Leven in Frankrijk 02 2020

n i n Leve

10 TIPS

ANNECY

Grandeur in de Alpen

De geschiedenis van

Franse meubels

Van spartaans tot sensueel

LOZÈRE

Mystieke bossen, druïdes en schaapherders

Televisiekok

Alain Caron

over zijn helden & de liefde

door de Bourgogne en de Dordogne / Charente-Maritime

AP AP adviesprijs € 6,99

8 719327 159699

Fantastische f ietsroutes

00220

VOORJAAR 2020 NUMMER 2

frankrijk

" ! $ " * #!( ( ( %! * ! " " * ! , ! # # # # ! " + ! ! ! ! * " ! % # " % ' ! & + "+ ) ( !# " ( % " # ! ' ' #& ) ( # $ + # " ! ! " '! ) # ! !

ÉTÉ

BALINAIS Make-upcollectie GELIMITEERDE OPLAGE

Een nieuwe make-upcollectie in een zomerse junglestijl die u meevoert op ontdekkingsreis naar de mooiste eilanden van IndonesiÍ. Een natuurlijke make-up voor de chique avonturierster, die in u schuilt. Sothys, topklasse in professionele, optimale huidverbetering en verzorging op maat in meer dan 15.000 Instituten, spa’s en wellnesscentra in 125 landen. WWW.SOTHYS.NL

E X C L U S I E F I N I N S T I T U T E N & S P A’S

Leven in Frankrijk Voorjaar 2020

OH LA LA! Reisjournalist Chantal van Wees heeft heerlijk gefietst in de Bourgogne (p.84). En gegeten. "Het was in een fantastisch sterrenrestaurant, tijdens lunchtijd. Het restaurant stroomde langzaam vol met Fransen die veelal urenlang hadden gereden (met de auto, mind you) om hier te komen genieten. "Ach,wat leuk," dacht ik, "vast een typisch Franse gewoonte: een vader die zijn dochter op een sterrenlunch trakteert." Ik knikte vriendelijk naar de man naast me, ver in de vijftig, die de stoel aanschoof voor een meisje met een verveeld gezicht, gekleed in een bijzonder gewaagd niemandalletje. Het muntje viel pas toen een derde vergelijkbaar stel aan het tafeltje tegenover ons plaatsnam.”

AUTHENTIEK Journalist Vicky de la Cotera Manrique probeerde een nieuwe fietsroute uit door de Charente-Maritime en Dordogne (p.12). "Zonder al te veel inspanning reden we door gezellige dorpjes en een afwisselende natuur in een nog redelijk onontdekt deel van Frankrijk. Hoogtepunt was het authentieke eiland Île d’Aix met z’n heerlijke oesters. Wat een aanrader, deze tocht!”

PUUR NATUUR Fotograaf Pär Olsson was diep onder de indruk van de ruigheid van de Lozère (p. 24). “Voor mijn werk kom ik op de meest afgelegen plekken ter wereld, dus ik ben gewend aan het ‘einde van de wereld gevoel’. Maar in de Lozère was ik diep onder de indruk van de natuur en de stilte. Op sommige plekken kregen we echt het gevoel alsof de tijd had stilgestaan. En dat op een paar uur rijden van Marseille.”

Geurfestijn Een van de dingen die ik mis van de tijd dat ik nog in Frankrijk woonde, is het dagelijkse geuralarm rond twaalf uur. Ik woonde in een huis met verschillende appartementen en vrij veel gepensioneerden. Rond die tijd begonnen de geuren van knoflook en daube de boeuf naar binnen te dwarrelen door alle ramen en kieren. Het koken was begonnen! Ook in mijn straat vol restaurantjes vond er op dat moment een geurfestijn plaats, dus liet ik me vaak verleiden door een gezonde en betaalbare plat du jour. Ik sprak erover met televisiekok Alain Caron die ik voor dit nummer interviewde. Goed koken is volgens hem in Nederland synoniem aan origineel, maar wel graag makkelijk en snel klaar. Fransen houden van simpel maar kwaliteit gaat boven alles. Dus liever iets met precisie maken in de oven van een perfect gerijpte perzik en wat meel, dan voor een zogenaamd creatief toetje snel vijf verschillende smaken door elkaar gooien. Hier zie ik een parallel met de Franse kledingsmaak: liever niet meer dan twee kleuren aan ’t lijf in dezelfde stijl en van goede kwaliteit. Dus van die Nederlandse combineerdrang kijken ze gek op. Denk aan een mooi pak met daaronder veelkleurige sokken met beertjes waarmee de drager laat zien dat hij - ondanks dat pak- toch ook best creatief is. Of een jurk en elegante hakken met een rugzak: stijlvol (denken we), maar toch ook lekker praktisch. Genoeg gegeneraliseerd. Verder naar een onderwerp waarover geen discussie mogelijk is: de schoonheid van de Franse natuur. We vroegen twee journalisten om fietsroutes uit te proberen in de Dordogne en de Bourgogne; hun reportages in dit nummer bezingen, nee bejubelen het Franse voorjaar. Ook een verhaal over de Lozère, waar je zomaar druïdes, bio-hippies en ander bijzonder volk kunt tegenkomen. En over het heerlijke Annecy, voor wie niet kan kiezen tussen de bergen en het lome zomerleven aan het water. Van het kookboek in deze editie ‘De makkelijke Franse keuken’ leren we dat die daube de boeuf in maar twintig minuten te bereiden is en een paar uur moet sudderen in de pan. Simpel dus. Voor de lunch van morgen. En voor het geurfestijn van vandaag.

Cathelijne van Vliet Hoofdredacteur c.vanvliet@creditsmedia.nl

© REBECCA MARSHALL

Medewerkers

LEVEN IN FRANKRIJK 3

Inhoud Voorjaar 2020 Leven in Frankrijk, Voorjaar 2020, 24ste jaargang, nummer 2

Reizen

6 Nouveau

Van kunstfestivals tot de nieuwste Michelinsterren; ideeën voor een Franse lente.

11 Dormir

Hotels en chambres d’hôtes dans le Nord waar je het ruisen van de zee hoort.

12 La Flow Vélo

Op de e-bike een nieuw, zeer gevarieerd parcours verkennen door de Dordogne en Charente-Maritime: ‘Slow Tourism’ op zijn Frans.

68

24 De wilde natuur van Lozère Een tocht door het dunbevolkste departement van Frankrijk, met schaapsherders, druïden en wonderschone bossen.

68 De charme van Annecy

Onze tips voor ‘het Venetië van Frankrijk’, van slenteren door de elegante stad, suppen op het meer tot lunchen in de bergen.

Caron: 40 Alain ‘Goed eten is

84 Slingeren door het groen

Fietsen langs de rivier de Saône, dwars door de BourgogneFranche-Comté, betekent terugschakelen naar rust en natuur.

het parfum van het leven’

Het Franse leven

34 La France et Moi

Anouschka Wielink woont in Normandië, maar werkt in Parijs als directrice van de Nederlandse school.

67 Boutique

Elegante accessoires en kleding van Frans design.

Culinair

40 Chef & levensgenieter

Alain Caron heeft een derde restaurant geopend. Een interview over culinaire verschillen, familie, nietsdoen en de liefde.

46 Snel & lekker

Heerlijke en eenvoudige recepten uit ‘De makkelijke Franse keuken’ van Karin Luiten.

52 Dégustation

Onze wijnkenner Remke de Lange houdt een pleidooi voor zoete wijn.

Cultuur

54 Franse meubel-iconen

Van spartaans tot elegant en sensueel: een beknopte geschiedenis van Franse meubels van de prehistorie tot heden.

4 LEVEN IN FRANKRIJK

84

Fietsen

door het Franse landschap op pagina 12 en 84 60 Vrouwen met een scherpe pen Literair journaliste en schrijfster Margot Dijkgraaf over haar boek ‘Zij namen het woord. Rebelse schrijfster in de Franse letteren’.

76

76 La Vie Parisienne

Speciale en verrassende nieuwe cultuurtips uit Parijs van kenner en (half)Parisienne Renée Koudstaal.

84 68

12 101

12

23

24

78 Livres

Van het dagboek van inbreker-schrijver Jean Genet tot de zwoele romantiek van J.B. Ocean: nieuwe boeken uit en over Frankrijk.

82 Cinéma

Nieuwe Franse films gezien door Jos van der Burg, met speciale aandacht voor de 82-jarige grootmeester Claude Lelouch.

46

Columns

23 Lidewij van Wilgen

Als je dochter verhuist naar het grote Parijs.

39 Stefan de Vries

…over Parijs en de link met liefde en erotiek. Terwijl amoureuze tekenen helemaal niet zo zichtbaar zijn in de stad.

Huizen & Wonen

95 Maison

Een heleboel Franse bloemen om alvast die lente te voelen.

97 Jardin

Tips voor de tuin en de mooiste Franse tuinen volgens Anja Winter.

99 Huis in Frankrijk

67

Juridisch advies van mr. Isabel Flipse en praktische tips voor huizenbezitters van Hein Verdam.

101 À vendre

Een comfortabel landhuis in de Lot te koop met magnifiek uitzicht.

102 Huizen te koop

Onze selectie uit het actuele aanbod van onroerend goed in Frankrijk.

60

Ten slotte

114 Colofon

LEVEN IN FRANKRIJK 5

Het oude Frankrijk

Nouveau Frankrijk-tips voor het voorjaar. DOOR LOLA RIBBINK

De bekende Duitse uitgever Taschen komt met een waanzinnig 'XXL-boek' over het Frankrijk van rond het jaar 1900. Het formaat alleen al is indrukwekkend: als je het openklapt beslaat het 636 pagina’s tellende boek bijna een hele salontafel. En de inhoud is minstens zo bijzonder. Ongeveer achthonderd vintage foto’s, ansichtkaarten, posters en fotochromen uit de uitgebreide archieven van grafisch ontwerper en fotograaf Marc Walter (1949-2018) brengen je terug naar het begin van de 20ste eeuw. Na een reeks oorlogen is dit een periode van vrede, voorspoed en vooruitgang, waarin de belle époque met de bijbehorende joie de vivre aanbreekt. Kunst, industrie, technologie, reizen en het nachtleven bloeien, maar de Eerste Wereldoorlog maakt aan alle euforie een einde. Walter bezat een van ’s werelds grootste collecties fotochromen. De techniek van fotochromie wordt veelvuldig in het verzamelboek gebruikt om de oude platen kleur te geven en de herinneringen levendig te maken. Foto-onderzoeker en auteur Sabine Arqué is verantwoordelijk voor de begeleidende teksten. Marc Walter, Sabine Arqué, ‘France around 1900. A Portrait in Color’, Taschen, ISBN 9783836578509, 150.

WIJN IS FIJN

Naald & draad 2.0 Met Lille als wereldhoofdstad van design mag je de beurs voor hedendaagse kunst Art Up! niet missen. De dertiende editie draait om de vraag hoe de textielkunst, die vroeger met tapijt werd geassocieerd, een kunst van de toekomst kan zijn. Hoe kunnen nieuwe technologieën samengaan met oude technieken, terwijl nieuwe en traditionele materialen naast elkaar bestaan? Weven, vlechten, draaien, naaien, snijden, lijmen, vervlechten en kruisen... veel hedendaagse kunstenaars gebruiken nog steeds traditionele vaardigheden om zich uit te drukken. Art Up!, Lille Grand Palais, 5 t/m 8 maart 2020. www.lille.art-up.com

6 LEVEN IN FRANKRIJK

De grootste wijnstreek van Frankrijk staat dit jaar extra in de belangstelling, want de Roussillon is verkozen tot wijnregio van 2020. Elk jaar wordt de titel ‘Wine Village/Wine Region of the Year’ uitgedeeld door de Zweedse Munskänkarna Wine Association. De Zuid-Franse streek wordt vaak in één adem genoemd met de Languedoc, maar de Roussillon heeft echt een eigen karakter, geschiedenis en speciale wijnsoorten. Het landschap is divers, met bergen in Banyuls en de kuststrook bij Collioure. De wijndruiven groeien op leisteen- en kalksteenbodem, waardoor ze vaak verrassend fris zijn. In het Franse deel van Catalonië is de vin doux naturel de grote specialiteit. Die mag je dus niet overslaan bij een bezoek aan deze streek.

Impressionistisch Normandië In april vindt voor de vierde keer het Festival Normandie Impressionniste plaats. In heel Normandië worden talloze evenementen georganiseerd voor groot en klein. Het impressionisme staat centraal, maar dat wordt ook heel verrassend met hedendaagse kunst gecombineerd. Bezoekers krijgen op die manier de kans om een artistieke reis te maken van de 19de eeuw tot nu. Op het programma staan zo’n twintig exposities over het impressionisme, nog eens ongeveer dertig tentoonstellingen over hedendaagse kunst en fotografie en verschillende multidisciplinaire evenementen. Festival Normandie Impressionniste. 3 april t/m 6 september 2020. www.normandie-impressionniste.fr

Veganistisch snoepen Macarons zonder boter, eieren en room. Het lijkt onmogelijk, maar de bekende patisserie Ladurée is een nieuwe weg ingeslagen. De recepten zijn aangepast zodat de kleurige koekjes ook voor veganisten eetbaar zijn. Voor de ontwikkeling werkt de patisserie samen met de Amerikaanse chef-kok Matthew Kenney, een specialist in plantaardige gerechten. De locatie in Beverly Hills wordt de allereerste waar een uitsluitend veganistisch assortiment verkrijgbaar is. Ladurée zal op den duur de veganistische varianten ook toevoegen aan haar locaties in Parijs en New York, voordat de nieuwe macarons worden aangeboden op ongeveer tachtig locaties wereldwijd, maar de klassieke versies verdwijnen zeker niet. laduree.fr

Ontspannen à table De zoektocht naar een fijn menu om thuis te maken kan stressvol zijn. De Amsterdamse kok Mari Maris helpt je graag een handje op weg. Voor elk weekend van het jaar heeft zij met zorg menu’s samengesteld. Of je nu kookt voor vier of voor tien personen, voor elke smaak is er wat te vinden. Uitgebreide gerechten, kroketten, bonbons: in 54 uitgebreide menu’s komt er van alles voorbij. Om het je helemaal makkelijk te maken, zijn de menu’s aangevuld met wijntips én handige mise-en-place-lijstjes om de chaotische thuiskok houvast te geven. En voor de nieuwsgierige kok is er veel informatie over de ingrediënten te vinden (zie ook pagina 79 van dit nummer). Mari Maris, ‘Maison Mari’, Carrera, 39,99.

LEVEN IN FRANKRIJK 7

2020

17|18|19 april Diemen

Mediterraan licht Waan je in Zuid-Frankrijk tijdens een bezoek aan de nieuwe digitale tentoonstelling ‘Monet, Renoir… Chagall – reizen door de Méditerranée’. Rond 1880 trok de Middellandse Zee veel kunstenaars aan: ze verlieten Parijs en het koude noorden en vertrokken naar de zuidelijke kusten. De omgeving tussen Collioure en Saint-Tropez inspireerde de kunstenaars tot een nieuwe benadering van licht en kleur. Nadat Van Gogh uit Parijs vertrok, was hij een van de eersten die schilderde in pure, heldere kleuren. Veel andere schilders zagen hem daarom als een schilderkunstig genie en voorbeeld. Te zien zijn meer dan vijfhonderd meesterwerken van twintig kunstenaars, waaronder Renoir, Monet, Pissarro, Matisse, Signac, Derain, De Vlaminck, Dufy en Chagall. ‘Monet, Renoir… Chagall – reizen door de Méditerranée’, 28 februari t/m 31 december 2020, Atelier des Lumières. www.atelier-lumieres.com

Nouveau

Ouddiemerlaan 104

theaterdeomval.nl/vive

020 - 600 18 97

Formidabel Frans festival Theater, film, mode en muziek worden tijdens het Vive! La France-weekend in een Frans jasje gestoken. Drie dagen lang is er een gevarieerd aanbod van voorstellingen, lezingen, een Frankrijk-kennisquiz en een chanson-sing-along met oude en nieuwe hits. Zanger Gerard Alderliefste treedt op en er is een Jacques Brel-voorstelling. En wil je op vakantie als een local overkomen? L’École de français komt met tips hoe je in Frankrijk ‘niet opvalt als toerist’. Voor de Franssprekenden onder ons is er ook een Franstalig programma, met toneel, poëzie en literatuur. Maar er is ook ruimte om te slenteren langs marktkraampjes en natuurlijk te genieten van Franse versnaperingen. Vive! La France, 17 t/m 19 april, Theater De Omval, Diemen. www.theaterdeomval.nl

Bo(o)rde(n)vol sterren De mooiste tuinen Wie benieuwd is waar je dit jaar fantastisch kunt eten in Frankrijk: de nieuwe Michelingids voor 2020 is verschenen. Dit jaar telt de gids 628 Franse sterrenrestaurants. In Parijs werd de Japanse chef-kok Kei Kobayashi van Restaurant Kei onderscheiden. Voor het eerst in de geschiedenis heeft een in Japan geboren kok drie Michelinsterren veroverd. Het restaurant van Christopher Coutanceau in La Rochelle en L’Oustau de Baumanière in de Provence kregen ook een derde ster. Het totale aantal driesterrenrestaurants in Frankrijk komt daarmee op 29. Nieuw in deze editie is de selectie van adressen met ‘duurzame gastronomie’. Onder meer l’Arpège van Alain Passard, het restaurant van Alain Ducasse in het Plaza Athénée, Mirazur aan de Côte d’Azur en La Grenouillère in Pas-de-Calais kregen deze vermelding.

8 LEVEN IN FRANKRIJK

Nu op Netflix: 'Monty Don’s French Gardens'. Francofiel, BBC-presentator en de bekendste tuinman van Engeland Monty Don bezoekt beroemde tuinen van Frankrijk. Hij zoekt uit in hoeverre macht, cultuur en passie de oorsprong en het ontwerp ervan hebben beïnvloed. De afleveringen van de driedelige serie duren een uur. Je ziet onder meer de tuinen van VauxLe-Vicomte, Versailles en Giverny maar ook een kloostertuin, moestuinen en boomgaarden. Ook voor mensen zonder een passie voor tuinen is de serie een aanrader dankzij de heerlijk zomerse, Franse sfeer met ook beelden van bijvoorbeeld "glorious markets!" .

FOTO: TOM WATSON

FRANSE KLASSIEKERS VOOR BUITEN EXTRAVERT.NL

ZILT VERBLIJF IN PAS-DE-CALAIS

De beste volgens Le Figaro Rust, rust en nog eens rust. Daar draait het om bij chambres d’hôtes Domaine du Sequoia. Tussen zee en platteland kun je je hier heerlijk terugtrekken. In 2017 bekroonde het toonaangevende ‘Le Figaro Magazine’ deze chambres d’hôtes als de beste van het jaar. De kleinschalige accommodatie met slechts twee ruime en elegante suites ligt midden in een park van vier hectare. Dankzij het kleinschalige karakter kun je ontbijten op een tijdstip naar keuze en geniet je in je eigen tempo van lokale en biologische producten. Domaine du Sequoia, vanaf 150 per nacht. domainedusequoia.com

Dormir

Slenteren door het rulle zand met de wind door je haren en de zilte geur in je neus. Het pal aan de Opaalkust gelegen Hôtel Atlantic is de ideale uitvalsbasis voor iedereen die wil uitwaaien aan zee. Deze kuststrook in Hautsde-France staat bekend om zijn rijke natuur, van redelijk vlak met een bescheiden duinstrook in de omgeving van Duinkerke tot de hoge krijtrotsen bij Calais. Vanwege deze spectaculaire omgeving heeft het familiehotel zich volledig op de zee gericht. Het maakt niet uit of je in je kamer bent, in het restaurant dineert of op het terras zit: overal heb je prachtig uitzicht op dit bewegende schilderij. Niet alleen in het hotel is het goed toeven, in de maar liefst twee bijbehorende restaurants, waarvan één door Michelin bekroond met een ster, kun je je ook in de watten laten leggen. Hôtel Atlantic, vanaf 147 per nacht. www.atlantic-delpierre.com

Noord-Franse adressen waar je heerlijk kunt uitrusten. DOOR LOLA RIBBINK

Eilandrust Het authentieke oestereiland Île de Ré ligt ter hoogte van de leuke stad La Rochelle en is omringd door andere eilandjes. Hier vind je fietsers, duinen, zoutmoerassen, bossen, pittoreske dorpen en vooral rust. Onze tip: het charmante en kindvriendelijke hôtel Les Vignes de la Chapelle waar je vanuit alle kamers het geluid van de golven hoort! De milieuvriendelijke kamers zijn gelijkvloers met houten terras en sommige hebben een extra slaapkamer en een zitkamer met kitchenette. Nog meer ontspanning nodig? Er zijn ook een verwarmd zwembad, spa, hangmat en maaltijdservice en je kunt ter plekke fietsen huren. Hôtel Les Vignes de la Chapelle, vanaf 129 per nacht lesvignesdelachapelle.com

Bevrijd in Normandië Normandië is onlosmakelijk verbonden met D-Day. In Maison Les Hirondelles wordt uitgebreid bij deze gebeurtenis stilgestaan, maar de vrede en het leven worden er zeker ook gevierd. De Nederlandse eigenaren, die sinds 2007 in Frankrijk wonen, werden direct verliefd op dit gebied. Hun enthousiasme delen ze maar al te graag om je bezoek onvergetelijk te maken. Na een verbouwing van ruim anderhalf jaar is de voormalige boerderij uit 1731 omgetoverd tot een sfeervolle bed & breakfast. Nabij Sainte-Mère-Église, de landingsstranden van D-Day en diverse andere bezienswaardigheden in de Cotentin hoef je je geen moment te vervelen. Maison Les Hirondelles, vanaf 95 per nacht. www.bb-sainte-mere-eglise.com

LEVEN IN FRANKRIJK 11

Deze pagina: bed & breakfast La Charentine. Rechterpagina: uitzicht op Nontron, een van de vele dorpjes langs de Flow Vélo; vegetarisch diner bij St. Alfonso’s in Feuillade; reclameborden van een oesterkraampje op Île d’Aix.

12 LEVEN IN FRANKRIJK

Fietsroute La Flow Vélo

Langs bospaadjes, charmante dorpen en witte stranden Of je nu de hele 290 kilometer op de tweewieler doet of voor sommige stukken een auto huurt: de nieuwe fietsroute La Flow Vélo is slow tourism ten top.

LEVEN IN FRANKRIJK 13

Dordogne & Charente-Maritime

Fietsroute La Flow Vélo

t

T

Deze pagina: terras op het plein voor de kerk in St. Jean de Côle. Rechterpagina: uithangbord op Île d’Aix, waar je ook heerlijk oesters kunt eten.

14 LEVEN IN FRANKRIJK

wee glimmende e-bikes worden uit het busje geladen, speciaal voor ons. “Helemaal nieuw”, vertelt Sarah van het Office du Tourisme in Thiviers. “In dit deel van de Dordogne is fietsverhuur nog niet zo booming. De meeste mensen komen met hun eigen fiets.” Voordat we ons met onze huurfietsen naar het startpunt van La Flow Vélo begeven, drinken we nog een kopje thee met Adrien en Sharon. Zij zijn de eigenaren van het hotel waar we vannacht hebben geslapen. Drie jaar geleden verkocht het koppel hun eigen huis in Engeland en kocht het Hôtel du France et de Russie in Thiviers. “Wat heerlijk om een keer Engels te spreken, for a change”, zucht Adrien blij. “We krijgen hier vooral Fransen over de vloer.” Maar als we Sarah mogen geloven, reikt het nieuws van de in april 2018 geopende Flow Vélo nu ook tot buiten de landsgrenzen. “Het is een mooie route om de kust te verkennen, in combinatie met het onbekendere noorden van de Dordogne.” De 290 kilometer lange Flow Vélo verbindt de beboste Périgord met het paradijselijke Île d’Aix in het departement Charente-Maritime en loopt voor de helft langs water. “Fanatiekelingen leggen de hele route per fiets af”, aldus Sarah. “Maar het is een recreatieve route, dus ook geschikt voor de beginnende fietstoerist. En is er zoveel te zien

onderweg dat je veel en vaak gaat afstappen. Slow tourism noemen we dat.” We hebben er zin in, maar nemen deze week het woord ‘slow’ serieus en wisselen stukjes met een huurauto af met de fiets. We zijn tenslotte op vakantie.

Onderweg is er zoveel te zien dat je gegarandeerd vaak afstapt

De mooiste dorpjes Een uur na vertrek bereiken we het eerste hoogtepunt van de Flow Vélo: een smal paadje in het bos, waar ooit het spoor lag van de trein tussen Thiviers en St. Jean de Côle. Laatstgenoemd plaatsje staat op de lijst van Les Plus Beaux Villages de France: de mooiste dorpjes van Frankrijk. “De teller staat inmiddels op 156”, vertelt gids Caroline. We treffen haar op het oude stationnetje van St. Jean de Côle. Caroline is een van de driehonderd inwoners van dit dorp, dat aan de voet van een nationaal park ligt. Ze kent de Périgord op haar duimpje. “Door La Flow Vélo krijgt onze streek eindelijk de aandacht die zij verdient.” Onze eindbestemming van dag één ligt 51 kilometer verderop in Feuillade en onderweg stoppen we bij > charmante dorpjes als St. Pardoux la Rivière,

LEVEN IN FRANKRIJK 15

Dordogne & Charente-Maritime

Nontron, Javerlhac en Varaignes. Tegen het begin van de avond bereiken we St. Alfonso’s, dat eruitziet als een typisch Franse chambres d’hôtes. Maar het onthaal bij de receptie, met Amerikaanse blues en een opgewekt ‘hi, folks!’, bewijst iets anders. Een bijzonder levendig welkom in het verder uitgestorven dorpje Feuillade. Eigenaar Dieter groeide op in San Francisco, werd verliefd op de Franse Bérenice en besloot voorgoed te verkassen naar de Franse countryside. “Alles is mooier in Frankrijk, vind je niet?” glimlacht hij. De prachtige, met hout bewerkte kamers zijn zó comfortabel dat we vrijwel direct in slaap vallen. Gelukkig maar, want de volgende ochtend worden we veel te vroeg gewekt door de klokken van de kerk die recht voor ons raam staat. Het huisgemaakte pannenkoekenontbijt maakt veel goed. We fietsen verder op weg naar de rivier waar het de komende dagen om draait: de Charente.

Slapen in een klooster

Twee keer een straatbeeld in het schilderachtige St. Jean de Côle, en de vuurtorens op Île d’Aix.

