Piet Mondriaan

Noodgedwongen in Nederland
Mondriaan vertrekt in juli 1914 naar Nederland om zijn zieke vaker te bezoeken. De Eerste Wereldoorlog breekt tijdens dit verblijf uit en noodgedwongen verblijft hij de oorlogsjaren in het neutrale Nederland.

De kunstenaar is bang voor militaire confrontaties, maar blijft met name in Nederland omdat hij zijn reis terug naar Parijs niet kan betalen. Tijdens deze jaren trekt hij de natuur in en laat zich door de zee en de duinen inspireren.

Mondriaans zuurverdiende geld gaat naar grammofoonplaten en met name de vernieuwende muziek van Josephine Baker. In het kunstenaarsdorp Laren is hij een vaste klant op de dansavonden in Hotel Hamdorff.

De echtgenote van de componist Jakob van Domselaer beschrijft Mondriaans manier van dansen als volgt: “hij danste rechtop, met zijn hoofd schuin naar boven en maakte gestileerde passen.” Met zijn aparte manier van dansen krijgt hij de bijnaam ‘De Dansende Madonna’. 

Mondriaan bouwt een hechte vriendenkring in Laren op en richt in 1916 met zijn vrienden Van Doesburg, Van der Leck en Huszár de groep ‘bewust abstracten’ op. Precies 100 jaar geleden begint Van Doesburg met de groep het tijdschrift De Stijl.

Tijdens de oorlog wordt Mondriaans kunst abstracter. Niet langer is hij geïnspireerd door de natuur maar haalt hij zijn ideeën uit muziek. Om de associatie met de natuur te voorkomen past hij voortaan alleen nog de primaire kleuren rood, blauw en geel toe, in combinatie met grijs, wit en zwart.

Volgens Mondriaan staat de wereldstad de moderne kunstenaar nader dan de natuur. In De Stijl stelt hij dan ook: “zij zal hem eerder dan deze de schoonheidsontroering geven. De verhoudingen en het rhythme van vlak en lijn in de architectuur zullen meer direkt tot hem spreken dan het grillige der natuur.”

Terugkeer naar Parijs
Mondriaan heeft in juni 1919 genoeg geld bij elkaar gespaard om terug te keren naar de Franse hoofdstad. Teleurgesteld ziet Mondriaan dat de kubisten, die hij heeft achtergelaten in Parijs, niet dezelfde weg zijn ingeslagen als hij. Mondriaan bouwt een nieuw netwerk van dadaïsten en surrealisten op dat hem beroemdheid in zowel Amerika als Europa oplevert.

In Parijs bezoekt Mondriaan geregeld Amerikaanse bars en danst de Foxtrot, de Shimmy en de Charleston, die laatste is in Nederland verboden is. Een van de redenen voor hem om niet terug te keren naar Nederland.

Wanneer de nazi’s aan de macht komen in Duitsland voelt Mondriaan zich bedreigt. De nazi’s keuren het abstracte werk van Mondriaan af. Twee schilderijen van zijn hand hangen in 1937 op de Entarte Kunsttentoonstelling in München, de tentoonstelling waarmee de nazi’s aangeven welke kunst zij afkeuren.

Mondriaan vraagt asiel aan in Amerika, maar wanneer dat te lang duurt vertrekt hij naar Londen met wat kleding, een schildersezel en lakens. De geliefde platencollectie moet helaas achterblijven.

Londen
De bevriende kunstenaars Ben Nicholson en Naum Gabo maken Mondriaan wegwijs in de stad en introduceren hem in de Engelse kunstwereld. In Londen ontmoet Mondriaan ook Peggy Guggenheim met wie hij de nachtclubs afstruint.

Mondriaan is gelukkig in het modernere Londen en voelt zich er vrij. Maar als ook Londen wordt gebombardeerd door de Duitsers wil hij zo snel mogelijk weg.

New York
Kunstenaar Harry Holtzman regelt de overtocht van Mondriaan naar New York op 23 september 1940. Mondriaan ontsnapt daarmee net aan een bombardement op zijn buurt.

De bootreis valt hem zwaar: de angst voor een luchtaanval is de volledige twee weken continu aanwezig. Bij aankomst neemt Holtzman de 68-jarige Mondriaan meteen mee op stap. Die avond maakt Mondriaan kennis met de nieuwste rage: de boogiewoogie.

In New York wordt Mondriaan warm onthaald door andere kunstenaars die het Europese continent zijn ontvlucht. De schilder heeft een goede reputatie en zijn werk wordt daar al vaak tentoongesteld. Mondriaan is dol op de stad met haar bars, muziek, wolkenkrabbers en de geest van vernieuwing. Eindelijk een moderne stad. Dit is terug te zien in de werken van Mondriaan: ze worden positiever en kleurrijker.

Mondriaan werkt de laatste ander halfjaar van zijn leven aan Victory Boogie Woogie.  Het wordt zijn laatste werk dat onafgemaakt in zijn atelier achterblijft na zijn dood.

Het werkt wordt in 1988 aangekocht door het Gemeentemuseum Den Haag. Directeur Hans Locher legt uit dat: “de Victory Boogie Woogie een triomferend antwoord is op de Tweede Wereldoorlog. De beroemde Guernica van Picasso is gegroeid tot hét beeld van geweld en oorlogsslachtoffers in de twintigste eeuw. Welnu: de Victory Boogie Woogie van Mondriaan is hét beeld van de overwinning van levensvreugde en vrijheid.”

Maar niet iedereen is blij met de aankoop van het dure schilderij. Andere Tijden maakt in 2008 een reconstructie van de aankoop.