. Gemma Frisius, tijd- en geestesgenoot van Van Deventer, zet de theorie van deze werkwijze in 1533 uiteen in zijn Libellus de locorum describendorum ratione. Deze gewestkaarten zijn het begin van een indrukwekkend oeuvre als kaartenmaker. De titel van keizerlijk geograaf die Van Deventer omstreeks 1540 krijgt, wordt na de abdicatie van keizer Karel V in 1555 omgezet in die van koninklijk geograaf.

Het is in die functie dat Jacob van Deventer in 1558 van Filips II een opdracht krijgt, die zal uitgroeien tot zijn levenswerk: de kartering van alle steden van de toenmalige Nederlanden. De opzet van deze opdracht is van militair-strategische aard. De stadsplattegronden van Van Deventer worden dan ook niet gedrukt. Zij zullen integendeel in de vergetelheid raken en pas in de tweede helft van de 19de eeuw terug opduiken. Van Deventer werkt aan deze monumentale opdracht tot zijn dood in 1575. Hij doet dit vanuit zijn thuisbasis Mechelen, waarheen hij intussen verhuisd is.

In 1572 verlaat hij deze stad en wijkt uit naar Keulen, op de vlucht voor de onzekere en onveilige situatie door de anti-Spaanse opstand binnen de Nederlanden. In vijftien jaar maakt Van Deventer een 250 à 260 stadsplattegronden over een gebied dat zich uitstrekt van Friesland en Groningen tot het huidige Noord-Frankrijk, van de Noordzee tot het uiterste westen van Duitsland en het Groot-Hertogdom Luxemburg. Allemaal volgens een vergelijkbare schaal (circa 1:8.000), eenzelfde oriëntatie (het noordoosten boven) en met een verbluffende graad van correctheid.

De volgende steden staan met toegangswegen en een ruim stuk van de omgeving op deze cd:

Aardenburg, Alkmaar, Almelo, Amersfoort, Amsterdam, Appingedam, Arnhem, Asperen, Axel, Bergen op zoom, Beverwijk, Bolsward, Bredevoort, Brielle, Brouwershaven, Buren, Coevorden, Culemborg, Delden, Delft, DenBosch, DenHaag, Deventer, Doesburg, Doetinchem, Dokkum, Dordrecht, Echt, Edam, Eindhoven, Elburg, Enkhuizen, Enschede, Franeker, Geertruidenberg, Geervliet, Genemuiden, Goedereede, Goes, Goor, Gorinchem, Gouda, Groenlo, Groningen, Grootebroek, Haarlem, Hardenberg, Harderwijk, Harlingen, Hasselt, Hattem, Helmond, Heukelum, Heusden, Hindeloopen, Hoorn, Hulst, IJlst, IJsselstein, Kampen, Kuinre, Leerdam, Leeuwarden, Leiden, Lochem, Medemblik, Megen, Middelburg, Monnickendam, Montfoort, Montfort, Muiden, Naarden, Nieuwpoort, Nijmegen, Oldenzaal, Oostburg, Ootmarsum, Oudewater, Purmerend, Reimerswaal, Rhenen, Roermond, Rotterdam, 's-Heerenberg, Schiedam, Schoonhoven, Sloten, Sluis, Sneek, St Maartensdijk, Staveren, Steenwijk, Tholen, Tiel, Utrecht, Valkenburg, Veere, Venlo, Vianen, Vlaardingen, Vlissingen, Vollenhove, Wageningen, Weert, Weesp, Westkapelle, Wijk bij duurstede, Woerden, Workum, Woudrichem, Zaltbommel, Zevenbergen, Zierikzee, Zutphen, Zwolle.