Geen Ibizagevoel op het Île d’Aix, wel rust en kleurrijke bistro’s met een heerlijk mediterrane sfeer

16 LEVEN IN FRANKRIJK

Tot dusver is de Flow een vrij vlakke route geweest, maar daar komt verandering in zodra we Angoulême naderen, dat zo’n tachtig meter boven de rivier ligt. Angoulême kwam voor het eerst internationaal op de kaart in 1974, toen het de eerste editie van het Internationaal Stripfestival organiseerde. Overal in

de stad vind je striptekeningen: op muren, palen, postbussen en zelfs op de zebrapaden en de straatnaambordjes. En in het Comics Museum, gevestigd in voormalige bierbrouwerij La Cité komt de stripgeschiedenis echt tot leven. De volgende ochtend worden we wakker in de leukste accommodatie tot nu toe: een vrouwenklooster omgetoverd tot hotel. De Abbaye aux Dames in Saintes was in de 12de eeuw een van de meest invloedrijke kloosters van Frankrijk en een van de weinige kloosters waar onderwijs aan meisjes werd gegeven. Tegenwoordig is het behalve een hotel ook een van de belangrijkste bezienswaardigheden van Saintes. Een 3D-audiotour neemt bezoekers overdag mee door het gigantische klooster op muzikale ontdekkingstocht, ’s avonds is de binnenplaats een populaire plek voor koppels die er neerstrijken met een kleedje en een flesje wijn. Het is absoluut de moeite waard om in Saintes een stop van minimaal een dag te maken. De historische stad met kathedraal en amfitheater is prachtig gelegen aan de oevers van de Charente en het glinsterende water nodigt op een warme zomerdag als deze uit voor een boottochtje om de stad vanaf het water te verkennen. Halverwege de middag vertrekken we weer, want >

LEVEN IN FRANKRIJK 17

18 LEVEN IN FRANKRIJK

Dordogne & Charente-Maritime

veertig kilometer verderop wacht gids Cécile op ons in Rochefort, het hart van de regio CharenteMaritime. Rochefort is de plaats waar de Charente zijn laatste lus maakt, voor hij dertig kilometer verderop uitmondt in de Atlantische Oceaan. Hier laten we onze huurauto inclusief koffers achter en stappen we met twee fietstassen opnieuw op de fiets met het plan over twee dagen terug te komen. Voor we onze tocht van dertig kilometer naar Fouras maken, waar we de boot zullen nemen naar eindbestemming Île d’Aix, geeft Cécile ons nog een rondleiding door ‘haar’ Rochefort. Via de gezellige zaterdagochtendmarkt lopen we met de fiets in de hand richting de haven. Hier staat dé trekpleister van het plaatsje: de Hermione, een replica van de gelijknamige driemaster uit de 18de eeuw die werd gebruikt voor overtochten naar Amerika.

Net Griekenland Erg lang zijn we niet in Rochefort gebleven. Ongeduldig popelen we namelijk al dagen om zo snel mogelijk onze eindbestemming te bereiken: het paradijselijke Île d’Aix. Île d’Aix is een van de vier eilanden voor de kust van Charente-Maritime en het enige eiland dat niet per tolbrug te bereiken is. Sterker nog: gemotori-

seerd vervoer is hier verboden. We stappen daarom een uur later op de voetgangersferry, die een dagelijkse verbinding biedt tussen Fouras en Île d’Aix. De 250 inwoners krijgen in de zomer dagelijks bezoek van maar liefst 2000 toeristen, die maar al te graag een kijkje komen nemen op dit authentieke eiland. Want authentiek is het zeker, als we gids Agnes mogen geloven. Vanaf de haven heeft ze ons opgehaald met haar fiets – type bloemetjesprint en gevlochten mandje voorop – en direct meegenomen op ontdekkingstocht. “Dat Ibiza-gevoel zoals op het hiernaast gelegen Île de Ré, dat heb je hier niet”, vertelt ze. Al snel zijn we halverwege het eiland; Île d’Aix is maar drie kilometer lang. “En in de winter ben je hier praktisch alleen. Een heerlijk gevoel.” Het aanzicht van Île d’Aix wordt bepaald door smalle straatjes, kleine bistro’s en felgekleurde deuren en luiken. Agnes: “Geschilderd met de overgebleven verf van de boten”. Nee, geen Ibiza, maar het lijkt hier wel Griekenland. Veel bezoekers slaan Île d’Aix over en varen direct door naar Fort Boyard, het wereldberoemde, ovaalvormige fort tussen Île d’Aix en Île d’Oléron. “Zonde”, vindt Agnes. “Je kunt het fort toch ook vanaf hier zien?” Fort Boyard werd in de 19de eeuw gebouwd als bescherming tegen de Engelsen, >

Wat een route! Van nationaal park tot witte zandstranden en van foie gras tot oesters.

Van linksboven naar rechtsonder: Romeins theater in Saintes; het legendarische fregat Hermione in Rochefort; petanque op Île d’Aix; streetart in Angoulême; een mandenmaker op de markt in Varaignes.

LEVEN IN FRANKRIJK 19

fietsvakantie bij RCN

!

# " ! " " ! # #

$

Dordogne & Charente-Maritime

Terrasje in Cognac

Tips & adressen Reizen

Startpunt Thiviers ligt op 920 kilometer rijden vanaf Utrecht. Met de trein ben je ongeveer 9 uur onderweg vanaf Utrecht (met een overstap in Parijs). Liever vliegen en een auto en/of fietsen huren? Transavia biedt vluchten aan tussen Rotterdam en Bergerac, op anderhalf uur rijden van Thiviers. laflowvelo.com

Eten & drinken

In het vrouwenklooster van Saintes, midden in het historische centrum. Kleine, maar sfeervolle kamers die uitkijken op de binnenplaats. Vanaf 45 per nacht (exclusief ontbijt). www.abbayeauxdames.org

☛ La Charentine

Gezellig cafeetje op het grote plein in St. Jean de Côle, pal voor de kerk. Foie gras is de huisspecialiteit, voor vegetariërs is er een heerlijke quiche.

Gezellige en comfortabele chambres d’hôtes met prachtig uitzicht op de Charente. Pal aan La Flow Vélo en vlakbij het gezellige stadje Rochefort. Vanaf 70 per nacht (inclusief ontbijt). www.la-charentine.com

☛ Les Artistes

☛ Hôtel Napoléon

Knusse bistro op een charmant binnenplaatsje in Angoulême in een stil zijstraatje. www.lesartistes.eatbu.com

Driesterrenhotel vlak bij de haven van Île d’Aix, in het gezellige centrum, tegenover een fietsverhuur. Vanaf 80 per nacht. www.hotel-ile-aix.com

☛ La Perla

☛ Saveurs de l’Abbaye tegenwoordig wordt het alleen nog gebruikt als decor voor een televisiespel dat in zeventien landen wordt uitgezonden, waaronder Nederland. Het fort zelf is niet te bezichtigen, een rondvaart eromheen is wel mogelijk. Wij bewonderen het gewoon vanuit Île d’Aix. Want ook al is de Flow Vélo een route waar je de tijd voor moet nemen, hier lijken we ons pas écht te kunnen ontspannen. De heerlijke mediterrane sfeer van Île d’Aix wordt versterkt door het gigantische aanbod aan oesters die bij het eiland worden gekweekt. Tijdens onze laatste lunch storten we ons op een schaal vol sappige gemarineerde langoustines, kokkels, mosselen en natuurlijk oesters. De cocktail van zeevruchten is goed vergelijkbaar met de variatie aan plekjes die Flow Vélo ons de afgelopen week heeft voorgeschoteld. Van een nationaal park tot de Atlantische Oceaan, van bospaadjes tot witte zandstranden en van foie gras tot oesters: La Flow Vélo is een route die klaar is om ontdekt te worden.

☛ Abbaye aux Dames

Michelinster om de hoek van het vrouwenklooster. www.saveurs-abbaye.com

☛ Café de l’Océan De beste plek om oesters te eten op Île d’Aix. Kom vroeg in de middag om een plekje te bemachtigen voor de lunch. Pal aan het strand, met uitzicht op zee.

Slapen

☛ Hôtel de France et de Russie Charmant driesterrenhotel met restaurant in Thiviers vlak bij het startpunt van de Flow Vélo met weelderige tuin. Vanaf 74 (exclusief ontbijt). www.thiviers-hotel.com

☛ RCN Le Moulin de la Pique Een luxe 5 sterren camping in de Dordogne. Door de kasteelachtige gebouwen ademt het vakantiepark een romantische sfeer. www.rcn.nl

Doen

☛ Nontron Nontron staat bekend om zijn messenproductie: bezoek hier dan ook de trekpleister van het dorp, het messenatelier en bijbehorende museum.

☛ Fijn strand Plage de l’Anse de la Croix is het grootste én meest kindvriendelijke zandstrand van Île d’Aix. De golven zijn rustig en de kans om een eigen plekje te bemachtigen is groot.

☛ Fietsverhuur Van e-bikes tot mountainbikes: deze drie websites brengen je fiets naar je accommodatie en halen ’m ook weer op: cliniqueduvelo.com, francevelo.bike & bikehiredirect.com

Huis kopen? ☛ VieVaFrance

Sarlat La Canéda, tel. +33 5 53 59 07 20. www.vievafrance.com

☛ St. Alfonso’s * TEKST

VICKY DE LA COTERA MANRIQUE FOTOGRAFIE MARTIJN SENDERS

MET DANK AAN DORDOGNE PÉRIGORD TOURISM, CHARENTES TOURISM EN AÉROPORT DE BERGERAC DORDOGNE PÉRIGORD

Prachtige chambres d’hôtes in Feuillade. Vanaf 70 (inclusief ontbijt). www.saintalfonsos.com

☛ Bouriane Maisons Marminiac, tel. +33 9 60 07 45 56. www.bourianemaisons.nl

LEVEN IN FRANKRIJK 21

%" . ,

%" . ,

%" . ,

"", ! ) 0 & ).$"1*)$)#") $) , )&,$%& /$( -. !- ++ ,."(").") *,.$)# ''"") 0$

Intercom.indd 68

03-10-2019 15:19:14

Op 1 uur van Parijs met de TGV (of 2 uur met de auto) vindt u de Bour-

U zult houden van het milde klimaat, handbediende sluizen, varen in alle vrijheid

gogne. Ontdek zijn gas-

van zonsopgang tot zon-

tronomie, zijn wereldbe-

sondergang, zwemmen en

roemde wijnen en zijn

vissen in de rivier, en niet te

rijkdom aan cultureel

vergeten een bezoek aan de

erfgoed...

wijnkelders.

BOURGOGNE

CHARENTE

Met 25 vertrekplaatsen in Frankrijk en in Europa. Boten met 2 tot 12 zitplaatsen voorzien van alle comfort.

www.nicols.com - nicols@nicols.com

EEN VAKANTIE IN BOTEN GEEN VAARBEWIJS NODIG!

Informatie / Reserveren:

TĂŠl. : +33 2 41 56 46 56

Lidewij

Lidewij van Wilgen (1966) is wijnmaker in de Languedoc op haar domein Terre des Dames. Ze heeft drie dochters en een Franse man. Meer over Lidewij en haar domein: www.terredesdames.com

Kind in Parijs Lara is mijn jongste dochter, maar inmiddels groter dan ik. Toen we naar Frankrijk kwamen was ze acht maanden. Ik had zo graag dit derde kind gewild maar in plaats van gezellig met haar te spelen was het nu mijn omgeving die alle aandacht opeiste. Overal lag stof – ze trok als een magneet naar open stopcontacten en naar hoge terrassen zonder hek. Gelukkig hield ze ervan om in een draagzak te zitten dus ik had haar altijd bij me. Dat hield op toen ik naar de landbouwschool ging. De lessen begonnen om acht uur ’s ochtends, dus dat betekende een huilende baby en onrustige kleuters. Laar ging naar een oppasmoeder in het dorp. Na een paar eerste woordjes in het Nederlands ging ze al snel over op het Frans. Als ik haar ’s avonds kwam ophalen zat ze schoongewassen op een zacht kleed, omringd door speelgoed. En daar kwam haar moeder dan om haar weer mee te nemen naar de bouwput. Toch zie ik op de foto’s uit die tijd vooral een blij kind. Ze had haar zussen, de poezen, alle ruimte buiten. Op veel foto’s heeft ze een zelfgeplukt boeketje in haar hand. Ze zou net als Fiene en Marijn in bomen hebben kunnen klimmen, maar Laar zat liever binnen met haar poppenhuis. Ze leefde zich uit in complexe verhalen waar niemand zich mee mocht bemoeien. Eén keer nam ze ons mee naar haar geheime plek: een diepe afgrond achter een wijngaard waar het licht in gefilterde banen door het gebladerte viel. Het was inderdaad verbluffend mooi. Ik had het toen natuurlijk al moeten weten. Voor wat Laar met haar leven wilde doen, zou ze niet in het zuiden kunnen blijven.

wel fijn,” zei ze, “maar ik moet echt naar de stad.” Want alleen daar heb je filmacademies en mensen die zich gewoon kleden zoals ze willen. Terwijl ik druk bezig was met de oogst nam ze alleen de trein naar Parijs om een kamer te zoeken. Een onmogelijk project en haar moeder was er niet eens bij. Bijna in tranen belde ze me vanaf Gare de Lyon, ze zou met lege handen terugreizen. Maar amper in de tgv kwam het verlossende telefoontje: een van de andere kandidaten had afgezegd, de chambre de bonne met uitzicht op de Eiffeltoren was voor haar. En toen moesten haar meubels erheen. Wel eens geprobeerd om met een stationwagen zonder zicht op je zijspiegels door Parijs te rijden? En daarna werd het stil. Terwijl haar zussen regelmatig naar huis kwamen of belden hoorde ik weinig van Laar. Ik wist dat de filmopleiding aan de Sorbonne wat tegenviel, maar ze had zich aangesloten bij een vereniging van mensen uit de filmwereld. Toen ze eindelijk naar huis kwamtoonde ze me haar eerste film: we zien een jongen in een typische Parijse bistro. Hij is alleen, belt een nummer op zijn telefoon en spreekt een bericht in: “Alles gaat goed, mam,” zegt hij, “Parijs is fantastisch.” Terwijl hij praat zien we hem slenteren over een brede boulevard, in het Louvre waar hij verdwaald lijkt tussen de mensen. “Ik heb nog nooit zoveel musea gezien”, lacht hij. En: “Parijzenaars zijn veel aardiger dan iedereen zegt.” Hij is op een feest, mensen dansen, hij lacht maar gaat alleen naar huis. De beelden gaan door. Er zijn zo veel mensen. Dan zie je hem rennen vanuit de metro. De beelden gaan sneller en sneller, alles is confuus. We zien hem weer in de bistro. Hij kijkt naar zijn telefoon en drukt een knop in: ‘Votre message vient d’être supprimé.’ Een nieuw berichtje, veel korter: “Het gaat niet zo goed mam. Ik kom dit weekend naar huis.” Dat was vorige maand. En niets verandert zo snel als het leven van een achttienjarige. Inderdaad, Parijs is veel groter dan Béziers. Mensen op straat negeren je. Maar tegelijkertijd is die vrijheid precies wat Laar nu nodig heeft. Ik weet zeker dat ze er komt.

*

ILLUSTRATIE MARIEKE VAN DITSHUIZEN

Alleen in de stad heb je filmmakers en mensen die zich gewoon kleden zoals ze willen

“Wat een whiners”, zei Laar, als Nederlandse jongeren weer eens aan haar vroegen of ze het niet moeilijk vond om in the middle of nowhere te wonen. “Natuurlijk niet,” zei ze dan, “zie je niet hoe mooi het hier is?” Ze had een leuke vriendengroep, ze zat op een goede school. Maar waar Marijn het enorm naar haar zin had in de lokale discotheek L’Usine à Gaz, was Laar er al snel op uitgekeken. “Ik vind het hier

LEVEN IN FRANKRIJK 23

Roadtrip door ongetemde natuur

Lozère Land van ezels, hoogvlaktes, mistige bossen en woeste rivieren: natuurliefhebbers zullen zich niet vervelen in de Lozère. Wees alleen niet bang voor kronkelweggetjes, geen weg is er recht.

24 LEVEN IN FRANKRIJK

LEVEN IN FRANKRIJK 25

Hier weet je nooit wat je na de volgende bocht te wachten staat. Een trol, een overwinterende hippie met een ezel? Het zou zomaar kunnen.

26 LEVEN IN FRANKRIJK

Lozère

A

ls het om grandeur gaat, doet grootte er niet toe. De ongetemde Lozère is het kleinste departement van Frankrijk, maar biedt misschien wel de grootste natuurbelevenissen van het hele land, dankzij de oerbossen, ravijnen en mysterieuze hoogvlaktes. Hier weet je nooit wat je na de volgende bocht te wachten staat. Een trol, een overwinterende hippie met een ezel? Het zou zomaar kunnen. Als het landschap langzaam omhoog kruipt en de letters z en c steeds vaker in de plaatsnamen verschijnen, weet je dat je in de buurt van de Lozère komt. Het ligt op een paar uur rijden van Marseille en samen met de departementen Aveyron, Gard en Hérault maakt het deel uit van het enorme gebied Causses et Cévennes, dat vanwege de unieke natuur vorig jaar is opgenomen op de Werelderfgoedlijst van Unesco. We rijden ernaartoe vanuit het zuiden, via het gezellige stadje Anduze. Hier ademt alles nog het warme, zonovergoten Zuid-Frankrijk. Na de grote stad Alès verandert het uitzicht. De bomen staan steeds dichter op elkaar en hun donkere, zwarte stammen contrasteren prachtig met de vele varens. We stoppen net buiten het dorp SainteCécile-d’Andorge om wat ezels te begroeten, die blij naar ons toe komen rennen. Voordat deze reis voorbij is, zullen we er nog veel meer tegenkomen. Als er iets is waar de Lozère om bekendstaat, dan zijn het namelijk ezels.

t

Kastanjeplukkers We wandelen een stukje de weg op om een mooie oude kerk te bekijken, omringd door huizen die al lang geleden verlaten lijken te zijn. Daarvan zijn er genoeg in dit dunbevolkte gebied. De grond rond de kerk ligt vol met kastanjes en lijkt wel een tapijt van kleine, wollige dieren. Net als de nabijgelegen Ardèche is dit het land van kastanjes. En van de vele kastanjeplukkers die we overal langs de weg bezig zien. De frisse geur van de bossen maakt ons hongerig en we storten ons op een stevige, rustieke lunch bij het ingetogen restaurant La Rivière in het dorp Saint-Michel-de-Dèze. We eten er lokale vleeswaren, wild, paddenstoelen en kastanjes met als toetje een heerlijke kastanjecake, fait maison natuurlijk. De bergen worden hoger, de wegen steeds bochtiger en fotograaf Pär wil bijna elke vijf minuten stoppen om het prachtige uitzicht vast te leggen. We prijzen ons gelukkig dat we geen last hebben van wagenziekte, want de komende dagen zullen we over geen enkele rechte weg meer rijden. > Tankstations komen we niet tegen en mobiel

Vorige pagina’s: idyllisch dorp in de Gorges du Tarn. Links: schaapsherder Bernard Grellier; deze pagina, met de klok mee: dorpsgezicht in de Gorges du Tarn; keukengerei uit het Château du Poujol; een frisse salade van Château du Poujol.

LEVEN IN FRANKRIJK 27

Lozère

bereik is er niet. Een goed advies voor iedereen die hier naartoe wil is dus om de auto vol te tanken en genoeg tijd in te plannen. Vijf kilometer afleggen kan hier ontzettend lang duren, ook als je niet steeds hoeft te stoppen omdat je passagiers foto’s willen maken.

Groene wind Waar is iedereen? Dorpen, mensen, boerderijen? Antwoord op die vraag krijgen we wanneer we onze gids Inger Berckhauer in het oude kuuroord Bagnols-les-Bains ontmoeten. de Lozère telt slechts 75.000 inwoners op een oppervlakte van ongeveer 5000 vierkante kilometer, waarmee het het kleinste departement van Frankrijk is. Daarom zijn noch het mobiele noch het wegennetwerk enorm uitgebreid, zegt Inger. Overigens geef je de lengte van een weg nooit in kilometers aan, voegt ze eraan toe, maar in tijd. Daar hebben we na ons korte verblijf tot nu toe alle begrip voor. Het departement heeft lang last gehad van bevolkingskrimp, maar in de jaren zeventig veranderde dit als gevolg van de ‘groene wind’ die

Hier voel je in iedere vezel van je lichaam hoe machtig de natuur is

Deze pagina, met de klok mee: gedekte tafel in Château du Poujol; wandelen met een ezel door de bossen; interieur van Château d’Ayres; moestuin in de Lozère. Rechts: Nicole Chabannes in de keuken van chambres d’hôtes Château du Poujol; een van de vele prachtige panorama’s in de Lozère.

28 LEVEN IN FRANKRIJK

door Europa waaide. Jonge mensen uit heel Frankrijk, veelal hippies, kochten leegstaande boerderijen voor weinig geld en verhuisden hiernaartoe. Ze wilden investeren in een nieuwe, ecologische levensstijl en velen van hen kozen ervoor in de Lozère te blijven, zegt Inger. We lopen een tijdje rond in het nog altijd goedbezochte kuuroord, dat ooit werd gesticht door de Romeinen vanwege de heilzame bronnen die zich hier bevinden. In Bagnols-les-Bains is niet alleen het water bijzonder, maar voelt ook het inademen van de schone, ijle lucht verfrissend voor lichaam en geest. Terwijl we doorrijden naar het hoofdstadje Mende, zien we indrukwekkende rotspartijen. De bekendste is de formatie Chaos de Nîmes-leVieux, die pas in 1908 werd ontdekt. Mende is een mooi stadje, maar eigenlijk moet je in de Lozère de natuur in; een paradijs voor wandelaars en mensen met oog voor mystieke bossen. Tijdens een onvergetelijk diner in La Safranière, net buiten de stad, krijgen we van de

sympathieke chef-kok Sébastien Navecth het volgende puzzelstukje voor het begrijpen van de ziel van deze streek. “Een collega uit Parijs merkte ooit op dat mijn culinaire stijl eenvoudig was. Hij wilde me beledigen, maar ik vond het een fantastisch compliment”, lacht hij. “Ik maak eten zonder toeters en bellen, wat we in het Frans chichi noemen. En daar ben ik trots op. En de afwezigheid van chichi geldt ook voor de streek.” Nadat we hebben genoten van een uitmuntende pompoensoep en wild zwijn met saus van Corbières en zelfgemaakte gnocchi, kunnen we niet anders dan het volledig met hem eens zijn. Juist van iets eenvoudigs iets geweldigs maken is moeilijk, zeker als het gaat om eten.

Einde van de wereld De volgende dag verkennen we de moeilijk toegankelijke rivierkloven van de Gorges du Tarn. Niet lang geleden waren de rivieren de enige manier waarop je dit wilde gebied kon doorkruisen. Na een bijzonder mooie (en slingerende) ochtendrit door de mist van de bergen bereiken we La Malène. Het plaatsje heeft maar vijftig inwoners en voelt in de mist als het einde van de wereld, ook doordat hier de weg ophoudt. We worden opgewacht door monsieur Gilles Fages, onze eigen batelier (schipper) die ons in zijn kleine bootje veilig acht kilometer over de rivier zal leiden. “Ik ben nu meer dan zestien jaar batelier”, >

LEVEN IN FRANKRIJK 29

30 LEVEN IN FRANKRIJK

Lozère

vertelt hij. “Mijn vader en grootvader hadden hetzelfde beroep en ik hou van mijn werk”. In het kleine dorpje heeft hij negen collega’s. “Ik heb zelf geen zoon, maar hoop dat mijn vijfjarige dochter me op een dag zal opvolgen. Er zijn hier altijd vrouwelijke bateliers geweest.” Tegenwoordig is het vooral een toeristische attractie om door de diepe ravijnen over de rivier te varen, maar vroeger waren deze bootjes de enige manier waarop de inwoners hun levensmiddelen bezorgd konden krijgen en hun producten konden verkopen. Onder toeziend oog van de hoge rotsen aan weerszijden glijden we langzaam langs reigers en ijsvogels en zelfs een enkele adelaar. De stilte is alomvattend en het voelt ongepast om ‘m met praten te verbreken. Gilles hoeft niets uit te leggen, hier voel je in elke vezel van je lichaam hoe machtig de natuur is. Na een tijdje duikt er een handvol huizen op aan de linkeroever. Het is een zogenaamd hameau, een gehucht, waar ooit zeven families woonden en in hun levensonderhoud voorzagen. Tegenwoordig zijn de prachtige, door

Geen enkele weg is recht. Dus in de Lozère geef je de lengte van een weg niet in kilometers aan, maar in tijd de geschiedenis getekende stenen huizen in particulier bezit en worden ze verhuurd als vakantieverblijf. Gestoord zul je er niet worden, want ze zijn alleen te voet of per boot bereikbaar. Tijdens onze tocht van een uur duikt de reiger steeds weer op, alsof hij wil controleren of we ons wel gedragen. “Waarschijnlijk wordt hij betaald door het toeristenbureau”, lacht Gilles. Een collega van Gilles vaart ons terug en we rijden met onze inmiddels behoorlijk door elkaar gerammelde auto over nog meer bochtige wegen naar het hooggelegen plateau Causses Mejean, waar we ons plotseling op een andere planeet lijken te bevinden. Oef. Hier, op iets meer dan negenhonderd meter hoogte, wil je niet zijn als het echt gaat waaien – wat vaak genoeg gebeurt. We haasten ons naar de herberg Auberge du Chanet, waar veel wandelaars komen om even uit te rusten. Zelf moeten we ook even van de schok bekomen, hoewel we net nog in >

Links: de Gorges du Tarn. Deze pagina, met de klok mee: aan de maaltijd bij Nicole Chabannes; versgevangen vis uit de rivier; platbodems om de Tarn te bevaren en te bevissen.

LEVEN IN FRANKRIJK 31

Lozère

De streek kent een grote variatie aan kazen. Rechterpagina boven: Gorges du Tarn, daaronder schapen in de Cevennen.

Tips & adressen Reizen

Vlieg naar Marseille of Nice en huur een auto. De rit vanaf Marseille duurt ongeveer twee uur, vanaf Nice drie à vier uur. Vanuit Parijs duurt een treinrit naar Mende zo’n 5 uur en naar Alès zo’n 4 uur.

