De Klaagmuur

dinsdag 14 augustus 2012

We kennen allemaal de beelden van orthodoxe joden, wiegend met hun Thora bij de Klaagmuur in Jeruzalem. Deze muur lijkt hierdoor misschien wel het belangrijkste ‘bouwwerk’ binnen het jodendom. Toch gaat het eigenlijk om wat er ooit achter die muur stond: de Joodse Tempel.

Om in de geschiedenis van de Klaagmuur en de Joodse Tempel te duiken, moeten we ver terug de tijd in. Om precies te zijn: naar een tijd waarin er nog helemaal geen tempel was.

In de Tenach (het christelijke Oude Testament en de Joodse bijbel) lezen we hoe de Joden vluchtten voor de slavernij in Egypte. Diezelfde Tenach maakt ook melding van hun heiligste object: het Tabernakel, een tent die gebruikt werd voor de eredienst aan God. In deze tent werd ook de Ark des Verbonds bewaard. Dit was een draagbare kist met daarin de stenen tafelen. Hierop stonden de tien geboden die de Joodse leider Mozes tijdens de reis van God had ontvangen.

Van een echte tempel werd pas sprake in de 10e eeuw v. Chr. De joden hadden zich inmiddels gevestigd in het gebied dat we nu Israël noemen.

Een van de vroegste koningen van de dit volk werd koning Salomo. Hij besefte dat het Tabernakel kwetsbaar was. Nadat hij deze inclusief de Ark des Verbonds naar Jeruzalem had gebracht, liet hij ter vervanging een stenen tempel bouwen. Althans, het bouwwerk wordt goed beschreven in de joodse bijbel, maar het daadwerkelijke bestaan ervan is nog nooit met zekerheid aangetoond.

De tempel was vier eeuwen lang het religieuze centrum van Jeruzalem en het joodse volk. Het ‘heilige der heiligen’.

Koning Salomo wijdt de eerste Joodse Tempel in, detail van een 19e eeuws schilderij, Jewish Museum, New York. (foto: Wikimedia)

De tweede tempel

Hoewel de tempel en Jeruzalem al verschillende aanvallen van naburige volken hadden doorstaan, bleek een aanval van de Babyloniërs in 587 v. Chr. funest. De (eventuele) tempel van Salomo werd met de grond gelijk gemaakt.

Kort daarop zagen de Joden (onder Perzisch gezag) kans een nieuwe tempel te bouwen. Deze was volgens de beschrijvingen een stuk bescheidener dan de eerste tempel. En erger nog, de Ark des Verbonds, was met de Babylonische vernietiging verloren gegaan. Deze tweede tempel, miste mede hierdoor de allure en status van de eerste tempel. Volgens de bijbel werd met weemoed terug gedacht aan de tempel van Salomo.

De tempel van Herodes

Zes eeuwen later raakte Judea onder Romeins gezag. In 37 v. Chr. werd Herodes (73 v. Chr-4 v. Chr), een joodse bekeerling, er als vazalkoning aangesteld. Herodes lanceerde een kolossaal bouwprogramma waarbij hij zich duidelijk liet inspireren door de Romeinse architectuur. Deze verschillende bouwprojecten dienden ter bezegeling van zijn macht en als prestigeobject, maar voornamelijk om het lokale Joodse volk gunstig te stemmen.

Herodes stichtte of herstichtte verschillende steden, burchten en paleizen. Maar wellicht voor de Joden het belangrijkste: hij verfraaide en verbouwde de (tweede) tempel.

Deze verbouwing moest ervoor zorgen dat de tempel weer de allure van de tempel van Salomo terug kreeg of deze zelfs zou overtreffen. Dit ambitieuze project startte in 20-19 v. Chr. Er kwam een gigantisch verhoogd plateau onder de tempel, dat omringd werd door vier muren.

