In Memoriam Jurriaan Andriessen (23 september 1951 – 19 juni 1991)

“Hij woont met z’n vrouw Hedwig en vijfjarig dochtertje Isabel in een lief huisje. Het staat in Heemstede en ook weer niet. Want achter de voordeur houdt Heemstede op en begint zijn mini-Eldorica” Aldus schreef Leonoor Wagenaar in een pagina-groot artikel in Het Parool van 9 juni 1991. Diezelfde dag zou achteraf gezien de laatste keer zijn dat ik met Jurriaan Andriessen sprak, die in theorie, maar nog niet écht, met de verschijning van het boek ‘Eldorica’ afscheid had genomen van zijn alter ego Henry Elderson, de buitenaardse gids, die hem reeds als scholier, bang voor de harde wereld, in staat stelde zijn eigen droomwereld ofwel paradijs in kaart te brengen. Tien dagen later overleed de naar buiten toe immer levendige en beminnelijke Jurriaan Andriessen op slechts 39-jarige leeftijd tengevolge van een tragisch ongeluk in zwembad De Houtvaart. Als telg uit een artistiek geslacht van beeldende kunstenaars en vooral musici kreeg Jur de muziek als het ware met de paplepel ingegoten. Hij ontving al op jonge leeftijd pianoles, musiceerde met zijn zusters Nicolette en Tesselschade, en zou later als vrije kunstenaar de kost verdienen met de verkoop van litho’s en als pianist in restaurants, teneinde een inkomen te verwerven zoals hij zelf ooit zei, net tegen het bijstandsniveau. Na de middelbare school volgde hij een opleiding aan de Rietveldacademie, waarover hij later sprak als een vreselijke tijd, omdat op jonge leeftijd de wereld over je heen rolt. Vervolgens was hij enige tijd als illustrator in dienst van de Marten Toonder Studio. Twee projecten zouden echter zijn leven gaan overheersen, namelijk het ‘Portret van Hedwig’ [de Beer], opgebouwd uit 54 composities die tezamen het grafisch gezicht van zijn vrouw vormen.

Het andere project was ‘Eldorica’; met een reisverslag naar een betere wereld. In de jaren 1977-1983 ontwikkelde Jurriaan Andriessen het portret van Hedwig in dubbelfocus-tekening. Dit is een voorstelling die van dichtbij bezien iets heel anders voorstelt dan dezelfde afbeelding bezien van een afstand. Van nabij beschouwd is er sprake van een partituur, doch veraf blijken er menselijke trekken in de opeenhoping van notenbalken en muzieknoten. De partituur die het grafische portret van Hedwig vormt, is verdeeld in 54 korte composities: een vleugje Salie, een snufje Bach, een beetje Boogie Woogïe. Toen het portret af was zei hij in het Haarlems Dagblad: Het was een heidens karwei. Ik ga met deze techniek dan ook niet meer door, ik viel toen het afwas in een absoluut zwart gat. Het Muziekcentrum Zuid-Kennemerland verzorgde in 1984 de première van het Portret in het Haarlems Concertgebouw. Ondanks het feit dat hooguit één-derde deel van de composities werd uitgevoerd was sprake van een avondvullend programma, waaraan tientallen betrokkenen hun bijdrage leverden. In een VPRO-televisieuitzending van Adriaan van Dis speelde Jurriaan na een korte toelichting een ‘neusgat’ en een ‘oog’. Op 23 en 30 januari 1988 gaf hij voorts een ruim drie uur durende integrale uitvoering voor een enthousiast publiek in het uitverkochte zaaltje van Galerie Dubbel. De geplande pauze was zelfs op de eerste avond bijna over het hoofd gezien. Toen het van achter de vleugel klonk dat iemand die naar de plee moet, het maar moet zeggen, werd de betovering van zijn Eldorische muziek even doorbroken om na de pauze des te heviger toe te slaan. Nog dezelfde maand bracht Robagram een langspeelplaat uit met een selectie van 21 markante stukken.