☛ Château de la Caze Het prachtige Château de La Caze in de buurt van La Malène Gorges du Tarn heeft zowel uitstekende kamers als een fantastische keuken. www.chateaudelacaze.com

☛ Aubergne Le Chanet

Slapen

☛ Hôtel de France Het eenvoudige maar aantrekkelijke Hôtel de France ligt in het hart van Mende. Tweepersoonskamer vanaf 95. www.hoteldefrance-mende.com

☛ Château du Poujol Het prachtige Château du Poujol heeft ongelooflijk mooie chambres d’hôtes. Buiten de gebaande paden, maar absoluut de moeite waard. Uitstekend eten, waarvoor je wel moet reserveren. Tweepersoonskamer vanaf 80. chateau-du-poujol.e-monsite.com

☛ Château d’Ayres Het wonderschone Château d’Ayres ligt een paar kilometer buiten Meyrueis. Prachtige kamers, goed eten. Tweepersoonskamer vanaf 95. www.chateau-d-ayres.com

Eten

☛ La Safranière Bij La Safranière, net buiten Mende, kun je genieten van uitstekend en eerlijk eten. www.demeuresdelozere.com/index. php/la-safraniere

32 LEVEN IN FRANKRIJK

Auberge Le Chanet, midden op het hoogplateau van Nivoliers, serveert eenvoudige huisgemaakte gerechten. Alleen al vanwege de adembenemende locatie het bezoeken waard. www.aubergeduchanet.com

Doen, behalve wandelen ☛ Varen

Maak een boottocht over de rivier in Gorges du Tarn: boek je eigen batelier op www.gorgesdutarn.com

☛ Ezel rijden Een van de beste manieren om de Lozère te ontdekken is door met een ezel het pad van schrijver Robert Louis Stevenson te bewandelen. www.chemin-stevenson.org

☛ Kaas Vergeet niet de vele heerlijke kazen te proeven, vooral de pélardon. Elk zichzelf respecterend restaurant serveert lokale kaassoorten.

de auto hebben gezeten. Van het ene op het andere moment zijn we van diepe rivierkloven in een maanachtig steppelandschap beland. Je ogen zullen zich niet snel vervelen in de Lozère. Integendeel, soms zijn de visuele indrukken bijna té overweldigend. Waarschijnlijk voelt alles rustiger en natuurlijker aan wanneer je te voet reist, zoals Schotse auteur Robert Louis Stevenson, bekend van onder meer ‘Schateiland’ en ‘Dr. Jackyll & Mr. Hyde’. Op 22 september 1878 vertrok hij van Monastier-sur-Gazeille in de richting van Saint-Jean-du-Gard, een tocht van 220 km die hij in twaalf dagen aflegde. Het was hem nooit gelukt zonder zijn koppige maar onmisbare ezel Modestine, die in zijn boek ‘Reis met een ezel door de Cevennen’ onsterfelijk is gemaakt. Tegenwoordig is er een populair wandelpad dat de voetsporen van de auteur volgt en zijn er overal ezels te huur voor de mensen die hun bepakking niet zelf willen dragen. Midden in het bos, in de buurt van het dorpje Barre-des-Cévennes, ontmoeten we onze gids Jean-Pierre Marie die zelf ook zo’n twintig ezels verhuurt. We kunnen er niets aan doen, maar het uiterlijk van deze man geeft aanleiding tot een nooit eerder gestelde vraag: “Pardon, maar bent u een druïde?”

Betoverend bos Jean-Pierre is geenszins verrast en vertelt ons breed lachend dat hij oorspronkelijk uit Normandië komt, een van de gebieden waar de druïden leefden. Hij behoort tot de grote groep mensen die in de jaren zeventig naar de Lozère kwam en verdient nu met zijn ezels de kost in het toerisme. Hij vertelt enthousiast over de geschiedenis van de streek waar bloedige oorlogen hebben plaatsgevonden tussen protestanten en katholieken. We raken op slag verliefd op zijn prachtige gevlekte ezel Le Petit Nuage (‘Wolkje’) en willen haar het liefst mee naar huis nemen. “Een ezel neemt geen bevelen aan, met een ezel moet je onderhandelen”, legt Jean-Pierre uit. Hij voegt eraan toe dat het vaak minstens twee uur duurt om de ezel die je hebt gehuurd te leren kennen. De wijze ezels, de vriendelijke druïde, de duistere geschiedenis: alles in dit mistige, betoverende bos lijkt wel een droom. Eindelijk bewegen we ons in het ontspannen tempo dat hier past. Bij ons volgende bezoek gaan we te voet in plaats van met de auto en huren we een vriendelijke ezel.

*

TEKST EVELYN PESIKAN FOTOGRAFIE PÄR OLSSON

LEVEN IN FRANKRIJK 33

Parijse schooldirectrice met één been in de provincie

© ERIC HUP

Anoushka Wielink is directrice van de Nederlandse school in Parijs en theater- en mimedocent. Met haar Franse man en dochters van negen en zes jaar woont ze in een vredig dorp in Normandië.

Theater en feestjes

“Toen ik klein was, ging ik met mijn ouders al vaak naar Frankrijk: van het zuidelijke Saint-Raphaël tot de Haute Savoie. Na de middelbare school volgde ik in Arnhem de opleiding tot docent theater en ging daarna mimetechnieken leren in Parijs. Ik ging erheen voor een maand maar dat werden twee jaar. Ik deed een masterjaar bij de privéopleiding Hippocampe Cours de Mime Corporel. Toen was het al heel moeilijk onderdak te vinden, maar bij de Église Américaine hingen altijd briefjes met aanbiedingen voor buitenlandse studenten. Zo heb ik gedurende de eerste maanden met een Vlaams meisje een appartementje gedeeld. Wat heb ik veel gewandeld door Parijs die eerste jaren. Heerlijk was dat. Ik liep bijvoorbeeld van het 19de arrondissement naar de Place des Vosges, de diversiteit aan culturen die je dan tegenkomt is enorm. Dat eerste jaar in Parijs, 2002, liep ik alle exposities af. Een Duits vriendinnetje had een Russische vriend die heel goed vioolspeelde en op allerlei feestjes werd uitgenodigd. Wij gingen dan

34 LEVEN IN FRANKRIJK

mee en zo leerde ik veel mensen kennen. We hingen rond op het Fête de la Musique, met vooral amateurmuzikanten in een straatfeestachtige sfeer. Het was ook het eerste jaar van de Nuit Blanche, een nachtelijke artistieke route waar je door moderne kunstwerken de stad kunt ontdekken. Op een van die feestjes werd ik verliefd op Manu, mijn huidige partner en de vader van mijn kinderen.”

Heen en weer en weg “Daarna ben ik weer naar Nederland gegaan om in Arnhem voorstellingen te spelen. Maar ik voelde al snel dat ik terug moest naar Parijs, om onze relatie een toekomst te geven. Ik volgde nieuwe cursussen en had bijbaantjes, maar de glans van het eerste jaar was weg. Ik vond het zwaar en voelde me onvrij, zo zonder eigen huis. Toen ben ik weer drie jaar in Nederland gaan wonen waar ik als theaterdocent les gaf op middelbare scholen. Mijn vriend kwam elke maand twee weken bij mij. Uiteindelijk hebben we toch besloten weer samen

La France & moi Ze werken al jaren in Frankrijk en spreken Nederlands met een Frans accentje. In deze rubriek vertellen Nederlanders over de charme en de valkuilen van het échte leven in Frankrijk. Deze editie:

de directrice van de Nederlandse school in Parijs

© MARSCHA MARTENS

Linkerpagina: Koningsspelen op de Nederlandse school in Parijs. Deze pagina: met man Manu en dochters Lucia-Madelief en Maïa-Saar, zomer 2019; Carte Orange (metrokaart) tijdens studie in Parijs, 2002; als kleuterjuf op de Nederlandse School.

op en besloten er te gaan wonen. Vanaf dat moment moesten we overal naartoe met de auto. Onze kinderen gaan naar de dorpsschool met in totaal tachtig kinderen en gelegen naast een weilandje met koeien in plaats van een drugsscene. Het is cultureel minder divers en voor mijn dochters was deze kleinere wereld wel even wennen. Maar wat is het heerlijk om te wonen in de natuur met schone lucht.”

Assertieve kinderen “Via via kwam ik op in Parijs te gaan wonen. Onze dochters LuciaMadelief en Maïa-Saar zijn de eerste jaren van hun leven opgegroeid in Saint-Denis, ten noorden van Parijs. Het is een kleurrijke en heftige stad; vies, met veel geweld, drugs en af en toe schietpartijen op straat. Het positieve is dat de kinderen er uit verschillende culturen komen en heel vrij en open zijn. Omdat we in een REP-wijk woonden (Réseau d’Éducation Prioritaire, een buurt die gezien de sociale achterstand extra geld krijgt voor onderwijs, red.) had de École Maternelle erg goede leraren en was er extra aandacht voor cultuur.”

Koeien en dorpsschool “Toch vonden we het steeds minder prettig dat onze dochters in hier opgroeiden. Vrienden van ons wilden hun tweede huis in Normandië verhuren. We zijn gaan kijken en kwamen in een dorpje terecht op tachtig kiolmeter van Parijs dat het tegenovergestelde van Saint-Denis bleek te zijn. Saint-Pierre-de-Bailleul ligt midden in het groen en heeft nog geen duizend inwoners. We waren er meteen verliefd

de Nederlandse school in Parijs terecht. Hier krijgen kinderen van Nederlandse en Vlaamse afkomst op woensdag les in de Nederlandse taal en cultuur. Toen mijn oudste dochter vijf was ben ik begonnen als kleuterjuf, waarbij ik mijn theaterervaring goed kon gebruiken. Nu ben ik als directrice verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken en de inhoudelijke aspecten van het lesgeven. Ook ben ik de link tussen de leraren en het bestuur van de school. Aan de Nederlandse kinderen merk je dat zij zich spontaner en meer open gedragen dan Franse kinderen; ze durven alles te zeggen wat er in ze opkomt. We vinden het belangrijk dat de kinderen hier net als in Nederland zelfstandig werken en vrij associëren. We vertellen ze dat ze assertief mogen zijn en dat ze voor zichzelf op moeten komen. Op Nederlandse scholen leren kinderen veel meer dat het goed is om te zeggen wat ze op hun hart hebben en dat ze zichzelf mogen te zijn. Ik heb gemerkt dat je een grote woordenschat nodig hebt om je emotioneel > te kunnen uiten en je fantasieën te delen.

LEVEN IN FRANKRIJK 35

La France & moi

© MARSCHA MARTENS

“Franse kinderen zijn poëtischer en verfijnder, maar minder assertief dan Nederlandse” Dat zijn geen dingen die kinderen op een Franse school te horen krijgen. Daarnaast geef ik les op een conservatoire (muziek- en theaterschool, red.) en geef daar mimeles aan kinderen en theaterles aan Franse pubers. Toen ik de eerste keer iets wilde uitleggen, dacht ik: hier klopt iets niet, ze zijn zo stil! Ze luisterden naar me en praatten er niet tussendoor. Hoewel Franse kinderen iets terughoudender zijn, kunnen ze zich wel heel poëtisch en verfijnd uitdrukken en vallen ze naast de Nederlandse directheid op door hun ingetogenheid. Misschien komt het doordat Parijse kinderen van jongs af aan gewend zijn om ook op een vierkante meter te kunnen spelen?”

Verfranst met soms heimwee “Ik werk

© MARSCHA MARTENS

Van boven naar beneden: portret van Anoushka; foto uit serie mime-flipbook ‘Le sac’; Sinterklaasfeest op de Nederlandse school.

36 LEVEN IN FRANKRIJK

ook als trainingsacteur voor een Nederlands bedrijf en merk dat ik dan helemaal mezelf kan zijn. In Frankrijk begrijp ik de codes na al die jaren toch nog steeds niet altijd. In Nederland kun je een directeur wat directer benaderen, in Frankrijk moet je eerst nog langs de adjunct-directeur. In Nederland is iedereen weliswaar in theorie gelijk maar daarnaast is het leven ook ‘overgeregeld’ en gecontroleerd. En wat me nu ook opvalt: iedereen heeft overal een mening over. Fransen bemoeien zich minder met elkaar, je wordt veel minder gecontroleerd en dat vind ik erg prettig, evenals die Franse beleefdheid. Mijn moeder vindt dat ik erg ben verfranst. Zo maak ik bijvoorbeeld ’s middags warm eten en kook nooit meer uit zakjes en potjes. Nog een verschil: meer mensen hebben toegang tot cultuur en theater. Er wordt in het algemeen ook meer gelezen, heb ik de indruk. Mijn kinderen zijn gek op Nederland en de rituelen die bijvoorbeeld bij Sinterklaas horen. Met vlagen heb ik heimwee en speel ik met het idee weer naar Nederland te gaan. Dan droom ik erover dat mijn kinderen op een Nederlandse school zitten en dat we op de fiets overal heen kunnen gaan. In hun eigen buurt spelen en even bij de buren aanbellen is er hier niet bij; je moet altijd van tevoren afspreken. Maar in Nederland zou ik weer de ruimte, de mooie natuur en het lekkere eten missen.” *

TEKST EUGÉNIE GOLDSCHMEDING FOTOGRAFIE ANOUSHKA WIELINK

BELGIQUE

e "-/

ALLEMAGNE

") $

&,

MOSELLE

ALLEMAGNE

&' *

* .

- , $

MEURTHEET-MOSELLE

SUISSE

ITALIE

+&* (

VOSGES

Can Vosal des ges

. *

M DES ASSIF VOS GES

ALLEMAGNE

%& * &((" Mosell

HAUTE-SAÔNE

", (

&' *

", *5 * &*- " * !" ,*"

% ( * , 6*" Saône

800 km fietsen langs het water, van Luxemburg naar Lyon. Een fietstocht voor nieuwsgierigen, fijnproevers en liefhebbers van het goede leven en mooie ontmoetingen.

SAÔNE-ET-LOIRE

4 *

&(("# * %" , 6*"

3 AIN

RHÔNE

Réalisation : Bourgogne-Franche-Comté Tourisme Crédit photo : Guillaume Robert-Famy / Bourgogne-Franche-Comté Tourisme

www.lavoiebleue.com

.

CÔTE-D’OR

6X

+ ‘MAISON MARI’

T.W.V. 39,99 NU SAMEN VOOR MAAR

45

Maison Mari Kok en kookboekenschrijfster Mari Maris geeft in haar kookboek ‘Maison Mari’ afwisselende menu’s voor elk weekend van het jaar, van de zwoele zomer tot feestelijk december. Maris combineert harmonieuze smaken met bijpassende wijntips en geeft de chaotische thuiskok houvast met uitgebalanceerde smaken, structuren, porties en handige mise-en-place-lijstjes. Daarnaast biedt het kookboek het aangrijpende verhaal van Le Jardin des Etoiles, haar Franse restaurant-aan-huis in Noord-Frankrijk. Maison Mari is hét kookboek voor mensen die uitgebreid dineren het lekkerste vinden wat er is!

WORD ABONNEE Kijk op www.leveninfrankrijk.nl of bel 088 2266634 De abonneeservice is op werkdagen bereikbaar van 9.00 tot 17.00 uur. Deze aanbieding geldt zolang de voorraad strekt en is inclusief verzendkosten van het kookboek. Neem contact op met de abonneeservice voor verzendtarieven naar het buitenland. U kunt het abonnement ook cadeau doen aan iemand anders, u ontvangt dan zelf het kookboek.

Stefan

Stefan de Vries (1970) woont en werkt in Parijs sinds 1999. Hij is correspondent voor RTL Nieuws, Euronews en BBC Radio. Hij verstuurt wekelijks een nieuwsbrief over de Franse politiek. Inschrijven kan op nieuws.devries.fr.

Cupido aan de Seine Wie aan Parijs denkt, denkt vast al snel aan de liefde en erotiek. En toch… het rare is dat concrete amoureuze tekenen helemaal niet zo zichtbaar zijn in de stad. Althans, niet die van de alledaagse liefde. De enigen die handjes vasthouden, elkaar vertederd aankijken en ook nog eens en public zoenen zijn toeristen. Voor hen is Parijs één groot romantisch decor. Hier moet je slotjes aan bruggen hangen, ga je zwijmelen bij de Eiffeltoren en laat je een portret krabbelen op het o zo romantische Place du Tertre. Van alle liefdesgelukszoekers maken de Chinezen het het allerbontst. In spectaculaire jurken poseren kersverse bruiden op de Pont Alexandre III of op de Pont Bir Hakeim. Professionele cameraploegen die niet onderdoen voor de crew van Tom Cruise, zijn komen invliegen uit Beijing of Shanghai. Werkelijk alles leggen ze vast. De bruidjes, soms wel zes tegelijk, staan in blote schouders te bibberen. Van dit geluksmoment moét bewijs zijn voor de familie in China, voor het nageslacht, of belangrijker nog, voor het Instagramaccount. De bruidegoms, steevast in een iets te grote smoking, volgen gelaten de instructies van de filmploeg op. Dit is immers ook de mooiste dag uit hún leven. Hierna wordt alles minder. Parijzenaren zelf zijn juist discreet en soms zelfs terughoudend. Die hoeven niet zo nodig. Tongzoenen zal je ze nooit zien doen. Ze minnen wel, maar zo geraffineerd, dat niemand op straat het opmerkt. Zeker als het een clandestiene geliefde betreft is het beter niet gezien te worden. Iedereen hier heeft tenslotte een minnaar of minnares, zo luidt het cliché. Maar is dat echt vaker het geval in Nederland? Ik betwijfel het. Waar Parijzenaren wél veel beter in zijn, is flirten. Naast eten is dat in Parijs voor velen een van de aangenaamste bezigheden die er zijn. Flirten is pertinent niet hetzelfde als versieren. Het is een doel op zich, een belofte die in de meeste gevallen nooit wordt ingelost. Alles draait om subtiliteit, spanning, charme en gratie. Maar hoe doe je dat dan, als je gewend bent aan het botte Nederlandse versieren? Aangezien ik nu bijna de helft van mijn leven in Parijs woon en hiervoor de andere helft in Nederland,

geef ik hier wat tips uit de praktijk. Het begint met oogcontact. Alles draait om de blik, niet te kort, niet te lang. Na drie seconden moet iemand iets zeggen, al is het maar ‘bonjour’. Mocht er meer gebeuren, dan is dat natuurlijk mooi meegenomen. Oefen met de bediening in een restaurant, wellicht dat de service dan ook verbetert. Laat je in je vriendelijkheid vooral niet weerhouden door een repressief ongewenste-intimiteitenregime. Op de werkvloer of in zakelijke situaties wordt eveneens geflirt, al is dat door #metoo ook in Parijs meer en meer een mijnenveld geworden. Een glimlach of een attente opmerking kan veel gedaan krijgen. Blijf positief, poch niet en bovenal: bedel niet om complimenten. Zodra een flirt niet meer onschuldig is, is het geen flirt meer. Wie dat allemaal beheerst, is al bijna een echte Parijzenaar en kan zich overgeven aan de echte liefde. Ook al laten ze het op straat niet merken, de Parisiennes en de Parisiens horen niets liever dan de drie woorden “je t’aime”.

*

FOTO LAURENT KING ILLUSTRATIE INGRID BOCKTING

Naast eten is flirten voor Parijzenaren een van de aangenaamste bezigheden die er zijn

LEVEN IN FRANKRIJK 39

Interview Alain Caron

‘Nederlanders geven hun geld uit aan meubels, Fransen aan lekker eten’ Nederlands favoriete Fransman televisiekok Alain Caron opende in januari een derde restaurant, samen met zijn zonen. Een gesprek over Franse madammekes, het belang van familie, van nietsdoen en vooral van goed eten.

Alain Caron runt restaurant De Gouden Reael met zijn zoons David (links) en Tom.

W

e zijn in restaurant De Gouden Reael, dat twee weken open is en al bijna elke avond vol zit. Dat vertelt zoon Tom (37 jaar) die het restaurant samen met zijn broer David (25 jaar) en zijn vader Alain Caron runt. “Hier koken we eenvoudiger dan in ons eerste restaurant Café Caron”, zegt hij. “Bijvoorbeeld gesmoorde prei met oeufs mimosa (gevulde eieren, red.) en mosterd-bieslookvinaigrette, geserveerd in een koperen pannetje op tafel.” Het eten mag dan ‘eenvoudig’ zijn, de locatie en het verleden van de plek zijn dat bepaald niet. Het

40 LEVEN IN FRANKRIJK

pand uit 1600 is al tweehonderd jaar lang een restaurant en heeft uitzicht op het Amsterdamse Westerdok, waar vroeger de VOC-schepen aanlegden. Naast deze indrukwekkende historie zit er voor Alain ook een persoonlijke geschiedenis aan vast, want hier begon zijn Nederlandse carrière. “De cirkel is rond. Nooit als beginnende kok gedacht dat dit legendarische restaurant ooit van mij zou zijn.” Er wordt een groot pakket bezorgd. De messenlijn van de Carons zit erin. Alain kijkt bijna verliefd naar de handvaten van eikenhout. “Voel maar. Zo licht. Ik ben gek op messen. Omdat ik nooit het perfecte

mes voor kip en vlees gevonden heb, heb ik ze zelf maar laten ontwerpen.” Een typerende actie voor een ondernemende geest. We gaan zitten. Alain praat en gebaart veel, Tom werkt rustig naast ons op zijn laptop en mengt zich af en toe in het gesprek. Om maar met de deur in huis te vallen: wat zijn de grootste verschillen tussen de Nederlandse en de Franse manier van koken? Alain: “Tegenwoordig wordt er goed gekookt in Nederland. Maar toen ik hier 37 jaar geleden kwam, schrok ik me wild en voelde me als een ontwikkelingswerker in de gastronomie: er was geen variatie in het eten, geen goede olijfolie. Ik wilde helpen dit te veranderen en ook het besef brengen hoe fijn het is om gezellig samen wat vaker buiten de deur te eten.” Tom: “En daar heb jij misschien best aan bijgedragen. Frankrijk heeft altijd een eetcultuur gehad. In Nederland is die de laatste jaren pas echt goed op gang gekomen.” Alain: “Maar nog steeds is een groot verschil hoor. In Frankrijk maak je met een paar producten iets moois. Zonder te willen generaliseren, gebruiken Nederlandse restaurants vaak te veel bombarie; te veel verschillende smaken op één bord. Bij Fransen gaat het om kwaliteit. Geef mij wat rode ponen of een goede kip en lekker brood en ik maak er iets heerlijks van. Een goede vinaigrette met de juiste verhouding zuur, zout en peper, daar gaat het om. Geen poespas, juist niet! In Frankrijk eet je standaard drie gangen, maar simpel en gezond. Als ze thuis eten, koken Nederlanders juist weer ‘snel snel snel’. Ze rennen door de supermarkt op zoek naar iets dat gemakkelijk te maken is. Het volk van de handel heeft haast en geen tijd om lang in de keuken te staan, er zijn belangrijkere dingen te doen. Fransen nemen thuis wel die tijd. Ook als ik alleen ben, probeer ik er wat van te maken. Gisteravond nog. Ik had eigenlijk alleen linzen in huis. Ik heb er een heerlijke salade van gemaakt en ben alleen wat goed brood gaan kopen. Een feestmaal.” Hoe verklaar je dit verschil? Alain: “Eerst dacht ik dat het komt doordat Frankrijk mooiere producten heeft. Maar dankzij ‘BinnensteBuiten’, het tv-programma waar ik aan meewerk, heb ik zoveel schatten van Nederland leren kennen: onbekende groenten, zeevruchten, kaas, noem maar op. Daar ligt het dus niet aan. Nederlanders geven liever geld uit aan meubels, een nieuwe auto en vakanties dan aan eten. Voor mij is goed eten het parfum van het leven. Ik kan oprecht gelukkig worden van een mooi product,

‘Goed eten is het parfum van het leven’

al is het maar een krop sla die net uit de grond komt. Laatst liep ik spontaan een Italiaans speciaalzaakje binnen. Ik had helemaal niets nodig, wilde alleen even kijken, maar stapte de winkel uit met 150 euro aan producten.” Wie zijn je voorbeelden? Alain: “In de keuken: Joop Braakhekke. Het ging er fel aan toe bij hem, maar ik leerde veel. Verder ook Alain Passard (chef-kok en eigenaar van het driesterrenrestaurant L’ Arpège in Parijs, red.), de gebroeders Pourcel (van Le Jardin des Sens in Montpellier, red.) en natuurlijk Alain Ducasse, mijn grote leermeester.” >

Alain Caron (62 jaar) is geboren in Parijs. In 1983 verhuisde hij voor de liefde naar Nederland. Hij kreeg er vier zonen, werd souschef in verschillende sterrenrestaurants, was op televisie te zien bij ‘Koken op Zee’, ‘MasterChef’ en ‘Keuringsdienst van Waarde’ en nu als kok in het programma ‘BinnensteBuiten’. Hij schreef veertien kookboeken en runt drie restaurants in Amsterdam: Café Caron, Petit Caron en De Gouden Reael. Ook is hij jurylid van de jaarlijkse restaurantverkiezing van Leven in Frankrijk voor ‘Het Fijnste Franse Restaurant van Nederland’. restaurantscaron.nl

LEVEN IN FRANKRIJK 41

ADVERTORIAL

APPARTEMENT TÉMOIN PERRET © ALEXANDRE RETY - LHENT

CHARLES LACOSTE, LA MAIN D’OMBRE, 1896, HUILE SUR TOILE, PARIS, MUSÉE D’ORSAY, © RMN-GRAND PALAIS (MUSÉE D’ORSAY) - HERVÉ LEWANDOWSKI

© JULIEN_RAHMANI

Le Havre-Etretat Uw bestemming in Normandië!

Le Havre: een havenstad, jong, modern, gewaagd en open-minded,

Een grote variatie aan landschappen, een rijke geschiedenis, een bijzonder erfgoed en meer dan vijftien festivals met allerlei thema’s. Die thema’s zijn: van de ‘roman policier’ tot dans en van de operettes van Offenbach tot Dixieland-jazz, van wereldmuziek tot klassiek en van het circus tot natuur en tuinen. Ze vinden allemaal plaats tegen een indrukwekkend decor: rotsen, een oude vesting, een kasteelpark of een abdij. Kortom, genoeg te beleven in onze regio. Zo laat de tentoonstelling ‘Nuits électriques’ in het MuMa (Musée d’Art Moderne André Malraux) zien hoe

impressionisten als Monet, Pissarro, Bonnard, Toulouse-Lautrec, Steinlen, Vallotton en Vuillard kunstlicht vertaalden naar hun schilderijen. Vanaf juni kun je ‘Un été au Havre’ beleven, een erg originele manier om de stad met zijn verbazingwekkende en unieke architectuur (Werelderfgoed van de UNESCO) te ontdekken aan de hand van hedendaagse installaties in het hart van de stad. Las een tussenstop in om het appartement van stadsarchitect Auguste Perret te zien, met het design van de jaren vijftig van de vorige eeuw. En drink iets bij café-restaurants als Le Grand Quai of Au Bout du Monde, magische hotspots met zicht op zee.