Maquette van de Tempel van Herodes zoals deze er in het jaar 66 uitzag. De maquette is te vinden in het Israëlmuseum te Jeruzalem (Foto: Wikimedia)

Berg van schitterend goud

We weten veel over het uiterlijk van de tempel van Herodes. Dit dankzij de geschiedschrijving van Flavius Josephus (37-100 n. Chr). Josephus beschrijft de tempel onder andere als:

“een berg van schitterend goud en prachtig wit marmer. (…) Het goud reflecteerde zo sterk, dat zij die er naar keken, hun blik moesten afwenden, alsof ze recht in de zon hadden gekeken”.

De tempel kreeg zo weer (wat) van de allure van de eerste tempel terug. Het werd weer een centrum van religieuze bedrijvigheid. Op basis van de uitgebreide beschrijvingen van Josephus zijn er verschillende reconstructies gemaakt.

Deze nieuwe tempel van Herodes was maar een kort leven beschoren. Jeruzalem en de tempel werden namelijk in het jaar 70 verwoest en geplunderd door de Romeinen onder leiding van de latere keizer Titus (39-81 n. Chr.). Ongeveer vanaf dit moment spreken we definitief van de Joodse Diaspora. Het Joodse volk raakte verspreid over de gehele wereld en woonde niet tot nauwelijks meer in Judea. Er kwam dus ook geen nieuwe tempel meer in Jeruzalem.

De Klaagmuur

Na de verwoesting van de tempel door de Romeinen bleef er slechts één stuk muur overeind. De westelijke muur van het plateau dat het tempelcomplex omringde en ondersteunde. Sindsdien bidden en ‘klagen’ de joden bij deze muur over de vernietiging van de tempel en de diaspora.

De westmuur in Jeruzalem, beter bekend als de Klaagmuur, waar joden bidden en ‘klagen’ over de vernietiging van de tempel en de diaspora. (foto: Wikimedia)

In theorie zouden ze dichter bij het heilige der heiligen, de plek waar de tabernakel, de Ark des Verbonds en de twee tempels stonden, kunnen komen. Het plein achter de muur is nu echter in handen van de moslimgemeenschap voor wie het ook een belangrijke rol speelt. Mohammed zou hier op het hemels dier Buraq naar de hemel zijn gevlogen.

Bovendien hebben de joden zelf religieuze redenen om niet achter de muur te komen: volgens de bijbel mogen ze de tempel alleen betreden na ritueel te zijn gereinigd met de as van een rode (bijbelse) koe, en die bestaat helaas niet meer.

Nóg dichter bij

Grote delen van de westelijke muur zijn, dankzij moderne tunnels, nog zichtbaar en bereikbaar onder de grond. Er zijn dus ook stukken muur ondergronds die zich nóg dichter bij de oorspronkelijke plek van de tempel bevinden. Voor de échte orthodoxe jood, is bidden bij dit bijna geheime plekje, dan ook het ultieme levensdoel.

Gelovigen stoppen briefjes met verzoeken en gebeden tussen de voegen van de muren. Twee keer per jaar worden deze gebedsbriefjes weer losgepeuterd. Als de duizenden briefjes zijn verzameld, worden ze op de Olijfberg begraven. (foto: Wikimedia)

Verder kijken en lezen

Meer artikelen over Israël, het Midden-Oosten en het jodendom op GeschiedenisBeleven.nl
Lees ook het artikel Wat herinnert er nog aan Pasen in Israël ?
Op de Klaagmuur staat een webcam gericht. Je kunt dus 24/7 livebeelden ontvangen van de Klaagmuur via deze link.
De UCLA heeft in samenwerking met de stad Jeruzalem reconstructies gemaakt van de tempel van Herodes. Animaties en bewegende beelden zijn te zien via deze link.
Ook het Bijbels museum in Amsterdam heeft verschillende 19e-eeuwse reconstructies van de tempels en zelfs een reconstructie van het Tabernakel. Deze modellen tonen hoe men al tijden gefascineerd is door het maken van goede reconstructies van de tempels.