In augustus 1989 maakte zijn muziek deel uit van de zomerse beeldenroute in Diepenheim. Via een pianola achter in de kerk is het portret van Hedwig uitgevoerd. De schrijver Levi Weemoedt getuigde er lyrisch van op een ansicht: Ik vond de neus heel verrassend klinken, vrolijk, tintelend. Het haar was me te somber. Maar het kuiltje in de wang was een streling voor het oor. Naast musicus was Jurriaan Andriessen ook schrijver en graficus. Aan de tekeningen van Eldorica is bijna twaalf jaar gewerkt, maar het grootste deel van zijn imaginaire reisverslag is op 2O-jarige leeftijd geschreven. Gids Henry laat zien hoe de wereld er uit zou hebben gezien als de gevolgen van een verregaande verkwisting van aardse schatten, waarvoor de Club van Rome heeft gewaarschuwd, voorkomen was. Geschetst wordt de utopie van een samenleving die is ingesteld op een duurzame economie met hoogwaardige en schone technologie. Zijn op een artistieke leest ontworpen auto’s gaan een mensenleven lang mee en rijden over een geautomatiseerde snelweg. Ecologischer gedrag moet het milieu redden en elke Eldoriër kan dank zij efficiënte bouwmethodes over 256 vierkante meter grond beschikken. Voorgerekend wordt hoe we in een 4-urige werkweek dezelfde levensstandaard kunnen hebben als nu, met onze wegwerpmaatschappij, in een 40-urige werkweek. De kosten van zijn droom worden afgezet tegen de duizenden miljarden dollars die de mensheid aan vernietigingswapens spendeert. Na een bibliofiele editie in een kleine oplage waarin de grote kleurenillustraties centraal staan, verscheen in 1990 bij uitgeverij Het Spectrum een boekeditie. Het eerste exemplaar werd gepresenteerd aan Chriet Titulaer, die de vooruitziende blik van Andriessen prees, maar meende dat onze maatschappij mentaal en economisch nog niet voorbereid is op de veranderingen waar het in dit boek over gaat. De besprekingen varieerden van een idealistisch verhaal, maar soms ook rijkelijk naïef tot de auteur zal wellicht pas over een halve eeuw algemene waardering ondervinden. In zijn laatste interview in Het Parool deed Jurriaan nog een onthulling, namelijk dat voor de fictieve gids Henry Elderson in zijn boek zijn vader model had gestaan, en betuigde hij zijn geweldige bewondering en ontzag voor hem. Een indringend psychologisch zelfportret is gepubliceerd in De Volkskrant van 5 januari 1991. Daarin spreekt hij zonder terughoudendheid over z’n angsten dat het nooit meer goed zal komen met de wereld. Ik beschouw het werk van nu als een compensatie voor die lelijkheid en de mislukkingen in mijn jeugd. Het was een tegenprestatie; zo van: ik kom nog eens terug, maar dan goed. Dat is het resultaat van jaren klooien, en we weten nog steeds niet waartoe we zijn, en waarom. Eén dag later zond de iKON-tv een documentaire uit, gewijd aan de artistiek-futurologische denkbeelden van Andriessen, zoals uiteengezet in zijn ‘Eldorian Empire’: blauwdruk voor een betere samenleving gebaseerd op duurzaamheid en degelijkheid, vol geluk en welstand. Aan een rusteloos leven kwam een vroegtijdig en abrupt einde.

Bij de intro en het uitgeleide in de St. Bavokerk te Heemstede evenals in de Aula van de Algemene Begraafplaats klonk pianomuziek van Jurriaan, waaronder de dubbelcanon ‘Afscheid’. Sopraan Xandra Mizée zong onder andere een compositie van Hendrik Andriessen, begeleid door organist Louk Nelissen. Jurriaans vader Nico Andriessen hield in een volle kerk op bewonderenswaardige wijze een ontroerende afscheidsrede. Helemaal zoals de overledene het gewenst zou hebben onderging de kleine Isabel de plechtigheid met kinderlijke vrolijkheid. Jur werd bedolven door een bloemenzee. Hij was een vertegenwoordiger uit de vierde, eigenlijk vijfde, generatie van beeldend kunstenaars en vooral musici. Door televisieproducent Ireen van Ditshuyzen is in 1992 een film vervaardigd, gewijd aan de hele familie onder de titel: ‘Wij Andriessen, een Hollands kunstenaarsgeslacht’.  In 1998 is de Stichting Jurriaan H.Andriessen opgericht met als doelstelling diens nagelaten erfgoed te beheren. Zie:  www.jurriaan-andriessen.nl

Jurriaan H.Andriessen is op 24 juni 1991 begraven op de Algemene Begraafplaats Heemstede, locatie FF-007H

HANS KROL