PLAGE LE HAVRE UP#3 LANG ET BAUMANNBARBARASTEPHAN

LES JARDINS D‘ÉTRETAT © VINCENT RUSTUEL

om te ontdekken en herontdekken.

Of kom genieten van de frisse buitenlucht op de rotsen van Etretat, probeer watersporten als paddle, kayak en catamaran of proef het goede van de boerderij: kaas, room, cider, calvados. Ontdek de land-art in de tuinen van Etretat, voordat je een bezoek brengt aan het huis van gentleman-inbreker Arsène Lupin.

www.lehavretourisme.com/nl

Interview Alain Caron

En buiten de keuken? Alain: “Mijn moeder. Zij heeft de vlam ontstoken voor mijn liefde voor eten. Twee keer per dag aten we een driegangenmaaltijd en ik heb uren gekeken als ze aan het koken was. Ik was de jongste van vijf kinderen en we hadden een erg moeilijke vader. Mijn moeder heeft ons bij elkaar gehouden. Ze kon niet schrijven, zwemmen of fietsen, maar ze was een lieve, warme, gekke, grappige vrouw. Ze ving ook nog eens als nounou (gastouder, red.) 22 kinderen op, die allemaal dol op haar waren. Ja, mijn moeder is mijn grootste voorbeeld. Want daar gaat het bij mij ook om, mensen blij maken.” Waarin verschillen Nederlandse vrouwen van Franse? Alain: “Nederlandse vrouwen zijn zo!” Hij slaat met een vuist of tafel. “Assertief. Franse vrouwen houden ervan om ‘madammekes’ te spelen. Om zich lief en ‘Chanellerig’ te kleden. Vooral in Parijs, al die chique poppetjes daar, daar hou ik helemaal niet van. Nederlandse vrouwen zijn nog net geen pitbulls. Eigenlijk hebben jullie stiekem helemaal geen man nodig. Toch? Ik vind dat wel leuk, de Nederlandse vrouw kan zichzelf redden.” In welk opzicht ben je vernederlandst? Alain: “In Nederland heb ik leren praten. Met mijn eerste (Nederlandse) vrouw moest ik ineens praten over onze karakters, onze relatie. Mon dieu! Dat kon ik helemaal niet, want in Frankrijk heb je een relatie, maar daar ga je dan niet over práten. Fransen kunnen wel uitvoerig praten over filosofie, cultuur en kunst, maar minder goed over hun gevoelens. Behalve opener ben ik in Nederland ook serieuzer geworden.” Je vier zonen hebben Nederlandse moeders. Zijn ze meer Frans of Nederlands opgevoed? Alain: “Op hun borden: Frans. Voor de rest Nederlands. Ik ben bang dat mijn ex en mijn huidige vrouw het grootste deel van de opvoeding deden. Ik was er voor ze, maar werkte ook veel en zat er niet bovenop, want ik vond het belangrijk dat ze snel zelfstandig werden.” Tom: “Klopt. We zijn Nederlands met een Frans randje. Ik zou willen dat ik beter Frans sprak, maar die liefde voor Frankrijk, en vooral voor het Franse boerenleven, zit wel diep. Zodra ik Frankrijk binnenrijd, word ik gelukkig. Mijn vader heeft ons ook het belang van lang tafelen geleerd. Dat doen we nog steeds minstens een keer per week. Laatst gingen we met alle zoons en papa eten. En dan moeten we de telefoon wegleggen. Wie als eerste op zijn telefoon kijkt, moet voor straf de maaltijd en de champagne betalen.”

‘Nederlandse vrouwen zijn nog net geen pitbulls, dat vind ik leuk’ Alain: “Telefoons zijn trouwens verboden op tafel in onze restaurants. Als ik een kind zie met een telefoon, dan pak ik die af. Een beetje pesten. Waarom zou je aan tafel niet een gesprek kunnen voeren met kinderen? De maaltijd is toch het perfecte moment om eens rustig met elkaar te praten? Ik dacht eerst dat het typisch Nederlands was om je kind een schermpje te geven aan tafel, net zoals rondrennende kinderen in restaurants, maar ik zie het nu ook in Frankrijk. Best schanda> lig en vooral zo jammer.”

LEVEN IN FRANKRIJK 43

Interview Alain Caron

‘Alain is een chaoot, maar daar komen ook mooie dingen uit voort’

Lijken jullie op elkaar? Tom: “Mijn vader heeft echte kunstenaarshersenen, meer dan ik. Voor de restaurants doe ik de achterkant, dus de financiën en boekhouding. Alain is een chaoot, maar daar komen ook mooie dingen uit voort. Zijn doel is het mensen naar de zin maken en overal waar hij komt, wordt het gezellig.” Alain: “Chaoot? Nou bedankt! Maar de rest klopt. In de auto laat ik altijd andere auto’s voorgaan met een glimlach. Waarom zou je je daarover druk maken? Met die houding is het leven fijner. Maar trouwens, ik bewonder jou ook, Tom. Je bent een doener, een doorzetter, een ondernemer en een administratief wonder.” Je gaat op pad voor het televisieprogramma ‘BinnensteBuiten’. Je bent vaak in Azië om daar te

44 LEVEN IN FRANKRIJK

koken voor liefdadigheidsorganisaties, ministers en hotels, je hebt een huis in de Bourgogne. En dan drie restaurants. Hoe hou je het vol? Alain: “Ja het is druk, maar mijn jongens doen het meest in de restaurants. Ik denk vooral mee over de menu’s. Gisteren had ik een vergadering met de koks van onze restaurants om de gerechten te bespreken. In alle restaurants moet je proeven dat je bij ons bent. Ik heb in Nederland carrière gemaakt door heel hard te werken en mijn zoons zijn doorgegaan waar ik ben gestopt en dat geeft veel voldoening. Om te ontspannen ga ik tekenen en drummen. Vroeger nam ik daar geen tijd voor. Toen werkte ik zestien uur per dag en ging ik ook nog uit ’s avonds. Dat lukt niet meer. Ik ben geen feestbeest meer.” Tom: “Pap! Je bent 62, logisch!” Hij schudt zijn hoofd. Wat zijn je tips voor jonge koks? Alain: “Kook voor je plezier en jaag niet achter een ster aan. Je bent een ster of niet. Leer eerst de basis, dus de Franse klassieke keuken, en ga dan koken in het buitenland: China, Engeland maakt niet uit. En onthoud altijd wat het allerbelangrijkste is: het plezier van de gasten. En zoals Paul Bocuse mij aanraadde: ga in een sterrenrestaurant werken en leer daar alles, van brood snijden tot de toetjes.” Welke tips geef je je zoons? Alain: “Luister altijd naar jullie vader, haha. Maar vooral: blijf altijd van je moeder houden en zorg voor elkaar. Familie is het allerbelangrijkste. Verspeel geen tijd aan mensen waar je niets mee hebt. Als je van iemand houdt, zeg het. Als je iets graag wilt, probeer het! En doe ook vaak niets, zonder agenda en telefoon. Voler le temps noem ik dat. Gisteren ben ik door Amsterdam gaan wandelen. Zonder doel, alleen maar lopen en kijken wat er op mijn pad kwam. Daar word ik echt blij van. Dat is mijn Franse kant, Nederlanders hebben volgens mij meer moeite met nietsdoen. Maar juist dan krijg je je beste ideeën.” Hoe ziet je ideale avond eruit? Alain: “Aan tafel natuurlijk, met vrienden en familie en een pot-au-feu, een Bresse-kip of een vegetarische schotel, die ik trouwens steeds vaker maak. Goede wijn erbij en dan de hele avond praten over het leven en vrolijk zijn met elkaar.” Je favoriete Nederlandse gerecht? Alain, na een lange stilte: “Een broodje haring. Ja, echt. Erg hè? Maar ik vind het heerlijk.”

*

TEKST CATHELIJNE VAN VLIET FOTOGRAFIE GABRIELA HENGEVELD

4 4

.0.0 .2 0*

4 3 2 2 1 0 / . - , . 0 + + . .

! " %) ' $#

$" # ("$#' &(% $ %

("$#' $ %

Franse favorieten als boeuf bourguignon of chocolademadeleines zelf maken moeilijk? Welnee, iedereen kan het, is het motto van francofiel en culinair schrijfster Karin Luiten. Je creëert ze in een handomdraai met de recepten uit haar nieuwste kookboek ‘De makkelijke Franse keuken’.

‘De makkelijke Franse keuken’, tekst & receptuur Karin Luiten, fotografie Harold Pereira, uitgeverij Nieuw Amsterdam, ISBN 9789046826133, 27,99.

Wij mogen onder abonnees 3 exemplaren verloten. Kans maken? Ga naar www.leveninfrankrijk.nl en vul je gegevens in bij Mail & Win.

46 LEVEN IN FRANKRIJK

Gratin d’agrumes Gegratineerd citrusfruit Voor 4 personen - Bereiding: 15 min.

Ingrediënten

Bereiding

• roze grapefruit • 2 sinaasappels • 1 bloedsinaasappel

t 4OJK BMMF TDIJMMFO WBO EF HSBQFGSVJU FO TJOBBTBQQFMT FO WFSEFFM JO QBSUKFT 7BOH IFU TBQ PQ t -FH EF QBSUKFT BMT FFO XBBJFS JO WJFS QMBUUF PWFOTDIBBMUKFT t %PF EF FJEPPJFST IFU XJU XPSEU OJFU HFCSVJLU JO FFO TUFFMQBO NFU EJLLF CPEFN 7PFH EF DS¼NF GSB¾DIF TVJLFS NB¿[FOB FO FFUMFQFMT WBO IFU PQHFWBOHFO DJUSVTTBQ UPF ,MPQ HMBE NFU FFO HBSEF 5PU [PWFS LBO IFU WBO UFWPSFO t 7FSXBSN EF PWFOHSJMM WPPS PQ HSBEFO t ;FU EF QBO PQ MBBH WVVS FO LMPQ NFU EF HBSEF NJOVUFO UPU FFO EJLLF DS¼NF (JFU PWFS IFU DJUSVTGSVJU t ;FU EF TDIBBMUKFT NJOVUFO POEFS EF HSJMM CMJKG FSCJK UPU EF TBVT FFO NPPJ LMFVSUKF IFFGU .FUFFO TFSWFSFO

Nep-sabayon • 2 eidooiers • 125 ml crème fraîche • 2 el suiker • 1 tl maïzena

Tartines aux radis Radijstoastjes

Voor 4 personen - Bereiding: 15 min. Ingrediënten

Bereiding

• 1 bosje radijs • 1 stokbrood (vers/ oudbakken/afbak) • 75 g boter (kamertemperatuur) • kneep citroensap • fleur de sel • peper uit de molen • olijfolie

t 0WFO WPPSWFSXBSNFO PQ ×$ 4OJK IFU TUPLCSPPE JO QMBLKFT -FH PQ EF CBLQMBBU CF[XJFCFM NFU FFO TMJFSUKF PMJKGPMJF FO CBL JO NJOVUFO LOBQQFSJH JO EF PWFO -BBU JFUT BGLPFMFO %JU LBO USPVXFOT PPL QSJNB WBO UFWPSFO [F CMJKWFO NBLLFMJKL FFO QBBS EBHFO HPFE JO FFO USPNNFMUKF t 4OJK IFU MPPG MPT WBO EF SBEJKTKFT (PPJ MFMJKLF HFMF CMBEFSFO XFH XBT EF SFTU FO TMJOHFS HPFE ESPPH JO FFO TMBDFOUSJGVHF PG UVTTFO UXFF UIFFEPFLFO )BL m KO JO EF LFVLFONBDIJOF t 7PFH EF CPUFS UPF FO NJY UPU FFO HSPFO HFIFFM #SFOH PQ TNBBL NFU FFO LOFFQ DJUSPFOTBQ QFQFS FO n FVS EF TFM t 4OJK EF SBEJKT JO QMBLKFT FFO IBMG CPTKF JT XBBSTDIJKOMJKL HFOPFH t #FTNFFS EF CSPPEKFT EJL NFU LSVJEFOCPUFS FO HBSOFFS NFU QMBLKFT SBEJKT t #FTUSPPJ NFU OPH XBU n FVS EF TFM

TIP Boter over? Maak een rolletje in plasticfolie, bewaar in de vriezer. Snij een plakje af voor over gekookte groente of een gebakken biefstukje.

48 LEVEN IN FRANKRIJK

Tian provenรงal Provenรงaalse groenteschotel Voor 4 personen - Bereiding: 20 min.- Oventijd: 1 uur

Ingrediรซnten

Bereiding

โ ข โ ข โ ข โ ข

t 0WFO WPPSWFSXBSNFO PQ ร $ t 8SJKG FFO n JOLF SPOEF PWFOTDIBBM PG QBO EJF JO EF PWFO LBO ย DN JO NFU FFO EPPSHFTOFEFO LOPn PPLUFFO FO WFU IFN EBO JO NFU XBU PMJKGPMJF t 4OJK EF DPVSHFUUFT BVCFSHJOF FO UPNBUFO JO EVOOF QMBLKFT WBO QBL hN CFFU FFO IBMWF DFOUJNFUFS 1MBBUT [F PN FO PN [P SFDIUPQ NPHFMJKL JO EF TDIBBM EJDIU UFHFO FMLBBS )FU HBBU IFU NBLLFMJKLTU BMT KF FFSTU FFO QBBS LMFJOF TUBQFMUKFT NBBLU t #FTUSPPJ NFU [PVU QFQFS EF VJUHFQFSTUF

โ ข โ ข โ ข โ ข

1 groene courgette 1 gele courgette 1 dunne aubergine 4-5 grote pruimtomaten 1 kno๏ฌ ookteen 1 el Provenรงaalse kruiden royale scheut olijfolie zout & peper uit de molen

SFTU WBO EF LOPn PPL FO EF 1SPWFOยธBBMTF LSVJEFO t #FTQSFOLFM SPZBBM NFU PMJKGPMJF &O EBO CFEPFM JL FDIU SPZBBM EF CPFM NPFU MFLLFS LVOOFO TVEEFSFO %FL BG NFU BMVNJOJVNGPMJF t #BL VVS JO IFU NJEEFO WBO EF PWFO WFSXJKEFS OB NJOVUFO EF GPMJF Tip 1 Geen โ herbes de Provenceโ ? Hou het dan bij tijm. Tip 2 Kaas erbij? Steek tussen de groenteplakjes geitenkaas.

LEVEN IN FRANKRIJK 49

Tartelettes procençales à la tomate Provençaalse tomatentaartjes

Voor 4 personen - Bereiding: 15 min. (+ deeg maken) - Oventijd: 30-35 min. IngrediĂŤnten

Bereiding

• ½ portie basistaartdeeg (zie hiernaast), of 1 rol pâte brisĂŠe • 200 g kleine kerstomaatjes • handvol kleine zwarte olijven zonder pit • 40 g geraspte belegen kaas (of gruyère) • 4 tl grove mosterd • 4 takjes tijm • olijfolie • zout & peper uit de molen

t 0WFO WPPSWFSXBSNFO PQ Ă—$ t ,XBTU UBSUFMFUUFWPSNQKFT Â? DN JO NFU CPUFS FO CFQPFEFS NFU CMPFN #FLMFFE NFU IFU EFFH TOJK EF SBOEKFT CJK QSJL EF CPEFN JO NFU FFO WPSL t 4NFFS EF NPTUFSE FSPWFS VJU #FTUSPPJ NFU LBBT t 4OJK EF LFSTUPNBBUKFT FO EF PMJKWFO EPPSNJEEFO #FHJO NFU EF UPNBUFO [FU SFDIUPQ NFU EF TOJKLBOU OBBS CPWFO MBOHT EF EFFHSBOE %BBSCJOOFO LPNU FFO SPOEKF NFU PMJKWFO 7VM IFU IBSU PQ NFU UPNBBUKFT t #FTUSPPJ NFU QFQFS [PVU FO UJKNCMBBEKFT (JFU FS FFO LMFJO GSJFCFMUKF PMJF PWFS t #BL NJOVUFO JO EF PWFO

-&7&/ */ FRANKRIJK

Pâte brisĂŠe (basistaartdeeg) 7PPS HSPUF UBBSU • 250 g bloem • 125 g koude boter in blokjes • 1 ei (of 2 dooiers) • snufje zout ;FFG EF CMPFN CPWFO FFO LPN 7PFH CMPLKFT CPUFS FO [PVU UPF FO WFSLSVJNFM UVTTFO KF WJOHFST 7PFH IFU MPTHFLMPQUF FJ UPF FO LOFFE FS TOFM EPPSIFFO UPU FFO CBM 0G EPF BMMFT CFIBMWF IFU FJ JO EF LFVLFONBDIJOF NFOH LPSU UPU HSPG [BOE WPFH EBO IFU FJ UPF NFOH XFFS LPSU FO WPSN NFU EF IBOE UPU FFO CBM -BBU JO QMBTUJDGPMJF NJOVUFO SVTUFO JO EF LPFMLBTU 3PM VJU PQ FFO CFCMPFNE BBOSFDIU PG UVTTFO WFMMFO CBLQBQJFS *O EF LPFMLBTU XFLFOMBOH IPVECBBS

Citron givré Bevroren citroen

Voor 4 personen - Bereiding: 20 min. - Wachten: 3+4 uur Ingrediënten

Bereiding

• 4 grote citroenen (biologische) • 75 g suiker • 50 ml water • 1 eiwit • 2 takjes verse munt

t %PF TVJLFS FO XBUFS JO FFO TUFFMQBO WFSXBSN UPU EF TVJLFS JT PQHFMPTU FO MBBU EBO IFMFNBBM BGLPFMFO t 4OJK IFU LBQKF WBO EF DJUSPFOFO 4OJK FFO QJFQLMFJO TUVLKF WBO EF POEFSLBOU [PEBU [F SFDIUPQ CMJKWFO TUBBO NBBS EPPSCPPS [F OJFU t 1FVUFS NFU CFIVMQ WBO FFO TDIFSQ NFTKF FO PG MFQFMUKF UJQ [P O HFLBSUFME HSBQFGSVJUMFQFMUKF BM IFU WSVDIUWMFFT FSVJU FO EFQPOFFS EBU JO FFO TUFWJHF QVOU [FFG CPWFO FFO LPN %VX [P WFFM NPHFMJKL TBQ FSVJU KF NPFU POHFWFFS NM IFCCFO t )BL EF NVOUCMBBEKFT IFFM m KO .FOH NVOU FO DJUSPFOTBQ EPPS IFU TVJLFSTUSPPQKF EPF EJU JO FFO MJFGTU NFUBMFO PG HMB[FO CBL FO [FU VVS JO EF WSJF[FS )BBM FML VVS FSVJU FO LMPQ NFU FFO WPSL EPPS FMLBBS UPU IFU OJFU NFFS WMPFJCBBS JT t ,MPQ IFU FJXJU TUJKM TQBUFM WPPS[JDIUJH EPPS IFU JKT t 4QPFM EF MFHF DJUSPFOFO BG NFU LPVE XBUFS WPPS FFO NPPJ JK[JH FGGFDU TUSBLT 7VM [F NFU JKT QMBBUT EF LBQKFT FSPQ FO [FU [F SFDIUPQ OBBTU FMLBBS JO FFO EJFQWSJFTCBLKF 1MBBUT NJOTUFOT VVS JO EF WSJF[FS PN PQ UF TUJKWFO *+T PWFS %PF EBU JO FFO BQBSU CBLKF JO EF WSJF[FS FO MFQFM EBU OB IFU PQTUJKWFO BMTOPH PQ EF DJUSPFOFO [PEBU [F NPPJ IPPH HFWVME [JKO

LEVEN IN FRANKRIJK

Dégustation Remke de Lange is journaliste, vinologe, wijndocente en sommelier. In Australië en Zuid-Afrika maakte ze zelf wijn: Rem’s Row.

De kunst van zoet Zoete wijnen leiden binnen de wijnwereld een kwijnend bestaan: in de speciaalzaak en op de wijnkaart staan ze meestal in een hoekje waar je ze makkelijk over het hoofd ziet. Jammer, want zoete wijn kan verrukkelijk zijn.

D

uitse wijnen waren lange tijd zoet. Champagne was ooit een zoete drank. Maar de hedendaagse wijndrinker houdt van droog, droger, droogst. Schenk ik bij mijn wijncursussen zoet in, dan beginnen sommige deelnemers meteen te fronsen en komen ze in hun proefnotities niet verder dan: sorry, gewoon niet lekker. Gek eigenlijk: ik zie veel volwassenen met plezier cola drinken, chocoladetaart en stroopwafels eten. Maar als het

Wijnmaken is al een kwestie van veel geduld, maar zoete wijn vergt nog net iets meer op wijn aankomt lijk je zoet principieel terzijde te moeten schuiven. Is zoete wijn oubollig? Ik vind van niet. Weliswaar maak je me niet blij met meer dan een half glas, maar drink zoete wijn op het juiste moment en je snapt dat we sommige tradities om zoete wijn te maken beslist zouden moeten koesteren.

Mollige wijnen Zoete wijn kun je op verschillende manieren maken en het zoetgehalte kan nogal uiteenlopen. Een heel simpele methode: de druiven wat langer aan de stokken laten hangen voordat je ze oogst. Tegen die tijd hebben ze minder zuren

52 LEVEN IN FRANKRIJK

en meer suikers. In Elzas en Duitsland past men deze vendange tardive of Spätlese toe: met laatgeoogste druiven maak je licht zoete, iets mollige wijnen. Wie zoete wijn wil maken, verzint manieren om de suikers van de druiven te behouden of zelfs te concentreren en het water er juist uit te halen. In zonnige gebieden doe je dat bijvoorbeeld door de druiven na de oogst te drogen. In de Jura doet men dat voor vin de paille: goed gezonde trossen van druivensoorten als poulsard, chardonnay en savagnin worden na de pluk in z’n geheel gedurende enkele maanden op stromatten te drogen gelegd. Na een langzame vergisting rijpt de wijn daarna nog een tijd op houten vaten. Een klus voor geduldige wijnmakers, maar het resultaat is ernaar: vin de paille is een heerlijk delicate, complexe zoete wijn. In Italië wordt van gedroogde druiven vin santo gemaakt, en op het gelijknamige Griekse eiland maakt men zo samos. In koude regio’s doe je iets vergelijkbaars, maar radicaal anders. Druiven blijven na het oogstseizoen net zo lang hangen totdat ze bevroren zijn. Eenmaal onder winterse omstandigheden geplukt, worden de druifjes zacht geperst om de ijskristallen te verwijderen. De suikerrijke massa die overblijft levert een zoete wijn op. Duitsland, Oostenrijk en vooral Canada zijn sterk in Eiswein of ice wine. Frankrijk heeft z’n eigen troef: vin doux naturel, een versterkte zoete wijn. Daarbij wordt de vergisting halverwege stopgezet. Wat is vergisting? Simpel gezegd: het omzetten van suikers in alcohol. Grijp je halverwege in en komt de vergisting tot stilstand, dan heb je dus nog veel onvergiste suikers in je most.

Vooral in de zuidelijke Roussillon en de Languedoc wordt veel VDN gemaakt, meestal van zeer rijpe muskaatdruiven: Muscat de Rivesaltes, Muscat de Frontignan zijn bekende namen. Muscat de Beaumes de Venise komt uit de zuidelijke Rhône. In Portugal maakt men op vergelijkbare manier port.

Geluk, geduld en werk Kun je als wijnmaker veel zelf doen om zoete wijn te maken, in sommige gevallen heb je gewoon geluk nodig. Dat geldt voor edelrot. Edelrot is de term voor een schimmelsoort, Botrytis cinerea, die op bepaalde plekken onder specifieke omstandigheden voorkomt. De schimmel, die in de vroege herfst ontstaat, maakt dat aangetaste druiven vocht verliezen doordat er in de schil kleine gaatjes ontstaan. Minder vocht, meer suikers: van de druiven met pourriture noble maak je heerlijk zoete wijnen. Sauternes, de kleine streek op de linkeroever in de regio Bordeaux, is wereldwijd de beroemdste producent van edelrotwijnen, vooral de wijnen van het premier-cru-supérieur-wijndomein Château d’Yquem hebben wereldfaam. Ook deze wijnen vergen veel werk: de trossen zijn doorgaans niet gelijkmatig aangetast door de rot, dus moet de wijnmaker meerdere keren de wijngaarden in om individuele druiven te plukken. Noble rot of Edelfäule komt ook voor in Duitsland en Oostenrijk, in Hongarije maakt men er de geroemde Tokaji aszú van.

Meer over zoete wijn Wijnen gemaakt met edelrot hebben vaak een verfijnde marmeladegeur: citrus, geconfijt fruit. Sauternes is erg lekker én prijzig. Betaalbaarder zijn de wijnen van Monbazillac, niet ver van Bordeaux. En van Côteaux du Layon, in de Loire vallei. Vin doux naturel wordt vaak van muscat gemaakt. In Roussillon maakt men ook een rode zoete wijn: Banyuls, gemaakt van grenache noir. Ruikt de wijn al heerlijk naar kersenbonbons, serveer ’m met bittere chocolade en je proeft een ultieme combinatie. Banyuls is lichter en heeft een lager alcoholpercentage dan port.

Feestelijke maaltijdafsluiter Is wijnmaken per definitie een kwestie van veel geduld, zoete wijnen vergen vaak nog iets meer van de maker. Dat zie je terug in de prijs, maar dat lijkt me welbesteed voor ambachtelijkheid. Zoete wijnen mogen dan variëren in zoetgehalte, frisheid en stroperigheid, maar in het algemeen zijn het feestelijke maaltijdafsluiters. Juist omdat ze zoveel smaak hebben zijn ze geweldig te combineren met hapjes met een vergelijkbare smaakintensiteit. Zorg ervoor dat de wijn zoeter is dan het gerecht en je ziet dat zoete wijn een absolute plaats verdient naast een kaasplankje, notentaart of chocolaatjes. Dat is niet oubollig. Gewoon erg lekker. *

TEKST REMKE DE LANGE

LEVEN IN FRANKRIJK 53

De evolutie van het Franse meubelstuk

Welke Franse meubels zijn echt iconisch te noemen? Niet gehinderd door specialistische kennis wagen we ons aan een kleine tour langs typisch meubelontwerp van Franse origine, met speciale aandacht voor enkele hedendaagse favorieten.

