Van den Broek en Bakema

Raadhuis Terneuzen

Gereformeerde kerk

Bureau dat in 1948 is ontstaan uit het architectenbureau Brinkman en Van der Vlugt, dat onder andere stadion De Kuip en de Van Nellefabriek had ontworpen. In 1951 nemen ze de naam Van den Broek en Bakema aan. Het werk kenmerkt zich door een modernistische vormgeving. Hoogtepunten zijn grootschalige stedenbouwkundige ontwerpen als de Lijnbaan in Rotterdam en de expressieve, brutalistische ontwerpen van Bakema voor het stadhuis in Terneuzen en de TU Aula in Delft.

Jaap Bakema

Jaap Bakema volgde opleidingen in Bouwkunde en Weg- en Waterbouw aan de MTS in Groningen (1930-1935) en de voorloper van de Academie van Bouwkunst, het Hooger Bouwkundig Onderricht (1937-1941) in Amsterdam. Aan deze laatste opleiding waren, in tegen stelling tot de opleiding in Delft, vooruitstrevende architecten verbonden als docent, waaronder Mart Stam, Frits Eschauzier, H.T. Zwiers en Johan Hendrik Groenewegen. Voordat hij compagnon van Van den Broek werd, werkte hij op de stedenbouwkundige afdeling van de Dienst Publieke Werken in Amsterdam, als freelancer voor Willem Van Tijen (1940-45) en als architect bij de Dienst Volkshuisvesting van de Gemeente Rotterdam (1945-1948). Bakema en Jo van den Broek gingen vanaf 1948 samenwerken. De architect waarmee Van den Broek samenwerkte, Johannes Brinkman, was op dat moment ziek en overleed kort daarop. In dat zelfde jaar werd Van den Broek benoemd tot hoogleraar aan de Technische Hogeschool te Delft. Bakema is met Aldo van Eyck, Alison en Peter Smithson, Georges Candilis en Shad Woods initiatiefnemer van Team 10, een groep jonge architecten binnen de CIAM die zich met name verzet tegen de eenvormigheid van het functionalisme en de functiescheiding in de stedenbouw. Hij was van 1959 tot 1964 redactielid van het blad Forum. In 1961 wordt ook Bakema hoogleraar in Delft. Hij is daarnaast gastdocent op universiteiten in het buitenland.

Raadhuis, Marl (Duitsland)

Architectenbureau

Van den Broek en Bakema was destijds het grootste architectenbureau in Nederland. Het bureau groeit van 10 - 15 medewerkers in de beginjaren naar 100 in de jaren vijftig en 220 in 1970.+zie blz. 21 en 22, Van den Broek en Bakema 1948-1988, , NAi uitgevers, 2000 In 1971 treden Hans Boot, Jan de Groot, Joop Rijnsdorp en Jan Stokla tot de directie toe. Na het einde van de samenwerking met Sporthuis Centrum daalt het aantal medewerkers tot 110. De samenstelling van de directie wijzigt nog enkele malen na het overlijden van Van den Broek in 1978 en Bakema in 1981. In 2005 wordt de bureaunaam gewijzigd in Broek Bakema. Het architectenbureau bestaat nog steeds en is met zo'n 30 medewerkers gevestigd in de Van Nelle Fabriek te Rotterdam.

Werk

Van den Broek en Bakema maakten ontwerpen op allerlei schaalniveaus, "van stoel tot stad" zoals ze het zelf noemden. Van den Broek en Bakema stelden voor plaatsen als Amsterdam Pampus, Delft Tanthof, Hamburg Mümmelmannsberg, Tel Aviv-Jaffa en het centrum van Eindhoven megastructuren voor met duizenden woningen en een centraal gelegen winkelcentrumnoot. Belangrijke elementen in deze ontwerpen zijn de zogenaamde kernwand- en ruggengraatgebouwen. De voorstellen+Vaak maakte Van den Broek en Bakema deze ontwerpen zonder opdracht, op eigen initiatief. Zie interview Frans Hooykaas, blz. 234 Jaap Bakema and the open society, Dirk van den Heuvel, Archis, 2018 riepen vaak grote weerstand op. Alleen in Tilburg wordt een deel van zo'n ontwerp gerealiseerd. Later maken ze projecten die meer aansluiten bij de kleinschalige architectuur van dat moment.

Ze realiseerden een groot aantal projecten in Nederland en enkele projecten in Duitsland, België, Japan en Saudi-Arabië. Het omvangrijke archief van het architectenbureau is ondergebracht bij Het Nieuwe Instituut en beslaat maar liefst 1,6 strekkende kilometer (van de in totaal 18 kilometer van het gehele archief). De bijbehorende inventarisatielijst bevat 2.500 projecten. In publicaties als de boeken "Van den Broek en Bakema 1948-1988" en "Jaap Bakema and the open society" worden slechts enkele tientallen genoemd. Onderstaande projectenlijst is een overzicht van de projecten uit de archiefinventarisatie die ook in andere bronnen zijn te vinden en waarvan de locatie is te achterhalen. De vele verbouwingen van eerder werk, waaronder aanpassingen van De Kuip en Van Nellefabriek van Brinkman en Van der Vlugt tot vele aanpassingen aan de Lijnbaanwinkels, zijn hieronder niet opgenomen.

Prijzen

Het bureau wint de Prix de la Critique 1961 van het Association internationale des critiques d'art AICA+Activiteiten Van den Broek en Bakema stijlbepalend, R. Blijstra, Het Vrije Volk, 29-10-1962. Jaap Bakema ontvangt in 1977 de Zwitserse Camillo Sitte prijs.