M ‘De dood van Leonardo da Vinci’, een schilderij van Jean Auguste Dominique Ingres uit 1818.

54 LEVEN IN FRANKRIJK

en zegt dat het woord ‘meubel’ komt van het Franse meuble dat weer van het Romeinse mobilis zou zijn afgeleid. Ofwel iets wat mobiel, verplaatsbaar is. Fransen gebruiken het Frans aandoende woord ‘meubilair’ niet, wel de verzamelterm mobilier (dat is dus niet immobilier, het onroerend goed). Het woord intérieur daarentegen betekent ook in het Frans (onder meer) de inrichting van een huis. Wel zijn er talloze meubelstukken die we bij hun Franse naam kennen: canapé, commode, étagère, secretaire, fauteuil, dressoir, bureau, chaise longue et cetera. De meeste van die meubelstukken werden al gebruikt tijdens de regeerperioden van Louis XIV en Louis XV, de tijd waarin Frankrijk een wereldmacht was en het Frans de taal van de elite was in grote delen van Europa, ook in Nederland. Dan ligt het voor de hand dat kostbare meubelstukken ook in het Frans werden aangeduid. Wij gaan in dit razend beknopte overzicht van Frans iconisch meubilair uit van meubels die makkelijk te verplaatsen zijn, dus niet van closetpotten, hemelbedden of bidets (een Franse uitvinding). Gemaks-

halve sluiten we ook wandtapijten, lampen en al dan niet vaste vloerbedekking uit. We concentreren ons op zitmeubelen en hier en daar een opbergmeubel en kunnen ons helaas niet om de talloze finesses en verschijningsvormen bekommeren. En tafels en boekenkasten komen er ook bekaaid af.

Duur en exclusief Op de prehistorische schilderingen van de grotten van Lascaux staat geen meubilair afgebeeld. Maar de holenmens zal tussen het jagen en verzamelen door af en toe wel hebben gezeten of gelegen en dingen hebben opgeborgen. De eerste stoelen, tafels en kisten werden bij de oude Egyptenaren al gesignaleerd en de oude Romeinen hadden ligbedden waarop ze druiven etend moordplannen beraamden, en voor de keizer kostbare stoelen – een soort regisseursstoelen, zonder leuning en met poten van zilver of goud. Maar hadden de Galliërs die ook? Asterix en Obelix genieten in de strip van hun everzwijn op houten krukjes en banken (type Duitse Biergarten), en aangezien Goscinny en Uderzo hun strips baseerden op grondige >

Een ‘Bonheur-dujour’, toegeschreven aan Jean Henri Riesener, de favoriete kabinettenmaker van MarieAntoinette, de vrouw van Louis XI, uit het Château de Versailles.

De Ribbon Chair van Pierre Paulin (1927-2009), die van 1958 tot 1970 prachtige stoelen voor het klassieke Nederlandse meubelmerk Artifort ontwierp.

De Prince AHA van Philippe Starck, een bijzettafel die eruitziet als een zandloper, die hij ontwierp voor Kartell in 1996.

Bubble, in 2014 ontworpen door Sacha Lakicx voor Roche Bobois.

LEVEN IN FRANKRIJK 55

De evolutie van het Franse meubelstuk

Een zogeheten cilinder-secretaire van Louis XV in het Cabinet intérieur du Roi in Versailles.

Een voorbeeld van ‘Empire’, een klassieke stijl gebaseerd op antieke voorbeelden uit de tijd van keizer Napoleon Bonaparte.

Pierre Paulin ontwierp voor Artifort ook de Little Globe in verschillende verschijningsvormen.

Franse vorsten lieten zich omringen met de meest uitzinnige en dure meubelstukken

56 LEVEN IN FRANKRIJK

research mogen we aannemen dat die in die tijd bestonden. Maar comfortabele meubels met zachte stoffen hadden ze waarschijnlijk niet. In de middeleeuwen waren stoelen en kasten nog duur en exclusief, dus gewone mensen bezaten volgens het immer betrouwbare Wikipedia ‘très peu de meubles’. Maar het ambachtelijke gildewerk en de florerende manufactuur van stoffen zorgde wel voor een grotere verscheidenheid aan meubilair met gerieflijker bekleding, die natuurlijk voornamelijk bestemd waren voor adellijke en klerikale zitvlakken. Al zat de kloosterlijke monnik natuurlijk op zo hard mogelijke banken en ‘zitkisten’. Koning Frans I (1494-1547) schakelde graag Italiaanse vaklieden in om zijn hofhouding aan te kleden met renaissancemeubilair. Op een schilderij van Ingres zie je hoe hij in 1519 op het punt staat mond-opmondbeademing toe te passen op zijn stervende hofschilder Leonardo da Vinci; opvallend is de gerieflijke fauteuil naast het hemelbed. Maar Ingres leefde in de 19de eeuw, dus geheel betrouwbaar is deze weergave misschien niet.

Terwijl het voetvolk het met het IKEA van hun tijd moest doen, lieten de absolutistische Franse vorsten van de 17de en 18de eeuw zich omringen door de meest uitzinnige en dure meubelstukken. Denk aan vergulde spiegels, blinkende kroonluchters en prijzige tapisserieën en gobelins. Vooral de kabinetten – opbergmeubels met laatjes en sierlijk gedraaide pootjes – waren pronkstukken. Een van de specialisten in het vervaardigen van overdadig bewerkt meubilair was Pierre Golle (1620-1684), die het tot hofleverancier van Lodewijk XIV bracht. Hij blonk uit in ‘marqueterie’, barok inlegwerk waarbij dure materialen – Afrikaans ebbenhout, ivoor, schildpad en dergelijke – kunstig in elkaar werden geschoven voor de ‘special effects’ in een vredige, vaak pastorale voorstelling. Helaas zijn niet veel kabinetten uit zijn werkplaats behouden gebleven, maar het Rijksmuseum bezit er een. Golle was eigenlijk Pieter Coolen uit Bergen, Noord-Holland. Net als veel andere ambitieuze ambachtslieden uit de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden vertrok hij al jong naar Parijs waar hij werd ‘ontdekt’

Portret van Madame Récamier in Griekse outfit door Napoleons favoriete schilder, Jacques-Louis David, op een chaise longue uit 1800 die er niet bijster comfortabel uitziet en naar haar is vernoemd.

De Togo van Michel Ducaroy voor Ligne Roset.

Jugendstil Louis Majorelle Wall Cabinet Walters.

door eerste minister kardinaal Mazarin, die hem weer doorschoof naar Louis XIV. Zijn schoonzoon André-Charles Boulle werd ook ‘ébéniste du roi’. Boulle (1642-1732) ontwikkelde een naar hem vernoemde marqueterie-techniek waarbij eikenhouten kasten werden belijmd met nog meer blingbling en werden voorzien van verguld bronzen beslag. Louis XIII staat grofweg voor renaissancistische meubels, Louis XIV voor barok en Louis XV voor rococo. In die frivole periode zie je een wuft meubelstuk als de bonheur du jour, een iel bureautje voor dames waar ze hun liefdesbrieven aan konden schrijven (en in konden verstoppen). Louis XVI eindigde te snel onder de guillotine om een bepaalde meubelstijl aan hem toe te kunnen schrijven. (De guillotine, een Franse uitvinding, is als buitenmeubel ook van dit overzicht uitgesloten.) De stijl van het Napoleontische keizerrijk wordt empire genoemd. Het vrij strenge neoklassieke meubilair van die tijd werd gebaseerd op Romeinse en Egyptische voorbeelden en opgesierd met

zuiltjes, palmetten en sfinxen. Het schijnt dat Napoleon behalve het uitstippelen van veldtochten behoorlijk veel tijd inruimde voor interior decoration en ook zelf ontwierp. Bekend is een schilderij van Madame Récamier in Griekse outfit door Napoleons favoriete schilder, Jacques-Louis David, op een chaise longue die er niet bijster comfortabel uitziet uit 1800. Dit model werd naar haar récamière genoemd. De Egyptenaren kenden overigens al zo’n hybride meubelstuk. Madame Récamier, een echte ‘socialite’ die vele mannen ontving, werd later door Napoleon verbannen.

Van bourgeois naar decadent In de tijd van de Restauratie (1814-1830) heerste bij de oosterburen de oer-burgerlijke biedermeierstijl, en ook in Frankrijk kwamen geen belangrijke meubelvernieuwingen tot stand. Rustiek, veel hout, robuuste boekenkasten en dergelijke. Antiek was al in trek. Nadar fotografeert Charles Baudelaire in een fauteuil uit de tijd van Louis XIII (begin 17de > eeuw). In de tijd van de decadentie en het

LEVEN IN FRANKRIJK 57

De evolutie van het Franse meubelstuk

Dit modulaire ontwerp is al vergeleken met een ‘mand vol ballonnen waar je in wilt springen’

symbolisme moet er door de bohème opvallend veel zijn gelegen, op kussens en in bed, met veel ‘spleen’ (een heftig soort levensmoeheid) en met opium als gezelschap. Daarnaast is er in artistieke kringen al vanaf de 18de eeuw veel belangstelling voor chinoiserieën en japonaiserieën: lakwerk, kamerschermen en porselein uit de exotische Oriënt. Dat had invloed op een stroming die aan het eind van de eeuw bloeit in Parijs en Nancy: de art nouveau. De kunstenaars van de art nouveau verlangden naar een samensmelting van het ambachtelijke met de ‘hogere’ kunst. Ze maakten sierlijke meubels met golvende vormen, geïnspireerd op planten en bloemen, naast de zwierige ingangen van de Parijse metro van Guimard en de lampen van Lalique (van wie er een museum is in Doesburg). De bekende architect en ontwerper Louis Majorelle (1859-1926) ontwierp in Nancy zulke organische en bijna abstracte meubelstukken dat ze soms nauwelijks meer als zodanig te herkennen zijn. Natuurlijk moest op al die ‘feminiene vormen’ een reactie komen, en dat was de art deco. Strakker, geometrischer, maar nog steeds behoorlijk ornamenteel. De clubfauteuils en eetkamerstoelen uit die tijd zien er redelijk comfortabel uit, maar echt gemakkelijk lijken ze toch niet te zitten.

Modern, maar speels Het pure functionalisme van Bauhaus en De Stijl slaat in het zinnelijke Frankrijk niet erg aan, behalve in afgezwakte vorm bij Le Corbusier. Maar zijn beroemde chaise longue met koeienhuid (de LC 4) is voor functionalisten veel te comfortabel, net als de LC2 fauteuil met chromen frame die onder meer bij het Italiaanse interieurmerk Cassina te verkrijgen is. (LC staat vermoedelijk voor Le Corbusier.) De originelen zijn nog altijd bijzonder gewild, en de kopieën niet van de lucht. De naoorlogse obsessie met moderniteit is voor Jacques Tati een dankbaar onderwerp voor zijn film ‘Mon oncle’ uit 1958. Je ziet hem worstelen met onwillige apparaten, zoals een keukenkastje dat spontaan open- en dichtklapt en een fornuis dat afgaat als een alarm. In ‘Playtime’, een hilarische parodie op het kantoorwezen uit 1967, zinkt Monsieur Hulot onder meer weg in een zuchtende

58 LEVEN IN FRANKRIJK

moderne stoel. (Filmfragmenten staan op YouTube) De voorkeur voor abstracte, sierlijke vormen zie je ook bij Pierre Paulin (1927-2009) die van 1958 tot 1970 prachtige stoelen ontwerpt voor het klassieke Nederlandse meubelmerk Artifort. Zoals de Ribbon Chair, een strakke stoel in de vorm van een lint, en de Globe, een majesteitelijke hoge stoel waar je heerlijk in kunt wegzakken en op kunt ronddraaien. Zo is er ook de Little Globe, een schelpvormige lage kuipstoel. Maar onze favoriet is de Togo, een modulair zitmeubel dat in 1973 door Michel Ducaroy (1925-2009) werd ontworpen voor Ligne Roset (een meubelbedrijf dat al sinds 1860 bestaat en in eerste instantie wandelstokken fabriceerde). Deze cultbank of -fauteuil is gemaakt uit één stuk textiel en gevuld met schuim, en werd door Ducaroy eens vergeleken met een opgevouwen tube tandpasta. Maar hij wordt ook ‘de rups’ genoemd. In de strips ‘De gefrustreerden’ van Claire Brétecher werd regelmatig gehangen in die ultieme wegzinkbank. Wereldwijd zijn er al meer dan 1,2 miljoen Togo’s verkocht.

Humor en sensualiteit De jaren negentig zijn voor Philippe Starck (1949), die zegt: “Ik heb er altijd naar gestreefd meubels te maken die niet op meubels lijken.” De Prince AHA bijvoorbeeld is een bijzettafel die eruitziet als een zandloper. Toch kun je op zijn plastic EroS-kuipstoeltje goed zitten, net als op de Driade-eetkamerstoel, en ook de Bubble Club-bank zit verrassend goed. Je zou kunnen zeggen dat Starck behalve originaliteit en kunststof humor heeft geïntroduceerd in het design, een verdienste op zich. Een duidelijke erfgenaam van de Togo en al even begerenswaardig is de hedendaagse Bubble, in 2014 ontworpen door Sacha Lakic voor Roche Bobois. Lakic heeft Servische ouders, maar hij woont al vanaf zijn vroegste jeugd in Parijs. Dit modulaire ontwerp is al vergeleken met een ‘mand vol ballonnen waar je in wilt springen’. Je ziet jezelf in slaap vallen met een glas champagne en een Frans chanson, met de terrasdeuren open. Zo zien we dat het Franse meubelontwerp een lange weg heeft afgelegd naar elegantie, humor en comfort. *

TEKST FABIAN TAKX

Rebelse Franse schrijfsters wijzen de weg Literair journaliste en schrijfster Margot Dijkgraaf pendelt tussen Amsterdam en Frankrijk. Ze schreef het boek ‘Zij namen het woord. Rebelse schrijfsters in de Franse letteren’. Een boek dat leest als een trein, over een groep schrijfsters die stuk voor stuk uit de rij dansten en ons blijven inspireren.

W

aarom dit boek?

“Ik ben al heel lang geïnteresseerd in vrouwen in de Franse literatuur. Thuis heb ik een collectie boeken van Franse schrijfsters van alle tijden, van de middeleeuwen en de renaissance tot nu. Ik vind het boeiend om te onderzoeken wie welke veranderingen in de literatuur heeft veroorzaakt. Fascinerend om te lezen hoe vrouwen vroeger hun leven vormgaven. Vaak liepen ze tegen problemen aan die we ook vandaag nog hebben. Zo is Madame de Staël nog steeds actueel. Zij legde eind 18de en begin 19de eeuw uit waarom een verenigd Europa belangrijk was en benadrukte het belang van de aandacht voor lezen en taal. Zij is voor mij de grondlegster van de Europese literatuur.”

Waarom heb je juist deze schrijfsters gekozen? “De schrijfsters die ik heb gekozen, vallen op door hun sterke karakter en hun enorme energie: ze hebben zichzelf nooit gecensureerd en weigerden zichzelf te laten muilkorven. Ook zijn het vrouwen die de gangbare literatuur van hun tijd hebben veranderd. Ze konden en kunnen omgaan met kritiek en met het feit dat ze niet aardig worden gevonden.”

Margot Dijkgraaf

60 LEVEN IN FRANKRIJK

© BART KOETSIER

Kun je iets meer vertellen over Nathalie Sarraute? “Haar werk heeft me altijd persoonlijk aangesproken. Ze schreef graag in cafés waar ze flarden van gesprekken opving en gebruikte haar voelsprieten om de gevoelens op te vangen die schuilgaan achter de taal en de gebaren die mensen gebruiken om te communiceren. Wat kun je afleiden uit de stiltes die tussen twee mensen vallen? Wat is er in werkelijkheid tussen hen gaande maar wordt niet uitgesproken? In het boek over haar kindertijd, ‘Enfance’, herinnert ze zich kleine, zogenaamd onbeduidende zinnetjes die enorm kunnen

kwetsen als je een kind bent. Tijdens de oorlog heeft ze met haar dochters ondergedoken gezeten omdat ze Joods was. Om te voorkomen dat haar man zijn beroep van advocaat niet meer mocht uitoefenen, is ze van hem gescheiden. In die tijd is ze gaan schrijven met een duidelijk doel: het gebruik van originele taal zonder clichés. Ze verwachtte geen succes. Ze schreef zonder plot en werd daarmee een van de grondlegsters van de ‘Nouveau Roman’. Ik heb haar persoonlijk ontmoet vlak voordat ze stierf. We troffen elkaar bij haar thuis waar zij, diep in de negentig, op het puntje van de bank zat, zonder een steun voor haar rug te gebruiken, met een plaid om zich heen. Ze vertelde me dat ze zich eigenlijk meer dichter voelde. Haar verhalen kun je inderdaad als poëzie lezen.”

Colette (1873-1954), in de fotostudio van Henri Manuel

Waarom is Colette zo bijzonder? “Colette heeft in haar leven haar hartstochten gevolgd en vele literaire en journalistieke genres beoefend; naast haar schrijverschap acteerde ze en was ze een tijdje mimespeelster. Zonder zich ooit af te vragen of het geaccepteerd was, ging ze haar eigen gang. Met hartstocht schreef ze over de liefde, de natuur en het leven van haar jeugd en had daarmee al snel succes. Ze is de eerste vrouw die voorzitter werd van de literaire jury van de prestigieuze Prix Goncourt. Haar hele leven stond in het teken van het schrijven. Haar literaire kracht is dat ze een groot talent had om de waarheid naar haar hand te zetten. Van de gebeurtenissen tijdens haar meisjesjaren, waarin de gezinssituatie niet altijd rooskleurig was, schilderde zij een sensueel en betoverend universum. De waarheid liegen, zoals zij dat deed, dát is literatuur. Colette kon enorm goed genieten, ze had jongere minnaars, hield van lekker eten, poëzie en theater. Als journalist keek zij op een heel andere manier dan haar mannelijke collega’s. Bij de verslaggeving van een rechtszaak beschreef zij bijvoorbeeld de lichaamstaal van de betrokkenen. Tijdens een persreis naar New York deed ze niet mee met het officiële programma en schuwde ze de recepties op de ambassade. In plaats daarvan ging ze door de stad lopen, musea bezoeken en ijsjes eten. Daarover schreef ze.”

Zijn Franse vrouwen rebelser? “Mijn intuïtie zegt ‘ja’ maar dat kan ik niet concreet onderbouwen. Misschien is de Franse volksaard wel rebelser? Dat zie je nu ook weer met de gele hesjes en de stakingen, Fransen protesteren snel en geven luid blijk van hun ongenoegen. Madame de Staël geloofde dat men in het noorden van Europa door het koude klimaat behoudender is dan in het warme zuiden van Europa, waar de volksaard doorgaans warmbloediger > en onstuimiger is.”

Nathalie Sarraute

‘De enorme denkkracht en vasthoudendheid van de beschreven schrijfsters zijn ook voor vrouwen van deze tijd inspirerend’

Marquise de Sévigné

Simone de Beauvoir

LEVEN IN FRANKRIJK 61

Rebelse Franse schrijfsters

Wat hebben de vrouwen in jouw boeken met elkaar te maken?

Germaine de Staël door Vladimir Borovikovsky

“Schrijfsters uit latere eeuwen lazen het werk van hun collega’s uit de eeuwen daarvoor, ze bewonderen elkaar. Het is alsof ze via hun werk elkaar steeds een estafettestokje aanreiken. Zo werd George Sand geïnspireerd door Madame de Staël, en Simone de Beauvoir en Françoise Sagan door Colette. Er bestaat een artistieke familie van vrouwelijke schrijvers door de eeuwen heen. Van de vrouwen die ik beschrijf noemt niet één zichzelf een feministische strijdster, maar ze incarneren het feminist-zijn, ze staan model. Ze doen wat hun goeddunkt, maar zijn niet bezig met het veranderen van wetten die vrouwen aangaan, zoals het kiesrecht voor vrouwen. Deze schrijfsters lappen de ongeschreven wetten tussen man en vrouw eenvoudig aan hun laars. Schrijven is voor hen altijd een weg, niet zozeer om iets te beweren, maar vooral om zichzelf te leren kennen, zoals Madame de Sévigné dat deed in de brieven aan haar dochter of Françoise Sagan in ‘Bonjour tristesse’. Hun oeuvres zijn zelfportretten.”

Eigenlijk zijn vooral de gevoelens die ze uitdrukken van alle tijden?

“‘Les belles images’ van Simone de Beauvoir lijkt wel over de huidige problematiek van Instagram te gaan en de valkuil van een oppervlakkig maar zogenaamd ideaal leven” George Sand

“Inderdaad, zo is de correspondentie van George Sand met Flaubert heel erg van nu omdat je de onderwerpen waarover ze schrijven herkent. In haar woede, haar teleurstellingen kun je je ook nu nog herkennen. Als je meer over de 19de eeuw wilt weten, móét je bovendien George Sand lezen. Ze kende iedereen die ertoe deed in haar tijd, zoals de schilder Eugène Delacroix, met wie ze correspondeerde. Als echte vrienden gaven ze elkaar over en weer eerlijk hun mening. Ik ben in het huis van George Sand geweest, in Nohant, en het opmerkelijke is dat zij als een van de eersten haar kokkinnen een fornuis bezorgde. Daarvoor werd er op een open vuur gekookt, waarbij het personeel zich vaak en gemakkelijk brandde. Dat zij ervoor zorgde dat haar personeel betere werkomstandigheden kreeg, vind ik tekenend voor de vrouw die ze was.”

Wat hebben deze vrouwen met hun werk bereikt en waarom zijn ze nog steeds actueel?

“Ze hebben dingen in beweging gezet. De salons van Madame de Staël werden ‘de intellectuele Staten Generaal van Europa’ genoemd; hier werden nieuwe ideeën over politiek en cultuur geboren en Napoleon voelde zich zo zozeer door deze vernieuwende ideeën bedreigd (die ze ook opschreef in haar boek ‘De l’Allemagne’, dat niet alleen over Duitsland maar net zo goed over Frankrijk en Engeland gaat), dat hij haar > uit Frankrijk verbande.

62 LEVEN IN FRANKRIJK

ADVERTORIAL

© COLL.MDT52

© COLL.MDT52

De Haute-Marne, recreatie en inspiratie! Het departement Haute-Marne, tussen de Champagnestreek en Bourgogne, geeft zijn geheimen pas prijs als je er de tijd voor neemt.

© COLL.MDT52

De belangrijkste toegangspoorten tot dit gebied zijn het vestingstadje Langres, de geboorteplaats van de filosoof Denis Diderot; Colombeyles-Deux-Églises, een dorp dat generaal de Gaulle dierbaar was; het spa- en wellnesscentrum in Bourbonne-les-Bains; het meer Lac du Der, een echte “binnenzee” in de Champagnestreek, en nu het 11de Nationale Park van Frankrijk waar je een wonderbare wereld betreedt. Ontdek de uitgestrekte bossen van Arc-enBarrois-Châteauvillain, Auberive en Châtillon, die representatief zijn voor de bossen op de Franse laagvlakte. Dit uitzonderlijke natuurgebied - uniek in Frankrijk, in het hart van de departementen Haute-Marne en Côte d’or werd gekozen om het Parc national de forêts (Nationaal Bospark) te huisvesten.

Voor meer informatie ga naar: www.toerisme-hautemarne.com Maison Départementale du Tourisme de la Haute-Marne 4 Cours Marcel Baron – CS 52048 52902 CHAUMONT Cedex 9 – FRANCE Tel.: +33 (0)3 25 30 39 00 – info@tourisme-hautemarne.com

© COLL.MDT52

Het eerste nationale park in Frankrijk dat is gewijd aan loofbossen in het laagland benadrukt de nauwe relatie tussen de mens en het bos. Het telt 50 miljoen bomen, 100 glooiende tufsteenmoerassen en 700 kilometer rivieren en zijrivieren, 2.000 kilometer paden, en niet te vergeten vier cisterciënzerabdijen en talloze kastelen... allemaal zeldzame parels waar het aan verwondering niet ontbreekt. Haute-Marne heeft een gulle natuur vol natuurlijk en gebouwd erfgoed, een eeuwenoud vakmanschap. De Haute-Marne is een land van tradities, dat verrassende ontdekkingen, onverwachte ontmoetingen en veel ruimte voor ontspanning en recreatie in petto heeft. De Haute-Marne heeft geen geheimen voor je, laat je zintuigen de vrije loop in deze authentieke streek. Je bent bij ons van harte welkom!

Advertorial

Côte d’Azur Vakantie aan de Côte d’Azur, direct aan het strand? In de schaduw van een uitgestrekt pijnbomenbos aan de kust vind je vijfsterrencamping Camp du Domaine, een ideale plek voor de hele familie.

Als je ’s avonds voor je camper, tent of kampeerauto onder de sterrenhemel het geruis van de zee hoort, raak je vanzelf betoverd. Dit is de camping aan zee waarvan je gedroomd hebt. Voor ieder wat wils, en huren kan ook. De bungalows, die iets hoger liggen op een beboste heuvel, bieden vanaf hun terras zicht op zee. Op deze grote camping vind je alles wat je nodig hebt, van restaurants en bars tot een supermarkt.

Bezienswaardigheden Als je graag de omgeving wilt verkennen, kun je Monaco en Saint-Tropez bezoeken. Bormes-les-Mimosas, een typisch Provençaals dorp met kronkelige straatjes, ligt maar een paar minuten wandelen van de camping. Het oude vissersdorp Le Lavandou bereik je via een pad langs de kust. Op donderdagochtend is er een markt. De camping organiseert ook uitstapjes met de minibus of een rondleiding. Gewoon praktisch.

Op de camping Voor kleine kinderen zijn er mooie speeltuinen, waterfonteinen en een gratis Miniclub. Je vindt er zelfs speciale babybaden! De kinderen kunnen boogschieten, windsurfen en waterskiën, voor jongeren is er de mogelijkheid tennis of beachvolleybal te spelen. En als uitdaging misschien zelfs een duik- of zeilcursus doen. ’s Avonds zorgt een animatieteam voor plezier. Camp du domaine is een geweldige vakantiebestemming, op een prettige afstand van de hectiek van St. Tropez.

CAMP DU DOMAINE 2581 La Favière F-83230 Bormes-les-Mimosas Tel. (0033) 4 94 71 03 12 GPS 43.1179, 6.35183 Geopend van begin april tot eind oktober. De camping ligt in een park van 49 hectare direct aan het strand en heeft vele plaatsen voor camping en bungalows.

www.campdudomaine.com

Rebelse Franse schrijfsters

De schrijfster Annie Ernaux is politiek geëngageerd en daarnaast heeft haar werk ook sociologische waarde: als intellectueel hoort ze nu bij de gegoede klasse terwijl ze uit een milieu van kleine middenstanders komt. In Frankrijk is het leven van zo’n transfuge de classe moeizaam: veel meer dan Nederland is Frankrijk een klassenmaatschappij waar de mobiliteit tussen de verschillende klassen stroever verloopt dan bij ons. Maryse Condé werd door haar ouders in Guadeloupe Franser opgevoed dan de Fransen zelf. Ze ging in haar leven op zoek naar haar ware identiteit, leefde een tijd in Afrika en merkte dat ze zich met geen enkele cultuur voor honderd procent kon identificeren. Nu, aan het eind van haar leven, breekt ze zich niet meer het hoofd over vragen over wie en wat ze is: ‘Ik ben Maryse Condé en dat is het.’ Als je nu ‘Les belles images’ (vertaald als ‘Mooie plaatjes’) van Simone de Beauvoir leest, dan lijkt het alsof het over de huidige problematiek van Instagram gaat en de valkuil van een oppervlakkig maar zogenaamd ideaal leven. En als ik nu opnieuw ‘Bonjour Tristesse’ van Françoise Sagan lees, vind ik het nog steeds een steengoed boek. Hoe ze over de kwaadaardige gevoelens van het jonge meisje schrijft, is nog steeds verpletterend. Uiteindelijk zijn menselijke gevoelens van alle tijden. De enorme denkkracht en vasthoudendheid van de door mij beschreven schrijfsters zijn ook voor vrouwen van deze tijd inspirerend. Het mooie van deze vrouwen is dat het denkers zijn en dat ze hun ideeën op papier hebben gezet. Ze beseften allemaal al jong dat ze sterfelijk zijn en dat het belangrijk is geestelijk steeds in beweging te blijven, zich te ontwikkelen, vaak door letterlijk op reis te gaan. Zoals Madame de Staël die met haar kinderen onder de arm in de koets stapt om in het geheim Napoleon te ontvluchten en zo Europa te ontdekken. Voor Simone de Beauvoir staat leven gelijk aan werken en andersom. Ten slotte hebben al deze vrouwen met elkaar gemeen dat ze selfmade zijn, ze zetten aan tot denken en vooral tot anders denken dan de norm.”

Maryse Condé

Annie Ernaux

‘Ze hebben met elkaar gemeen dat ze selfmade zijn en vooral aanzetten tot anders denken’

Margot Dijkgraaf, ‘Zij namen het woord. Rebelse schrijfsters in de Franse letteren’, Atlas Contact, €19,99.

Wie zijn je favorieten? “Zonder twijfel Madame de Staël. Ik ga binnenkort in haar voetsporen de reis door Europa maken die ze ondernam toen Napoleon haar verbande. Zij fascineert me niet zozeer vanwege haar romans, maar vooral door haar visionaire ideeën over de Europese samenleving en taal. Ze deelt de eerste plek met Sarraute omdat het haar lukte datgene wat niet uitgesproken wordt zo mooi onder woorden te brengen.” * TEKST

EUGÉNIE GOLDSCHMEDING FOTO’S UIT BESPROKEN BOEK

Wij mogen 3 boeken verloten. Kans maken? Ga dan naar www.leveninfrankrijk.nl en vul je gegevens in bij Mail & Win.

LEVEN IN FRANKRIJK 65

ABONNEES LEZEN NU OOK DIGITAAL! Leven in

frankrijk

VOOR JAAR NUMM ER 2

2020

2

10 TIPS

Deze pagina: bed & breakfast La Charentine. Rechterpagina: uitzicht op Nontron, een van de vele dorpjes langs de Flow Vélo; vegetarisch diner bij St. Alfonso’s in Feuillade; reclameborden van een oesterkraampje op Île d’Aix.

nis van

De geschiede

Fietsroute La Flow Vélo

els Franse meub el

ANNECY

Grandeur in de Alpen

Van spartaans

tot sensue

2 KRIJK LEVEN IN FRAN

Leven in

frankrijk 10 TIPS ANNECY

Grandeur in de Alpen

sen, Mystieke bos druïdes en s schaapherder

De geschiedenis van

Franse meubels

Van spartaans tot sensueel

Televisiekok

Alain Caron

Of je nu de hele 290 kilometer op de tweewieler doet of voor sommige stukken een auto huurt: de nieuwe fietsroute La Flow Vélo is slow tourism ten top.

LOZÈRE

den over zijn hel & de liefde

Mystieke bossen, druïdes en schaapherders

Televisiekok

Alain Caron

over zijn helden & de liefde

ogne en de door de Bourg e arente-Maritim Dordogne / Ch

Fantastische f ietsroutes door de Bourgogne en de Dordogne / Charente-Maritime

00220

che Fantastiste f ietsrou s

8 719327 159699

AAR 2020 NUMMER 2 VOORJ

LOZÈRE

Langs bospaadjes, charmante dorpen en witte stranden

€ 6,99 AP AP adviesprijs

11-02-2020

10:33:16

F.indd 1

LF2020_2_CoverDE

EXTRA VOORDELEN VOOR ABONNEES:

Je ontvangt elke nieuwe editie gewoon in de brievenbus. Je bespaart meer dan 10% ten opzichte van de verkoopprijs in de winkel. Je ontvangt daarnaast óók een gratis digitaal abonnement om het magazine via de (gratis)

app van Magzine op je telefoon of tablet te lezen. Als abonnee heb je voorrang bij de verloting van prijzen, cadeaus en aanbiedingen. Je krijgt gratis toegang tot of korting op diverse beurzen, evenementen en proeverijen. Alleen abonnees krijgen de mogelijkheid om aanwezig te zijn bij de uitreiking van de awards voor het Leven in Frankrijk Restaurant van het Jaar.

WORD DUS NU ABONNEE EN KIES VOOR EEN WELKOMSTGESCHENK OF EEN EENMALIGE KORTING

GA NAAR WWW.LEVENINFRANKRIJK.NL EN MELD JE AAN

Spijkerjasje 2.0

Quelle heure est-il?

Wit tweed en denim vormen samen een vrouwelijke en toch stoere match. Aantrekken en flaneren! Sandro, tweed jacket with denim inserts, 365. eu.sandro-paris.com

agnès b. ontwerpt niet alleen elegante kleren, maar ook accessoires in diezelfde strakke maar vrouwelijke stijl. Dit quartzhorloge heeft een leren band en een uurwerk van Seiko. agnès b., montre femme bracelet camel en cuir, 270. www.agnesb.eu

Boutique Voor een vleugje Frankrijk om de pols, achter het oor of aan het lijf. DOOR LOLA RIBBINK

Geurpen STEENGOED Om alvast in vakantiestemming te komen: deze knoeperd van een ring van oer-Parisienne Isabel Marant laat je wegdromen naar de azuurblauwe Méditerranée. Isabel Marant, Julius ring met steen, 190. www.debijenkorf.nl

Parfumflessen meenemen op vakantie hoeft niet meer, want Chanel heeft iets nieuws: parfumpennen. Het gaat om de vier varianten van Chance die je met de punt rechtstreeks op de huid aanbrengt. Chanel, Chance Crayons de Parfum 4 x 1,2g limited edition, 75. Exclusief verkrijgbaar op www.chanel.com

LEVEN IN FRANKRIJK 67

Annecy en omgeving

Op espadrilles en bergschoenen

Onze tips voor de mooiste uitzichten, ďŹ jne plekken aan het meer en lekkere kaas. En natuurlijk de verleidelijkste alpenweiden voor een inspirerend dutje of urenlange wandelingen.

t

68 LEVEN IN FRANKRIJK

*

TEKST & FOTOGRAFIE CATHELIJNE VAN VLIET

LEVEN IN FRANKRIJK 69

Annecy

De chique oever

Aan de oostelijke oever – links, vanuit Annecy – vind je de mooiste dorpjes. Zoals Talloires of Menthon-Saint-Bernard met zijn 13e eeuwse kasteel. Hier heerst de serene, ontspannen sfeer die de Côte d’Azur vroeger moet hebben gekend, met statige villa’s die al vele generaties in handen zijn van dezelfde families die hun zomers doorbrengen op de houten pontons (steigers). We zien hier een bekende Franse acteur rondlopen - denken we - en veel stoffige espadrilles. Absoluut geen blingbling. Vanuit de meeste dorpen kun je mooie wandelingen maken langs de oever. De sfeer is anders dan aan de overkant, die door de moerassige grond pas veel later is ontwikkeld. De vakantiegangers dáár hebben als voordeel dat ze een mooier uitzicht hebben (op hogere bergen) en dat het meer er langzaam dieper wordt (vandaar de vele kindvriendelijke campings). De oostoever heeft langer zon, dus ook werkend Annecy komt hier rond een uur of half zeven graag een apéro drinken bij zonsondergang. Gelijk hebben ze.

Streekgerechten uit de Haute-Savoie

© D. MACHET

In Annecy is er op dinsdag, vrijdag en zondag een markt waar je de typische producten van de Haute-Savoie kunt inslaan. Zoals pormoniers (worstjes met spinazie of snijbiet), de kazen reblochon (gemaakt van volle, rauwe melk) en tomme de Savoie (idem, maar halfhard) voor tartiflette (aardappelovenschotel met reblochon), fondue en raclette (kaas met gekookte aardappelen, charcuterie, augurken). Een ander streekgerecht is de farcement savoyard, een stevig, zoet én zout gerecht van aardappelen, eieren, lichtgezouten spek, pruimen en rozijnen dat vroeger standaard op zondagmiddag na de mis gegeten werd. Ook erg smakelijk zijn les roseaux d’Annecy (chocola met alcohol) en de cristaux de Savoie (chocola met amandel in een suikerlaagje).

70 LEVEN IN FRANKRIJK

Plateau de Beauregard Suppen Wij suppen, de Fransen noemen het ‘le stand up paddle’. Het is dé manier om je over het meer te verplaatsen: staande op een surfbord met lange peddels. Een leuk adres is dat van Benoît, die het terrein van zijn grootvader in een klein paradijsje heeft veranderd. Vanaf 10 voor 1 uur, les: 30 voor een halfuur. NCY Sup, 166 chemin vers Rives, Sévrier. ncy-sup.com

Deze hoogvlakte op 1650 meter hoogte doet zijn naam eer aan. Je komt er vanuit het dorp La Clusaz na een ritje met de kabelbaan, dat op zich al een belevenis is. Boven aangekomen kun je alle kanten op wandelen langs kaasboerderijen en de bijbehorende koeien. Er zijn ook routes voor complete asportievelingen en een die je in anderhalf uur terugbrengt naar het dorp. Eten en slapen kan er ook, beide met panoramisch uitzicht (zie tips).

‘Parel van de Franse Alpen’

Zeg vooral niet tegen de inwoners dat hun stad op Venetië lijkt, want dan krijg je geheid een vermoeide blik. Ze hebben het te vaak gehoord. Wel noemen ze hun stad graag ‘de chicste stad van de Franse Alpen’ of de ‘parel van de Franse Alpen’. En ze hebben gelijk want de hoofdstad van de Haute-Savoie is kleurrijk, stijlvol, vol bloemen, middeleeuwse sfeer, grachten, mooie winkels en bruggen. En toch is de sfeer gemoedelijk. Bezoek het indrukwekkende kasteel, le Château d’Annecy: een museum voor moderne kunst, archeologie, flora en fauna en de voormalige gevangenis het Palais de l’Île.

LEVEN IN FRANKRIJK 71

© ALPCAT MEDIAS

Annecy

© ESTELLE PERDU

© D. MACHET

Koeienkunst in Le Grand Bornand

72 LEVEN IN FRANKRIJK

Het bekende skidorp Le Grand Bornand is ook in de zomer een prettig oord, met een artistieke kant. Je kunt er het hele jaar door het parcours de l’art vache volgen langs koeienbeelden en -tekeningen van bekende kunstenaars. In augustus vindt er een populair internationaal cultureel festival plaats, Le Festival au Bonheur des Mômes’, een soort Festival d’Avignon voor kinderen (www.legrandbornand. com/festival-au-bonheur-des-momes). Rij vooral even naar boven, langs groene weiden en chalets van tweehonderd jaar oud, naar de Col des Annes op 1720 m hoogte. Hier leven meer koeien dan mensen; dé plek dus om de typische reblochonkaas uit de Savoie te proeven, bijvoorbeeld in het gemoedelijke boerderijrestaurant La Cheminée (zie tips). De col is het beginpunt van schitterende wandelingen over de Chaine des Aravis.

Varen

Een must! Met een omvang van 15 bij 3 kilometer is het meer van Annecy het op twee na grootste natuurmeer van Frankrijk. En een van de schoonste van Europa trouwens. Je hebt de keuze uit tochten van één of twee uur, al dan niet met déjeuner ou dîner romantique. Laat alle feitjes van de gids over lengte, diepte en temperaturen langs je heen glijden en geniet van de steeds wisselende uitzichten op de bergen, de voorname villa’s en het rietland annecy-croisieres.com

Doussard Plage

Dit zandstrand aan het eind van de westoever – rechts, vanuit Annecy – is ideaal voor kinderen, want het meer wordt hier heel langzaam dieper. Het strand loopt over in een natuurreservaat met bijzondere vogels. Je kunt er drie kilometer lang een stil wandelpad volgen door moerasachtige gebieden, vaak grenzend aan het water, grotendeels in de schaduw.

© G.PIEL

La Sambuy

Levendig dorp, vanwaar een stoeltjeslift je naar een bergplateau brengt op 1850 meter hoogte. Mét uitzicht op de Mont Blanc! Je kunt hier lekker in het gras gaan liggen of een hapje eten. Maar maak vooral ook een wandeling, bijvoorbeeld naar La Petite Sambuy (2017 m hoogte) door het groene, maar ook rotsachtige landschap. Beneden is er een gemoedelijk centre d’activités voor kinderen, die zich kunnen uitleven op een rodelbaan in de natuur en van een helling kunnen ‘zomersleeën’ op opblaasbare banden. Hun ouders > kunnen intussen op het terras lunchen en van het uitzicht genieten.

LEVEN IN FRANKRIJK 73

Annecy Tips & adressen Reizen

Vliegen: vliegen op Genève, dan nog 1 uur rijden Auto: 970 km vanaf Utrecht Trein: vanaf Paris Gare de Lyon met de TGV, ca. 3,5 uur

Eten

☛ O Poisson Rouge Hét visrestaurant aan de rechterkant (vanaf Annecy gezien). Je eet hier onder oude platanen pal aan het meer (ook salades en een erg goede tartare de boeuf). 20, promenade des Seines, Sévrier. www.opoissonrouge74.com

☛ La Cheminée In dit boerderijrestaurantje op een hoogvlakte hangen de hammen boven je hoofd te drogen en eet je de beste beignets de pomme de terre van de streek. Route du Col des Annes, Le Grand-Bornand

skidorp). Lichte kamers en appartementen met keuken. Tweepersoonskamer vanaf 78. 8, avenue du Vieux Pont, Thônes. www.hoteldelhermitage.com

☛ Hôtel Fermes de Pierre et Anna Dit drie eeuwen oude chalet heeft acht sfeervolle kamers en ligt in een wonderschone vallei. Golfbaan en restaurant ter plekke. Tweepersoonskamer vanaf 94. Route de la Vallée du Bouchet, Le Grand-Bornand. www.fermes-pierre-anna.com/#/ tarifs-fermes-pierre-anna

☛ Abbaye de Taillores ☛ Le Freti Hier neemt men kaas pas echt serieus met wel zestien fonduevarianten. Ook in de zomer (want in de avonden koelt het af en dan is zo’n calorierijk wintermaal prima te verantwoorden). 12, rue Sainte-Claire, Annecy. www.lefreti-annecy.fr

☛ Armony Saveurs Sympathieke, groene oase voor lunch of apéro met tapas op houten banken. 19, rue Guillaume Fichet, Annecy. www.armonysaveurs.com

☛ Aromatik Dit historische affiche geeft aan dat Annecy al lang bemiddelde toeristen trekt.

☛ 1647 Hôtel La Cluz Toplocatie; ook letterlijk, want op 1647 meter hoogte. Je komt er met de kabelbaan of lopend (7 km) vanuit La Clusaz. Fijn restaurant waar we de lekkerste brioches perdues ooit aten (met coulis de framboise et glace vanille). Tweepersoonskamer vanaf 72. www.altitude1647.com

Een pareltje in het centrum, dit restaurant met klein terras. 3, Filaterie en/of 5, rue du Collège Chapuisien, Annecy. www.restaurant-aromatik.com

Meer info

Slapen

(Pass Loisirs Aravis, voor kortingen op bijna alle activiteiten in het hele gebied)

☛ Hôtel L’Hermitage

Dit hotel-restaurant ligt op 15 km van Annecy in Thônes, een sympathiek ‘echt’ dorp (dus geen

74 LEVEN IN FRANKRIJK

Een legendarisch hotel in een voormalig klooster aan het meer. Met gastronomisch restaurant, spa en een privéboot. Tweepersoonskamer vanaf 124. Chemin des Moines, Talloires. www.abbaye-talloires.com

☛ www.annecymountains.com ☛ www. lac-annecy.com ☛ www.passloisirsaravis.com

Met een omvang van 15 bij 3 kilometer is het meer van Annecy het op twee na grootste natuurmeer van Frankrijk

LEVEN IN FRANKRIJK 75

La Vie Parisienne Renée Koudstaal woont in Amsterdam en Parijs. Op haar blog www.lestyleparisien.com schrijft ze over Parijse lifestyle. Met de lezers van Leven in Frankrijk deelt ze nieuwtjes en tips.

Hoge hakken, echte liefde

De droom van agnès

© JEAN-VINCENT SIMONET

‘Christian Louboutin: l’Exhibition[niste]’, 26 februari – 26 juli 2020, Palais de la Porte Dorée, 293 avenue Dumesnil (75012). www.palais-portedoree.fr

© LE POTAGER DE CHARLOTTE

Als je een vrouw in Parijs tegenkomt die heel hoge hakken draagt, kun je er bijna zeker van zijn dat het geen Parisienne is. Louboutin, de ontwerper van de wereldberoemde schoenen met rode zool, zegt zelf dan ook dat zijn schoenen met iconische hoge hak niet door de Parisienne worden gekocht. De Parisienne gaat toch meer voor halfhoog of een bottine (enkellaarsje). Toch maakt Louboutin deel uit van stijlvol Parijs, dankzij ontwerpen die misschien wat minder bekend zijn, zoals een van zijn eerste modellen, die hij maakte als hommage aan Lady Di (zie foto). Maar ook omdat hij vanuit zijn passie voor kunst ontwerpt. De wereld van Louboutin ontdekken is dan ook zeer de moeite waard en dat kan binnenkort in het Palais de la Porte Dorée, dat een tentoonstelling organiseert.

Modeontwerpster agnès b. is net als Louboutin een gepassioneerd kunstverzamelaar. Eind januari wordt haar Fab. geopend, een cultureel centrum van1400 vierkante meter waar zij haar eigen collectie van 5000 werken openstelt voor publiek maar waar ook een boekwinkel en een galerie te vinden zullen zijn waar je voor een ‘toegankelijke’ prijs kunst kunt kopen. Een jarenlange droom van haar wordt hiermee werkelijkheid, daarom staat ze ook heel blij op deze foto. Het museum is te vinden in het 13de arrondissement op de Place Jean-Michel Basquiat, dat vernoemd is naar de kunstenaar van wie agnès b al sinds 1984 werken koopt.

www.fondsagnesb.com

NIEUW! Questions Leve de staking! Elk nadeel heb z’n voordeel en ook hier heb Johan Cruijff weer gelijk. Ik liep al veel maar de afgelopen maanden heb ik mezelf overtroffen dankzij de stakingen van het openbaar vervoer. De kerstdiners en de galettes des rois heb ik er ruimschoots afgewandeld in ieder geval. Een vriendin stuurde me een kaart uit 2016, die ook tijdens deze stakingen nog steeds nuttig blijkt. Hij toont het aantal calorieën dat je verbrandt als je van de ene metrohalte naar een andere loopt. Merci Sophie!

Kaart: treated.com

76 LEVEN IN FRANKRIJK

Ik krijg regelmatig vragen van lezers van Leven in Frankrijk of volgers van mijn blog lestyleparisien.com. Deze variëren van ‘Wat zijn de leuke hotels in Parijs?’ tot ‘Waar eet ik de lekkerste oeuf mayonnaise?’ of zelfs ‘Ken je nog een leuke vrijgezel in Parijs?’ Het zou zonde zijn om deze vragen en antwoorden niet met alle lezers te delen. Vandaar deze nieuwe rubriek: Questions. Stuur mij je vragen over Parijs en ik ga ermee aan de slag! Een soort Lieve Mona van Parijs. Ik zit er klaar voor!

Mijn e-mail: renee@lestyleparisien.com of via de redactie: leveninfrankrijk@creditsmedia.nl

© MAD, PARIS / FOTO: JEAN THOLANCE

Opgeknapte paleizen

Scherm door Armand-Albert Rateau met tien vossenbladeren, 1921-1922, uit de eetkamer van het herenhuis van Jeanne Lanvin in Parijs

De geschiedenis van luxe Zoals Nederland de beurs Masters of LXRY heeft waar ‘onze’ versie van luxe te bezichtigen is, heeft Parijs zo haar heel eigen vertaling van dit begrip. Ik kan niet wachten tot het Musée des Arts Décoratifs, een van mijn lievelingsmusea in Parijs, de tentoonstelling ‘Luxes’ opent, over de geschiedenis van luxe in verschillende beschavingen, van de oudheid tot heden. Honderd objecten afkomstig uit de wereld van mode, kunst, sieraden en design worden tentoongesteld in vast weer een prachtige mise en scène. Dezelfde tentoonstelling was eerder te zien in het Louvre van Abu Dhabi. Ik voorspel lange rijen dus hier geldt: van tevoren via de site tickets kopen. (En achteraf een heerlijk kopje thee drinken bij restaurant Loulou!)

t Luxegroep LVMH opent het compleet gerenoveerde warenhuis La Samaritaine, een gebouw dat dateert uit 1870 (19, rue de la Monnaie, 75001). Op de website kun je alles zien en lezen over deze indrukwekkende renovatie die maar liefst 750 miljoen euro kostte. Naast een warenhuis met, zo vermoed ik, veel merken uit het LVMH-imperium, zal het gebouw tegenover de Pont Neuf een crèche, twaalf restaurants, een spa, 96 sociale woningen, het vijfsterrenhotel Le Cheval Blanc en kantoorruimte huisvesten. Zodra de pers naar binnen mag, zal ik de eerste beelden met jullie delen.

‘Luxes’, 23 april – 16 augustus 2020, Musée des Arts Décoratifs, 107-111 rue de Rivoli (75001). madparis.fr

Vanuit de lucht

© AMBROISE TÉZENAS, CMN

t Concurrent François Pinault kan natuurlijk niet achterblijven, ook hij opent een klein paleisje, in de volledig gerenoveerde Bourse du Commerce, precies aan de andere kant van de Hallen (2, rue de Viarmes, 75001). Hier zal de zakenman zijn privékunstcollectie tentoonstellen (niet zomaar een paar schilderijtjes, maar denk groot, groter, grootst) en uiteraard ook een veelbelovend restaurant genaamd La Halle aux Grains met in de keuken chef-kok Michel Bras.

Vluchtverkeer boven de stad Parijs is verboden, behalve voor de straaljagers op Quatorze Juilllet. Fotograaf Jeffrey Milstein heeft vast heel goede connecties want hij kreeg vorig jaar bij hoge uitzondering toestemming om met een helikopter over de meest bekende monumenten van de stad te vliegen en foto’s te maken. Als je het resultaat bekijkt, kun je niet anders dan concluderen dat Parijs hiervoor gemaakt lijkt! De hele serie is te zien op zijn website. Leuk om proberen te raden wat er op elke foto te zien is. Hoe goed ken jij Parijs?

© JEFFREY MILSTEIN

projet.samaritaine.com

Art dealer: ARTITLEDcontemporary, @jeffreymilstein. www.jeffreymilstein. com/portfolios/paris

Nog meer verbouwingen

Rue Bowie

t Ook op de Place de la Concorde is er nieuws. Het Hôtel de la Marine (2, place de la Concorde), dat tijdens de Franse Revolutie dienstdeed als hoofdkwartier van het Ministerie van de Marine, krijgt na een jarenlange verbouwing een nieuwe rol: het 18de-eeuwse gebouw wordt een museum van de Franse way of life. Te oordelen naar het goud, de kroonluchters en de muurschilderingen op de foto ligt de basis er al. t En laten we vooral ook het Musée Carnavalet in hartje Marais niet vergeten, het oudste museum dat door de stad Parijs wordt beheerd en de historie van de stad tentoonstelt. Met als openingsevenement de kijk van meesterfotografen Henri-Cartier Bresson en Eugène Atget op Parijs.

Jérôme Coumet, die naam zegt je hoogstwaarschijnlijk niets. Deze man, burgemeester van het 13de arrondissement, was in Parijs ook vrij onbekend totdat hij deze tweet verstuurde. Dankzij hem zal een straat van Parijs, dicht bij het Gare d’Austerlitz, de naam van David Bowie dragen. Mooie pr-stunt kun je denken, maar geloof me, hij is gewoon een enorme fan. En hoe cool is het om in deze straat te wonen…

www.carnavalet.paris.fr

LEVEN IN FRANKRIJK 77

Cold case in de Pyreneeën Hoofdpersoon van ‘Het bloemenmeisje’ is de eenzelvige uitbater van een natuurgeneesmiddelenwinkel, Nina Fleurie. Ze kreeg haar naam van de politie, die haar dertig jaar eerder verwilderd heeft aangetroffen bij het lijk van haar moeder, ergens in de Franse Pyreneeën. Als Nina een tweelingzus blijkt te hebben, besluiten ze samen de dader van de moord op hun moeder te achterhalen. Maar dan verdwijnt haar zus spoorloos. Een spannende pageturner is het gevolg. De speurtocht leidt naar de Pyreneeën en naar Zuid-Limburg, de twee plaatsen waar literair-thrillerauteur Anya Niewierra (Kerkrade, 1964) schrijft en schildert. Eerder verschenen van haar de thrillers ‘Het dossier’ en ‘Vrij uitzicht’. Anya Niewierra, ‘Het bloemenmeisje’, Luitingh-Sijthoff, 20,99.

Livres

Leven in Frankrijk selecteert de mooiste nieuwe boeken uit en over Frankrijk.

DOOR FABIAN TAKX

Een tweede leven François Jullien (1951), de meest vertaalde Franse filosoof van dit moment, buigt zich in ‘Het leven kan anders’ over de vraag wat je met je leven moet na de ‘eerste keer’, de eerste liefde, de eerste baan, enzovoorts. Hoe leef je door als je hebt ontdekt hoe beperkt het najagen van status, macht en bezit eigenlijk is? Dan is er ruimte voor een leven met meer aandacht, meer inzicht, lichter en vrijer. Julliens stijl is niet eenvoudig, maar wie kan die beloning weerstaan? Vertaalster Evelien Van Beeck in ieder geval niet. In haar nawoord plaatst bekent ze dat dit boek ook haar leven ingrijpend heeft veranderd. François Jullien, ‘Het leven kan anders’ (Une seconde vie), Lontano, 20.

We mogen 2 exemplaren verloten onder abonnees. Kans maken? Ga dan naar www.leveninfrankrijk.nl en vul je gegevens in bij Mail & Win.

78 LEVEN IN FRANKRIJK

LIEFDE VOOR DE LETTEREN Een oude boekhandelaar strijkt meer in een verzorgingshuis. Door de ziekte van Parkinson kan hij ze niet meer zelf lezen. Maar gelukkig heeft hij een jonge verzorger die weliswaar niet dezelfde literaire interesse heeft, maar wel kan voorlezen. Uiteindelijk leest deze Grégoire het hele bejaardenhuis voor en ontstaat er een diepe vriendschap tussen de oude en de jonge man en een gedeelde liefde voor de literatuur. Inderdaad, ‘De lessen van meneer Picquier’ doet denken aan de Franse succesfilm ‘Intouchables’. Auteur Marc Roger is zelf voorlezer en weet met dit fijnzinnige boek zijn passie voor boeken prachtig over te brengen. Marc Roger, ‘De lessen van meneer Picquier’ (Grégoire et le vieux libraire), A.W. Bruna, 17,99. We mogen 3 exemplaren verloten onder abonnees. Kans maken? Ga dan naar www.leveninfrankrijk.nl en vul je gegevens in bij Mail & Win.

Van inbreker tot schrijver Jean Genet zat veelvuldig in de gevangenis wegens diefstal, prostitueerde zich en droeg zijn homoseksualiteit en zijn liefde voor ‘het kwaad’ uit alsof het een religie was. Bovendien was hij een begenadigd schrijver. W.F. Hermans verzuchtte: “Dat een inbreker zo goed schrijven kan.” Vanwege zijn radicaal onmaatschappelijke levenswandel fascineerde Genet na de Tweede Wereldoorlog heel intellectueel Parijs, en toen hij tot levenslang zou worden veroordeeld na zijn zoveelste inbraak wisten vooraanstaande schrijvers als Jean Cocteau, Jean-Paul Sartre en André Gide dat met een petitie te verhinderen. In 1952 schrijft Sartre zelfs een lofzang van 600 pagina’s over hem, ‘De heilige Genet’. In zijn meest autobiografische boek, het in 1949 verschenen ‘Dagboek van een dief’ vertelt Genet even rauw als poëtisch over zijn zwerversleven in de jaren dertig, toen hij als jongeman zonder een cent moest zien te overleven in de hoofdsteden van Europa. Het nawoord van vertaler Kiki Coumans, ‘Jean Genet en de schoonheid van het kwaad’, verheldert de literaire uitgangspunten en levensvisie van de schrijver uitstekend. Jean Genet, ‘Dagboek van een dief’ (Journal du voleur), De Bezige Bij, 24,99.

WORD ABONNEE MET KORTING

k j i r k n fra

VO OR JAA R NU MM ER 2

202 0

2

n i n e v Le

10 TIPS

enis van

De geschied

bels Franse meu ueel

ANNECY

Grandeur in de Alpen

s tot sens

Van spartaan

ANKRIJK LEVEN IN FR ORJAAR 202 NUMMER 2 VO

LOZÈRE

ssen, Mystieke bo en s de druï ers schaapherd

6 32

EDITIES VOOR

Televisiekok

Alain Caron

lden over zijn he & de liefde

erDEF.indd

LF2020_2_Cov

699 8 719 327 159

ogne en de door de Bourg time harente-Mari Dordogne / C

00220

0

e h c s i t s a t n a F f ietsroutes

€ 6,99 AP AP adviesprijs

11-02-2020

10:33:16

1

Abonneer u nu op Leven in Frankrijk en kies voor een eenmalige korting. U betaalt dan maar 32 voor een jaarabonnement (6 edities) of 64 voor een tweejaarabonnement (12 edities). Deze abonnementen kunt u ook aan iemand anders cadeau doen.

Ga naar www.leveninfrankrijk.nl of bel 088 2266634 (op werkdagen bereikbaar van 09.00 - 17.00 uur)

100 LEVEN IN FRANKRIJK

© D. TRUILLARD

© MARJOLEIN VAN ROTTERDAM- COLL. AGENCE RÉGIONALE DU TOURISME

© GUILLAUME RAMON-MUSÉE DE LA BIÈRE

1931_LF_Adv.Leven in Frankrijk_feb_def(outl).indd 1

31-01-20 15:41

BW C[ki[ ef Z[ Ó [ji Ê;\ DXXj fg [\ ]`\kjË <lifM\cf (0 `j \\e 0'' b`cfd\k\i cXe^\ iflk\ [`\ _\i`ee\ik XXe \\e ^\[`Z_k mXe [\ jZ_i`am\i :_Xic\j G ^lp# nXXi`e _`a [\ DXXj Y\jZ_i`a]k Xcj Èfen\k\e[É \e ÈqXZ_kXXi[`^É% Fek[\b _\k =iXej\ [\\c mXe [\q\ iflk\ mXe CXe^i\j eXXi >`m\k# \\e q\\i gc\q`\i`^ \e Y\n\^n`aq\i[ kiXa\Zk [Xk eff`k m\i mXe [\ i`m`\i X] c`^k% Fg [\ _\c\ iflk\ ble a\ b`\q\e l`k \\e Y\m\`c`^[\ Êmf`\ m\ik\Ë# \\e ^if\e\ iflk\ [`\ l`kjcl`k\e[ Y\jk\d[ `j mffi ]`\kj\ij \e e`\k$^\dfkfi`j\\i[ m\ib\\i# \e \\e ^\[\\c[\ i`ajkiffb fg gifm`eZ`Xc\ n\^\e nXXi d\\jkXc n\`e`^ Xlkfm\ib\\i bfdk% FekjgXe a\ `e [\ jZ_ffe_\`[ mXe [\ eXklli \e [\ cXe[\c`ab\ cXe[jZ_Xgg\e \e gif\] mXe [\ cfbXc\ b\lb\e fg [\q\ iflk\ mXe Y`aeX ++' bd% @e _\k [\gXik\d\ek mXe [\ DXXj CX D\lj\ ble a\ (/' b`cfd\k\i X]c\^^\e cXe^j [\ i`m`\i% ?`\i ^X a\ k\il^ `e [\ k`a[ `e [\ mf\kjgfi\e mXe A\Xee\ [Ë8iZ `e _\k ^\Y`\[ mXe MXlZflc\lij# eXXi [\ bfe`e^\e mXe _\k bXjk\\c mXe :fdd\iZp# eXXi JX`ek$D`_`\c [ffi [\ n\ib\e mXe C`^`\i I`Z_`\i# Y\\c[_fln\i l`k [\ I\eX`jjXeZ\# \e eXXi M\i[le# nXXi [\ _\i`ee\i`e^ XXe [\ <\ijk\ N\i\c[fficf^ c\m\e[ nfi[k ^\_fl[\e% Jcl`k a\ fek[\bb`e^jkfZ_k X] d\k \\e c\lb\ \e c\\iqXd\ Zlijlj `e _\k Y`\idlj\ld `e Jk\eXp# nXXi a\ [\ _\c\ kiX[`k`\ mXe _\k Y`\iYifln\e c\\ik b\ee\e# mXeX] [\ ffijgife^ kfk _\[\e%

mmm$c[ki[Wl[be$[k

HET LEVEN DAT OP JE WACHT “Ik ben negenendertig jaar en huisarts, gespecialiseerd in hypochondrie met paranoïde trekjes. Een heel uniek specialisme dat ik voor eigen gebruik houd, mijn patiënten kunnen gerust zijn.” Als een roman zo begint, wil je doorlezen. In ‘Een ander leven’ leidt de nuffige huisarts Romane een veilig maar ook dodelijk saai bestaan. Tot ze van een patiënt hoort dat er in Marseille een dubbelgangster van haar rondloopt. Ondanks haar angstig-behoudende natuur vertrekt ze naar die Zuid-Franse stad, waar ze na de ontmoeting met deze Juliette een heel andere kant van zichzelf leert kennen. Een klassiek gegeven, maar Julien Sandrel (zelf inmiddels veertig), die in het dagelijks leven ‘een hoge functie bij een Frans mineraalmerk’ heeft, heeft het prachtig uitgewerkt. Zijn debuut ‘De droomlijst’ was al een bestseller en ‘Een ander leven’ zal binnenkort worden verfilmd. Julien Sandrel, ‘Een ander leven’(La vie qui m’attendait), Cargo, 18,99.

Livres PREHISTORISCHE LIEFDE Maylis de Kerangal (1967) is een bestsellerauteur in Frankrijk. Begrijpelijk, want ze heeft een prachtige, vloeiende en beeldende stijl en schrijft psychologische romans met een bijzondere intrige. In ‘De levenden herstellen’ (‘Réparer les vivants’) wordt het hart van een jonge verongelukte surfer getransplanteerd naar dat van een vrouw, die zich vertwijfeld afvraagt: hoe kan ik leven met het hart van een dode? Een dramatisch gegeven dat ook is verfilmd. Nu is er ‘Een wereld binnen handbereik’. De jonge kunststudente Paula begint een affaire met haar raadselachtige huisgenoot Jonas. Daarna scheiden hun wegen, maar jaren later duikt Jonas weer op en zorgt ervoor dat Paula wordt opgenomen in een team dat de grottekeningen van Lascaux moet reproduceren. Voor haar ‘dé kans om prehistorisch te zijn’. Maylis de Kerangal, ‘Een wereld binnen handbereik’ (Un monde à portée de main),De Bezige Bij, 24,99.

We mogen 3 exemplaren verloten onder abonnees. Kans maken? Ga dan naar www.leveninfrankrijk.nl en vul je gegevens in bij Mail & Win.

Zomer in Normandië Joke van der Aa en Barbara de Smedt – beiden uit 1976 – zijn twee vriendinnen die met hun gezin in Antwerpen (en in Portugal) wonen. Samen hebben ze hun schrijversdroom waargemaakt. Onder de nom de plume J.B. Ocean publiceerden ze samen de roman ‘Blauw’, gaven hem in eigen beheer uit en zie: de jonge uitgever Hamley Books pikte het op en de gerenommeerde Belgische uitgever Lannoo zorgt voor de distributie. Hoofdpersoon is Olivia, een Antwerpse galeriehoudster, die worstelt met pijn en verdriet over iets wat er die zomer tijdens een verblijf in Normandië is gebeurd. Haar vriendin Ella weet haar zo ver te krijgen dat ze erover vertelt, maar dan begint pas een zoektocht naar de waarheid, die naar verborgen familieverbanden leidt. Intussen is er nog voldoende ruimte voor de nodige romantiek en een zwoel vleugje erotiek. J.B. Ocean, ‘Blauw’, Hamley Books/ Lannoo, 20,99. We mogen 5 exemplaren verloten onder abonnees. Kans maken? Ga dan naar leveninfrankrijk.nl en vul je gegevens in bij Mail & Win.

LEVEN IN FRANKRIJK 81

Cinéma Filmjournalist Jos van der Burg attendeert ons iedere editie van Leven in Frankrijk op de mooiste nieuwe Franse films die nu of binnenkort ook in Nederland te zien zijn.

Levenslust en nostalgie

Manipulerende diva

Vrouwelijke veerkracht

“De mooiste jaren van een leven zijn die welke men nog niet geleefd heeft”, is een citaat van Victor Hugo waarnaar de titel van Claude Lelouch’ laatste film verwijst. De bizar productieve regisseur (49 films in bijna 60 jaar!) wil ermee zeggen dat we niet in het verleden, maar in het heden moeten leven. Een wijs advies, maar toch valt nostalgie niet te vermijden in ‘Les plus belles années d’une vie’. Dat kan moeilijk anders met twee

De Japanse filmmaker Hirokazu Kore-eda is een grootverzamelaar van internationale filmprijzen. Onder andere won hij vorig jaar de Gouden Palm op het filmfestival van Cannes met ‘Shoplifters’, een sociaal drama over een arm gezin dat zich met winkeldiefstallen en pensioenfraude in leven houdt. Alle films van Kore-eda spelen in Japan, maar met ‘La vérité’ heeft hij voor het eerst een film buiten dit land gemaakt.

Dat gelijkheid tussen mannen en vrouwen in veel culturen nog verre fictie is, is een gedachte die lang blijft hangen na het zien van de documentaire ‘Woman’. Maar ook dat vrouwen een enorme veerkracht bezitten. In ‘Woman’ praten honderden vrouwen uit meer dan vijftig landen over hun dagelijks leven. De boodschap van de film wordt meteen in de eerste scène duidelijk. Daarin roept een seksueel misbruikte vrouw op om niet te

legendarische filmsterren, Anouk Aimée en Jean-Louis Trintignant, die ruim vijftig jaar geleden ook samen te zien waren in Lelouch’ eerste grote succes, het liefdesdrama ‘Un homme et une femme’ (1967). Toen waren deze acteurs dertigers, nu tachtigers. In de vervolgfilm ‘Les plus belles années d’une vie’ horen we dat de liefde van de twee geliefden in de jaren zestig geen standhield. Ze verloren elkaar uit het oog, maar als ze elkaar ruim vijftig jaar later als hoogbejaarden bij toeval weer ontmoeten wordt snel duidelijk waarom ze vroeger voor elkaar vielen, ook al heeft de man moeite met zijn geheugen. ‘Les plus belles années d’une vie’ is een bitterzoete film over ouder worden, waarin het leven tot het einde wordt gevierd. ‘Les plus belles années d’une vie’, vanaf 9 april in de bioscoop

Spannend, want filmmakers die meesterwerken in eigen land maken, lukt dat door gebrek aan kennis van de lokale cultuur zelden in het buitenland. Of dat ook voor Kore-eda’s in Parijs gemaakte ‘La vérité’ geldt, moeten we afwachten, want de film was op het moment van schrijven nog niet te zien. De cast met Catherine Deneuve en Juliette Binoche is alvast veelbelovend. Deneuve speelt een narcistische oudere filmdiva, die iedereen in haar omgeving manipuleert. Als ze een boek over haar leven publiceert, wekt dat de woede van haar dochter (Binoche), omdat het vol staat met verzinsels en leugens. De klacht maakt geen indruk op haar moeder, die zegt dat ze liever een slechte moeder is dan een slechte actrice. Acteerpassie, beroepsdeformatie of goedpraterij van egoïsme? ‘La vérité’, vanaf 19 maart in de bioscoop

zwijgen over misdaden tegen vrouwen, maar om het er luidkeels over te hebben. Alleen dan zal er iets veranderen. Hoe hard dat nodig is, blijkt uit de gruwelverhalen over vrouwenbesnijdenis en andere vormen van geweld, met als extreme voorbeelden verminking van gezichten door zoutzuur en de verkoop van vrouwen als seksuele slaven. Het doet een loodzware documentaire vermoeden, maar ‘Woman’ gaat ook over gelukkige ervaringen van vrouwen, zoals de geboorte van een kind, liefdevolle relaties en levensvreugde. Toch is ‘Woman’ zeker niet soft. De film laat zien dat respect voor vrouwen vaak ver te zoeken is, maar tegelijkertijd dat vrouwen overal op de wereld zich niet langer schikken in vernederingen, maar strijden voor veranderingen. Wat het is Franse woord voor empowerment? ‘Woman’, vanaf 12 maart in de bioscoop

82 LEVEN IN FRANKRIJK

DVD EN NETFLIX Le Bazar de la Charité Achtdelige serie over drie vrouwen wier leven volledig op zijn kop komt te staan na de vernietigende brand in de Parijse Bazar de la Charité in 1897. In Frankrijk uitstekend ontvangen om de zorgvuldige aankleding en feministische inslag. Netflix

Fête de Famille Uitstekende tragikomedie over een familie, waarin het verjaardagsfeest van de zeventigjarige matriarch (Catherine Deneuve) ontspoort als een lang geleden naar Amerika vertrokken verwarde dochter plotseling opduikt. Cherry Pickers, 14,99

Au bout des doigts Melodrama over een jonge straatcrimineel die zich door zijn pianotalent met steun van een conservatoriumdirecteur en een pianolerares uit de ellende werkt. Splendid, 16,99

Il était une seconde fois Vierdelige serie over een jongen die na een verbroken liefdesrelatie een tweede kans krijgt om de relatie met zijn vriendin in het verleden over te doen. Klinkt romantisch maar de serie wordt juist geprezen om zijn niet-zoetsappigheid. Netflix

Portrait de la jeune fille en feu Ingetogen liefdesdrama spelend in de achttiende eeuw tussen een schilderes en de vrouw die ze moet portretteren. Een schitterende film over ‘kijken’. Cinéart, 19,99

Varda par Agnès De laatste film van de vorig jaar op negentigjarige leeftijd overleden Agnès Varda is een innemende documentaire, waarin ze terugblikt op haar lange filmmakersleven. Cinéart, 20,99

Filmen met de duivel op de hielen

CLAUDE LELOUCH Het is maar goed dat de 82-jarige Claude Lelouch zich nooit iets heeft aangetrokken van filmrecensenten, want anders had de regisseur niet bijna vijftig films op zijn naam staan. Zijn regiedebuut, het liefdesdrama ‘Le propre de l’homme’ (1961), was een desastreuze flop. “Claude Lelouch, herinner deze naam, want u zult hem nooit meer horen”, schreef een recensent. Lelouch trok zich er niets van aan en filmde onverdroten verder. Vooralsnog zonder succes, want ook zijn volgende vier films flopten. Maar met zijn zesde film ‘Un homme et une femme’ kon Lelouch in 1965 een lange neus naar zijn critici trekken. In het liefdesdrama over een jonge macho autocoureur en een filmmedewerkster, die beiden hun partners hebben verloren, spat de energie van de jonge filmsterren Jean-Louis Trintignant en Anouk Aimée van het doek. Met de film, die de Gouden Palm in Cannes én de Oscar voor beste buitenlandse film won, brak Lelouch met een daverende klap door in de internationale filmwereld. Daarna filmde hij in een onwaarschijnlijk hoog tempo door met minstens elk jaar een film. Volgens Lelouch komt deze enorme werklust voort uit de oorlog, die hij met zijn Joodse ouders ternauwernood overleefde in Zuid-Frankrijk. Het gaf hem het gevoel dat de naoorlogse tijd extra tijd is, die niet verspild mag worden Vijftien jaar na ‘Un homme et une femme’ evenaarde Lelouch met ‘Les uns et les autres’ (1981) het succes van deze film. Het ambitieuze drama volgt tussen 1936 en 1980 vier uit evenzoveel landen afkomstige stellen, die op verschillende wijzen met de Tweede Wereldoorlog te maken krijgen. Wie de film ziet, vergeet nooit meer Ravels ‘Bolero’, waarmee de film in een bijna vijftien minuten durende (dans)scène onder de Eiffeltoren eindigt. Twintig jaar na ‘Un homme et une femme’ maakte Lelouch met ‘Un homme et une femme, 20 ans déjà’ met dezelfde acteurs een vervolg op zijn eerste grote succes. De nodeloos ingewikkelde film flopte. Lelouch zat er ogenschijnlijk niet mee. “Elke keer als ik een dieptepunt bereik leer ik het meest. Falen is de beste universiteit.” Drieëndertig jaar later heeft hij met ‘Les plus belles années d’une vie’ (2019) een tweede, nu wel succesvol, vervolg gemaakt op ‘Une homme et une femme’. Weer met Anouk Aimée en Jean-Louis Trintignant, beiden inmiddels tachtigers. In het drama ontmoeten de twee geliefden uit ‘Une homme et une femme’ elkaar na ruim een halve eeuw weer, maar nu als breekbare oude mensen. Het resultaat is een ontroerende film over het verstrijken van de tijd die oogt als een mooi slotakkoord van Lelouchs rijke filmcarrière. Maar zo zit deze tachtiger niet in elkaar: Lelouch werkt alweer aan een nieuwe film.

LEVEN IN FRANKRIJK 83

Bourgogne-Franche-Comté

Tot rust komen tussen

Fietsen langs de Échappée Bleue

water en groen Fietsend langs de slingerende Saône trap je je in een paar dagen tijd van gestreste stadskip tot ontspannen plattelandsliefhebber.

84 LEVEN IN FRANKRIJK

LEVEN IN FRANKRIJK 85

Bourgogne-Franche-Comté

t

Rechterpagina, met de klok mee: de route; in het voorjaar is het hier bijna altijd heerlijk fietsweer; middeleeuwse keuken van Château de Ray-sur-Saône; rozenstruiken in Tournus. Onder: waterglazen met Napoleontisch bijenpatroon van La Rochère; het is praktisch onmogelijk om hier niet voortreffelijk te eten.

E

en fietsvakantie? De meeste Fransen halen hun neus ervoor op. Liever tuffen ze met hun bolide ergens heen om zich vervolgens volledig over te geven aan de culinaire geneugten waar de streek in kwestie om bekendstaat. Voor de vorm eventueel voorafgegaan door een fietstochtje van een middag. Maar als echte Hollander huur je natuurlijk een fiets, want vanaf je stalen ros ontdek je de omgeving pas écht, weten wij. Een regio die zich hier bij uitstek voor leent werd in 2016 geboren door het samengaan van de Bourgogne en Franche-Comté. Je ontdekt deze regio het best door een deel te fietsen van de Échappée Bleue, een route die met een totale lengte van zo’n 800 kilometer tussen Luxemburg en Lyon loopt. De route volgt in BourgogneFranche-Comté de Saône, de rivier die van noord naar zuid door het landschap slingert. In een paar dagen tijd trap je al je stress en gehaastheid eruit en word je je steeds meer bewust van de schoonheid van het platteland.

Nostalgisch boerenland Begin de route waar je wilt, bijvoorbeeld in Haute-Saône (spreek uit als ‘Zoone’) en trap door een bijna Hollands-plat landschap, met op de meeste stukken een bijna Nederlands-perfect fietspad. Aan de ene kant de rivier, soms een kanaal, aan de andere kant grasvelden en bossen. In het voorjaar is het hier bijna altijd heerlijk fietsweer: niet te warm, zonnig maar wel met wolken die voor wat welkome verkoeling zorgen. De natuur is er dan zo sappig groen dat je er dorst van krijgt. De enige andere levende wezens die we tegenkomen zijn koeien. Ze zoeken verkoeling door aan de waterkant pootje te baden, het liefst in de schaduw van een boom. Want waar Nederlandse boeren vaak de bomen uit de weilanden verwijderen omdat dat makkelijker maaien is, laten Franse boeren ze staan. Dat levert niet alleen de broodnodige schaduw voor het vee op, maar ook nostalgische plaatjes van boerenland waar je in het voorbijrijden van geniet. Soms zie je een bruggetje, soms een sluis, maar doorgaans is het landschap een herhaling van zetten. En dat is helemaal niet erg: steeds dezelfde beweging, steeds hetzelfde landschap, het werkt vooral rustgevend. Je komt tot rust terwijl je beweegt en het mantra zich

86 LEVEN IN FRANKRIJK

herhaalt: water en groen, water en groen. Sla af bij gehucht Passavant-la-Rochère. Verscholen tussen bossen staat hier de oudste glasblazerij van Frankrijk, die in 1457 haar deuren opende. Tegenwoordig doen machines hier het werk, maar er wordt ook nog steeds handgeblazen. Hervé Picard werkt hier al twintig jaar. Hij leidt bezoekers rond en is er trots op dat het bedrijf zo milieubewust werkt. “Eigenlijk ook niet zo gek. We worden hier omringd door prachtige bossen, de zorg daarvoor is daardoor onderdeel van onze identiteit”, zegt hij. Soortgelijke passie zie je terug in het atelier waar het handgeblazen glas wordt gemaakt. Een kunstenaar is bezig sculpturen te scheppen. Op haast woedende wijze rost de man een bol glas aan een pook van de ene in de andere oven, om dan het gloeiende gevaarte kunstig ronddraaiend met een tang in allerlei vormen te boetseren. Dat hij de uitleg in een onverstaanbaar Frans dialect mompelt, doet niets af aan zijn show. In de fabriekswinkel is het haast onmogelijk weg te gaan met lege handen. Tussen lampen, vazen en decoraties vind je er het pièce de résistance van La Rochère: de bekende waterglazen met Napoleontisch bijenpatroon. Dit ontwerp werd in de jaren zeventig wereldwijd zo’n succes dat de glazen niet aan te slepen waren. Ook nu zijn ze nog even functioneel als charmant: het ideale souvenir. Als je in deze regio vraagt: “Wat is er nog meer in de buurt?”, dan is de kans groot dat het antwoord luidt: “Een geweldig restaurant!” Zo ook in dit geval: Hervés ogen lichten op als hij zegt: “Chalet du Lac, aan het meer om de hoek! Een echte insidertip, niet doorvertellen dus!” Bij deze.

Heks van het dorp Waar gefietst wordt, moet uitgerust worden. Een oase van ontspanning zijn de chambres d’hôtes Les Gourmandises Bio. Om de hoek van de Saône daal je af naar het paradijs dat Christine Spohn hier eigenhandig uit de grond stampte. De uit de Elzas afkomstige dame wierp zes jaar geleden haar stadse leven van zich af omdat ze verleid werd door de lokale rust. Ze kocht grond, bouwde een huis en schiep er een biologische moestuin omheen, compleet met kippenren. “Spijt? Geen moment”, vertelt ze over haar ommezwaai. En terwijl ze tevreden toekijkt hoe een logé > zich in een felgekleurde houten loungestoel

DE ROUTE LUXEMBOURG

LYON

De natuur is zรณ sappig groen dat je er dorst van krijgt

LEVEN IN FRANKRIJK 87

Bourgogne-Franche-Comté

Rechterpagina: de veelal middeleeuwse gebouwtjes staan schots en scheef en zijn soms overwoekerd door klimop, mos of rozenstruiken. Deze pagina, rechtsonder: uitzicht op Tournus. Volgende pagina: producten vers van het land op de markt van Macon.

nestelt om te zonnebaden, zegt ze: “Hier kan een mens tenminste écht ademhalen.” Bijengezoem is hier het enige geluid. Haar zwarte kitten springt door de onbespoten planten achter een vogel aan. Een echte vogelverschrikker vindt Christine niet nodig. “Alles wat groeit en bloeit is voor iedereen bedoeld. De vogels moeten toch ook eten?” Haar wilde rode haar, felblauwe brilmontuur en alternatieve levensstijl leverden haar de titel ‘heks van het dorp’ op, vertelt ze lachend. Christine zit er niet mee. In plaats van een toverdrankje serveert ze kruidenthee, vergezeld van overheerlijke zelfgebakken brandnetelkoekjes die er best ingaan na al dat fietsen.

Kasteel in de steigers De weg slingert verder langs graan en gras. Hier en daar word je begroet door zwanen die waarschijnlijk hun jong bewaken en heel af en toe door een tegenligger, met een hand in de lucht en een bijna verrast klinkend ‘bonjour’. In deze omgeving zijn veel chateaus te vinden. Het

Af en toe komt een fietser je tegemoet, met een hand in de lucht en een bijna verrast klinkend ‘bonjour’

88 LEVEN IN FRANKRIJK

verhaal gaat dat ze bewoond worden door oude adellijke dames, samenlevend met slechts een butler. Op zondag doorbreken de besjes hun eenzaamheid door bij elkaar op de thee te gaan. Gravin Diane Baconnière de Salverte, de eigenares van Château de Ray-sur-Saône, was er zo een. Een jaar voordat zij in 2016 op 82-jarige leeftijd overleed, deed ze afstand van het kasteel dat al negenhonderd jaar haar familie toebehoorde en schonk het aan departement Haute-Saône. Je kunt het bezoeken. Over een slingerweg slalom je de berg op, door het pittoreske dorpje Ray-surSaône heen en dan ben je er, hijgend en wel. De vijftig vertrekken ademen vergane glorie. Aan de voorkant door de hoge ramen heb je een om te huilen zo mooi uitzicht op de vallei, het dorp en de uitgestrekte landerijen eromheen. Slenter langs knoeperds van open haarden, door zalen die in geen tweehonderd jaar betreden lijken te zijn, langs schilderijen van voormalige bewoners, een middeleeuwse keuken gevuld met koperen spullen > en een waterput van tientallen meters diep.

LEVEN IN FRANKRIJK 89

Bourgogne-Franche-Comté

Het gras van de kasteeltuin is de ideale picknickplek. De eik is in 1609 geplant voor gravin Dianes voorouder Roze de Ray, als liefdesbetuiging aan haar man Alexander de Marmier. Kan het romantischer? Na een tukje, vol dromen over kasteeldames en lang vervlogen romantische tijden, is het tijd om verder te fietsen.

Stenen gewelven Na kilometers van groene bezinning is het geroezemoes van een stadje een feest voor het oor. Nederlander Gregor Hakkenberg, een copywriter die zo’n twintig jaar geleden met zijn gezin het Gooi inruilde voor deze regio, weet er alles van. “Eerst woonden wij echt op het platteland. Nou, dan zijn de winters lang hoor”, biecht hij op. “Sinds enkele jaren wonen we in Tournus. En al zijn er slechts zesduizend inwoners: stil is het er nooit.” Hij noemt het stadje liefkozend ‘een ouwe bende’. De veelal middeleeuwse gebouwtjes staan schots en scheef en zijn soms overwoekerd door klimop, mos of rozenstruiken. Tournus heeft iets ongekunstelds waar je zomaar verliefd op kunt worden.

Op de markt van Mâcon ontdek je wat het hart van deze regio doet kloppen: eten

Dit overkomt vooral kunstenaars regelmatig, zoals je ziet aan het grote aantal galeries in de smalle straten. Midden in het centrum vind je de romaanse abdij Saint-Philibert, gebouwd in de 11de eeuw en een van de grootste en oudste van Frankrijk. “Zelfs voordat de crypte in de 10de eeuw gebouwd werd, was dit al een heilige plek voor mensen uit de omgeving”, fluistert Gregor terwijl we door de stenen gewelven dolen. Nog zo’n goddelijk oude locatie in Tournus: Hôtel-Dieu. De drie 17de-eeuwse zalen waar nonnen voor zieken zorgden, zijn nog geheel intact. Gods bruiden zijn inmiddels verdwenen, patiënten liggen tegenwoordig in het ziekenhuis, maar driehonderd aardewerken potten uit de oudste apotheek van Frankrijk staan er nog te pronken op de planken.

Hemelse ‘époisses’ Als Gregor echt reuring wil, gaat hij naar het nabijgelegen Mâcon, met 34.000 inwoners de grootste stad in de omtrek, tevens eindpunt van de tour. Op de markt van Mâcon, aan de Saône, ontdek je wat het hart van deze regio doet kloppen: eten. En dat doet men in de Bourgogne het liefst zo puur mogelijk: producten vers van het land, ambachtelijk gebakken baguettes, worsten en kazen in honderden soorten waaronder natuurlijk de beroemdste kaas van de Bourgogne: de stroperige, welriekende, hemelse époisses. “In heel Frankrijk staat de Bourgogne bekend als de regio waar je het lekkerst kunt eten”, weet Gregor. “Je struikelt er over de sterrenrestaurants. De klassieke Franse keuken wordt hier praktisch als heilig beschouwd”, grapt hij. Toen McDonald’s, na jaren van protest, toch in 2019 in Mâcon werd geopend, brandde het in de eerste week tot de grond toe af. En dat is opmerkelijk, want hoewel de kazerne zich pal tegenover het fastfoodrestaurant bevond, kwam de brandweer pas na een half uur kijken. Rara, hoe kan dat? Laten we het erop houden dat men hier behoorlijk trots is op de Bourgondische keuken en er alles aan doet om deze te behouden. Het is praktisch onmogelijk om hier niet voortreffelijk te eten. En dat maakt het diner, na een dag trappen langs de rivier, tot een beloning waar je naar uitkijkt. Sla op de markt van Mâcon dus flink in. Het dagende niets van de rustgevende fiets> tochten kun je niet meenemen, de smaken van hier passen nog best in je rugzak. *

90 LEVEN IN FRANKRIJK

TEKST & FOTOGRAFIE CHANTAL VAN WEES

DCI9:@ CJ

>EBB7D:I =BEH?; =:I BDD>HI: >C C:9:GA6C9

( DKCC;HI LEEH C77H

&%

DciYZ` ^c =daaVcYh <adg^Z X]VgbVciZ VYgZhhZc kddg ZZc ^che^gZgZcYZ YV\idX]i d[ ZZc \ZoZaa^\ lZZ`ZcY lZ\ ^c Z^\Zc aVcY# BZi hX]^iiZgZcYZ cVijjgaVcYhX]VeeZc! gjhi^Z`Z Ydge_Zh! ]^hidg^hX]Z hiZYZc Zc ZZc j^i\ZWgZ^YZ `jchiV\ZcYV#

D[[c dk [[d fhe[\WXedd[c[dj [d ah_`] Zh_[ dkcc[hi leeh cWWh '&$ <V cVVg mmm$^ebbWdZi]beh_[cW]Wp_d[$db%b_\ d[ WZa &.. ((,,,)-# de lZg`YV\Zc WZgZ^`WVVg kVc .#%%"&,#%% jjg

Bourgogne-Franche-Comté

Op de fiets beleef je de omgeving veel intenser.

Tips & adressen Reizen

Trein met de Thalys naar Parijs en vanaf Gare de l’Est verder met de TGV naar Épinal, waar je vanaf de hoofdstad na een kleine tweeënhalf uur uitstapt. Voor de terugweg stap je op in Mâcon, om wederom via Gare du Nord met de Thalys terug te reizen. Reken erop dat je heen en terug zo’n acht uur onderweg bent.

Slapen

☛ Les Gourmandises Bio De hof van Eden volgens Christine Spohn. Eenvoudige bed & breakfast maar uniek in sfeer en aankleding. Kamer voor twee personen per nacht: 85. www.les-gourmandises-bio.fr

☛ La Montagne De Brancion

Eten & drinken

☛ Le Bouchon Bourguigon Nog zo’n adresje waar de gemiddelde Fransman graag urenlang voor in de auto zit. Pal naast de beroemde abdij Saint-Philibert in stadje Tournus: experimentele Franse gastronomie van het hoogste niveau. Reserveren is aan te raden, ook tijdens lunchuren is het hier afgeladen. www.restaurant-greuze.fr

☛ La Femme du Boulanger De Echappée Bleue brengt je naar Vesoul, inderdaad, van het chanson van Jacques Brel, een levendige stad waar je dit restaurant in het centrum vindt. Hier geen tafellinnen maar een eenvoudige inrichting waar een eerlijke keuken wordt geserveerd met producten uit de regio. www.restaurantlafemmeduboulanger.fr

Martailly Les Brancion Modern ingericht driesterrenhotel (met zwembad!) met uitzicht over de oneindig glooiende wijnvelden van Zuid-Bourgogne. Kamer voor twee personen per nacht vanaf 89. www.lamontagnedebrancion.com

☛ Hostellerie Bourguignonne Tussen Beaune en Chalon-sur-Saône vind je dit rustieke hotel. Denk: eikenhouten meubelen, vitrage voor de ramen en antieke kledingkasten in de kamers. Maar daar komen de meeste gasten niet voor; vanuit heel Frankrijk koersen mensen hierheen om ge-wel-dig te dineren. Een Michelinster heeft de Hostellerie nog niet, maar die zit er volgens de geruchten aan te komen. Kamer voor twee personen per nacht vanaf 102. www.hostelleriebourguignonne.com

92 LEVEN IN FRANKRIJK

3x doen

1 Cave des Vignerons de Mancey Geen vakantie in Frankrijk is compleet zonder bezoek aan een cave. Romantisch is het er niet, deze lokale wijncoöperatie zit in een enorm gebouw op een industrieterrein, maar leerzaam is het er zeker. De hypermoderne educatieve afdeling vertelt bezoekers over alles wat bij wijnmaken komt kijken. www.lesvigneronsdemancey.fr

2 Musée du Velo Hoe grappig om tijdens een fietsvakantie van je zadel te wippen om alles over de geschiedenis van de fiets te leren. Dit museum in Tournus bezit werkelijk alle denkbare soorten fietsen. www.enviesdevelo.com

☛ Chalet du Lac

3 La Roche de Solutré

Insiderstip Chalet du Lac, naast dorp Passavant-la-Rochère, is zo’n restaurant dat de Fransen liever voor zichzelf houden, maar waar je als buitenlandse gast toch met open armen wordt onthaald. Het is klein en ondanks de prachtige locatie zeer bescheiden van interieur en kaart. Engels spreken ze er niet. Maar wanneer je een heerlijk viergangenmenu voor slechts 18 geserveerd krijgt, ga je vanzelf beter Frans spreken. Een website hebben ze (nog) niet, wel graag reserveren: D300 L’Étang Neuf, 70210 Passavant-la-Rochère +33 (0)3 84 78 88 57

Tien minuten rijden vanaf Mâcon, eindpunt van de Echappée Bleue, ligt een Grand Site die in elk geschiedenisboekje op Franse scholen beschreven wordt. Niet alleen omdat La Roche de Solutré een iconische rots, een opvallende helling van kalksteen is die je kunt beklimmen, maar omdat het een prehistorische plek is waar veel opgravingen zijn gedaan. In het Musée de Préhistoire naast de rots worden deze opgravingen belicht. rochedesolutre.com

Huis kopen ?

☛ Immoboulevard Glux-en-Glenne, +33 4 93 77 08 92, www.immoboulevard.com

Meer informatie

Voor informatie over de Échappée Bleue-fietsroute, fietsverhuur, slaapplekken en restaurants: nl.bourgognefranchecomte.com

TE ZIEN OP BED: . - . -

$ $ij $ ij ! + *# $ ! &"$ % ! "#% !! !) ! % !%# , ! ! % & $ ) $ ! ' , ! ""$ ( $ ""# $ %% ! ij ' ! ''$& ! (" " & , www.vandyckshop.nl

::9 # ::& 8:# #'% & & # $$& :'$#' 7# $#9):# # :# "::!9 &8 ! ,: 9 " & #$*$88 # %8: ):# 9 " &! $88 9 $8

%)

-- , -! -+ 6 ' 5/ + 03/ " &$$9 6 9 :# & 6 :# 0//- $8$ ' " & #$*$8 6 " & #$*$8 9 9 .! (&" &! :9 * 8 , # :9 *$8 $% # $8$ ' ((&,:" # " 8 (. )& # 8 ! ":# & *$& 9 ) &!& # # ) &* &!9 6 $8 ' ):# #:9(& )( 8. # )$ 9: '9$9 # 6 $$& $ !*:8 9 9 ' *$8 !& 8)&

, ::# # 8$$%9 9$9 # " 9 20 "::&9 1/1/ ) &9 & : 4 * ! # % , ::# # , # :8 " # : 9 )$$&*::& # ):# * !$$8 : ):# 9$ %:'' # 9 : $## " #9 ' 9$9 * &$%, # # #: : 9 . % & $ #)$( % & "::# $%, ::&

+ ++ + -" -+ - #)& )))&'$& +! * ## ! $( ##

IN DE ROOS Je haalt de lente in huis met deze heerlijk geurende porseleinen hanger die je in een lade legt of in de kast hangt. Voor een garderobe die maandenlang geparfumeerd blijft. Diptyque Paris, Paris en Fleur scented oval, 50. www.diptyqueparis.com

Maison

Opfleuren Breng met deze fleurige lampenkap wat kleur in huis. Je kunt de kap op een lampvoet zetten, maar ook aan het plafond hangen. Fabuleuse Factory, Abat-jour Symphonie, 65. www.fabuleuse-factory.com

Ach, wat kun je toch verlangen naar voorjaarsbloemen... DOOR LOLA RIBBINK

Bloemschikken Voor de creatieve bloemenliefhebber: een vaas met 21 glazen buisjes, door metalen ringetjes met elkaar verbonden. De buisjes kunnen apart van elkaar bewegen waardoor je de vaas in elke gewenste positie zet. Tsé-Tsé, Vase d’avril small, 157. www.madeindesign.com

Doornroosje Droom lieve sprookjes onder dit dekbedovertrek. Het is van katoen perkal gemaakt, waardoor het lekker crispy voelt en goed ademt. Wat een kwaliteit! Yves Delorme, Herba dekbedovertrek van katoen perkal, vanaf 155. www.debijenkorf.nl

LEVEN IN FRANKRIJK 95

(ƺ ǸƏɀɎƺǼƺȇ Ȓȵ Ƴƺ ˡ ƺɎɀ

© B. Brolet

JƏ ƺȸ ƺƺȇɀ ‫ ׎׎ד‬Ǹȅ ǼƏȇǕ ǝƺǼƺȅƏƏǼ ɖǣɎ Ȓȵ ‫ ד׏‬ȸȒȇƳȸǣɎɎƺȇ ɮƏȇ ‫ ׎׏‬ɎȒɎ ‫ בג‬Ǹȅ Ƴǣƺ ɀȵƺƬǣƏƏǼ ɮȒȒȸ ɖ ǕƺȅƏȸǸƺƺȸƳ ɿǣǴȇِ (ƺ ȸȒɖɎƺɀ ɮƏȇ nƺɀ !ǝƘɎƺƏɖɴ ơ ɮƻǼȒ ɀǼɖǣɎƺȇ ƏƏȇ Ȓȵ Ƴƺ ȸȒɖɎƺ ɮƏȇ nƏ nȒǣȸƺ ơ àƻǼȒِ

ÞƷ bieden mensen van elke leeftijd de vrijheid om in hun eigen tempo over wegen met weinig verkeer of ˡ ƺɎɀȵƏƳƺȇ ƺƺȇ ȒȇɎƳƺǸǸǣȇǕɀɎȒƬǝɎ Ɏƺ ȅƏǸƺȇ ǼƏȇǕɀ Ƴƺ ǼƏȇƳɀƬǝƏȵȵƺȇ ɮƏȇ Ƴƺ ³ȒǼȒǕȇƺً ɮƏȇ Ƴƺ ɯǣǴȇǕƏƏȸƳƺȇ ƷȄ‫ژ‬ǼƏȇǕɀ Ƴƺ nȒǣȸƺ ƺȇ ɀƬǝǣǼƳƺȸƏƬǝɎǣǕƺ ƳȒȸȵƺȇ ƺȇ Ƴƺ ǕȸȒȒɎɀɎƺ ǸƏɀɎƺǼƺȇ ɮƏȇ Ƴƺ nȒǣȸƺِ

www.chateauxavelo.nl

Jardin Anja Winter (styliste en actrice in o.a. ‘Medisch Centrum West’) presenteerde in het programma ‘Koffietijd’ wekelijks een item over tuinen. Tegenwoordig inspireert ze 80.000 volgers op Pinterest.

Geluksboom Halverwege mei kleuren parken en pleinen in landen rond de Middellandse Zee weer paars door de jacaranda, een subtropische boom die we in Nederland kennen als de palissanderboom. Je komt hem hier alleen tegen

Bijenbuffet

Wanneer de vorst uit de grond is en de temperatuur weer langzaam stijgt, gaan we niet alleen de tuin in om te snoeien, maar ook

als kuipplant, omdat hij niet tegen de vorst kan. De boom, die afkomstig

om te planten. Denk aan biologi-

is uit Zuid-Amerika en het Caribisch gebied, kan zestien meter hoog en

sche zomerbollen. Ze zorgen niet

twintig meter breed worden.

alleen voor kleur in de tuin, ze zijn

De lila bloemen die in mei en juni gelijktijdig met het varenachtig blad

tevens een belangrijke voedsel-

verschijnen, lijken het meest op de bloemen van vingerhoedskruid. Wil je

voorziening voor bijen. Plant de

de boom aanplanten in je Zuid-Franse tuin, plant hem vooral in de luwte, daar hij zeker de eerste jaren niet veel wind verdraagt. Ook is het aan te raden hem gedurende de zomer elke week water te geven. Mocht hij

bollen bij voorkeur vanaf maart tot eind mei op een zonnige plek in goed doorlatende grond. Je kunt samengestelde

aanslaan dan heb je een bijzondere boom in je tuin. De mare gaat dat het

zomerbollenpakketten kopen bij Vreeken’s Zaden. Dat

geluk je zal toelachen als een bloem van de jacaranda op je hoofd valt.

gespecialiseerde familiebedrijf verkoopt in samenwerking

Te bestellen bij www.kwekerijmorningglory.nl

met de Nederlandse Bijenhoudersvereniging een zomerbollenpakket met 25 bollen en knollen. Ook biologische

Hittebestendige planten

bollenhandel Natural Bulbs heeft een bijenbuffet samen-

Zijn er in je zonnige tuin planten bezweken door de hitte

zoals Dahlia Festivo, Rudbeckia Goldsturm, Phlox Star Fire

van voorgaande jaren? Plant in het voorjaar dan vooral

en Kniphofia Alcazar.

sterke vaste planten, die goed tegen droogte én hitte

* www.vreeken.nl/bloembollen-knollen/zomerbloeiend/pakketten-zomerbollen * www.naturalbulbs.nl/diverse-knollenwortelstokken/417-bijenbuffet-jamaica-bio.html

kunnen. De bekendste is de kogeldistel. Vooral de variëteit Echinops ritro Veitch’s Blue, met staalblauwe bloemen, is een aanwinst voor iedere border, niet in de laatste plaats omdat de distel zeer aantrekkelijk is voor vlinders en

gesteld van vier soorten zomerbloeiende bollen en knollen,

bijen. De kogeldistel vormt een mooie combinatie met de Russische salie (Perovskia atriplicifolia) Lacey Blue die bloeit met lange blauwe aren en een citrusachtige geur verspreidt. De plant heeft grijs blad en wordt ongeveer zestig centimeter hoog. Meer sterke vaste planten: gipskruid, agapanthus, zonnehoed, penstemon en duizendblad.

Te bestellen bij www.bastin.nl of www.pepiniere-armalette.fr

Tovertuinen Sinds 1990 zijn de tuinen van de abdij Saint André, nabij Avignon, opengesteld voor het publiek. De tuinen, twee hectare groot, liggen verspreid tussen de overblijfselen van kerken en graven uit de 6de eeuw. De tuinen in Italiaanse en mediterrane stijl behoren tot de vijftig mooiste van Frankrijk. De Italiaanse tuin, aangelegd tijdens de renaissance, kenmerkt zich door twee verhoogde vijvers, stenen banken en beelden, gelardeerd met rozen, laurier en stenen pergola’s begroeid met blauweregen. De mediterrane tuin is terrasvormig met veel stenen trappen en met prachtige vergezichten. Deze tuin oogt wat mystiek, want je dwaalt over grillige paden tussen de overblijfselen van graven en kerken uit voorbije eeuwen. De ruïnes zijn overdekt met mediterrane planten die op een natuurlijke manier groeien. Dit alles omgeven door eeuwenoude olijfbomen.

Open 1 maart t/m 31 oktober, maa. gesloten. www.abbayesaintandre.fr

Sluit vrede met de slakken Pesticiden horen niet thuis in de tuin of de natuur; ze maken meer kapot dan je denkt. De insecten, vogels, de natuur, het open water en wijzelf lopen direct gevaar bij het gebruik ervan. Stel, je hebt een slakkenplaag in de tuin of luizen veranderen je rozenperk in een waar slagveld, raadpleeg dan de tuingids ‘Plaagdierboek’. Daarin vind je tal van oplossingen (en krijg je zelfs een beetje begrip voor al die plaaggeesten) zonder dat je gif hoeft te gebruiken. Het is vooral belangrijk dat je vrede sluit met rupsen, kevers en slakken; alle dieren en insecten in het mini-ecosysteem van je tuin hebben namelijk een functie. ‘Plaagdierboek’ is een fijn leesboek met praktische tips, mooie foto’s en interviews met verschillende deskundigen.

Suze Peters en Lotte Stekelenburg, ‘Plaagdierboek’, Trichis Publishing, ISBN 9789492881045, 22,95

LEVEN IN FRANKRIJK 97

12, rue du GĂŠnĂŠral Leclerc, 14113 Villerville tĂŠl.: + 33 (0)2 31 87 20 22 biendormir@bellevue-hotel.fr www.bellevue-hotel.fr

Bezoek ook onze website:

www.leveninfrankrijk.nl

Het hotel*** restaurant Le Bellevue ligt in het Normandische Villerville, tussen Honfleur en Trouville-Deauville. Het charmehotel heeft 22 kamers en 4 suites met uitzicht op zee. In het restaurant kunt u genieten van een traditionele kwaliteitskeuken met vis, zeevruchten en kreeft.

! ! - - . - / . 0 12 . - 34 5-* 6 . ! !

0 . 7 .8 * - . 1 9, - . ! 4 7 ! ! 1 . ! -4 : !

; # - 6 1 * 4 ! ! * - !# * - .

' ( ) % ) !" # $ * + * , % & ###, * ,

DE PRAKTIJK

*

DEZE COLUMN VALT BUITEN VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE REDACTIE.

On parle français

Hein Verdam is auteur van het boek: ‘Een eigen huis in Frankrijk - kiezen, kopen & opknappen’. Meer info: heinverdam@planet.nl

Vroeger kon je in Frankrijk alleen met Frans

een gratis nummer. Helaas werken die nooit

Frans te volgen. Vooral spreekvaardigheid is

terecht. En dan nog werd je vol onbegrip

vanuit het buitenland. Een nummer dat je wel

belangrijk. Mijn eigen ervaring is dat school-

aangekeken, al deed je nog zo je best. Het

vanuit het buitenland kunt bereiken is meestal

Frans een goede basis is, maar het spreken pas

antwoord kwam sowieso in rap Frans.

niet te vinden. Een terugbelservice via een

echt op gang komt als je in een omgeving bent

Hoe internationaal is Frankrijk tegenwoordig?

website is geen garantie dat je ook daadwerke-

waar uitsluitend Frans gesproken wordt.

Fransen zeggen vaak van zichzelf dat ze niet zo

lijk teruggebeld wordt, ook al vermeld je bij het

Bellen in een vreemde taal is ook voor ons Ne-

goed zijn in buitenlandse talen. Toch spreken

Nederlandse telefoonnummer dat je Frans

derlanders niet de eerste keuze. Communica-

steeds meer Fransen Engels. Een gevolg daar-

spreekt. Onbekend en te ingewikkeld? Soms

tie met Frankrijk hoeft gelukkig niet altijd via

van is dat ik in het Frans een vraag stel en dan

heb ik wel eens het idee dat men niet opneemt

de telefoon te gaan, zeker in deze tijd van e-

in het Engels antwoord krijg. Toegegeven, ik

als er een buitenlands nummer op het display

mail, whatsapp en sms. Je hebt dan iets meer

spreek Frans met een accent en druk me mis-

verschijnt. Er zijn kennelijk Fransen die bang

tijd om na te denken wat je zegt/schrijft. Houd

schien onhandig uit, maar ik begrijp het prima!

zijn dat ze verplicht een andere taal moeten

het simpel, maak korte zinnen. Bedenk dat de

En dan is het lastig overschakelen naar het,

spreken als ze met iemand in het buitenland

meeste Fransen ook niet foutloos grammati-

ongetwijfeld goed bedoelde, maar soms moei-

bellen. Ook komt het voor dat op de telefoons

caal Frans schrijven, dus laat dat je niet weer-

lijk als zodanig herkenbare 'Franse' Engels.

binnen een bedrijf de buitenlandse nummers

houden. Je krijgt soms het idee dat Fransen in

Je kunt merken dat Frankrijk onder invloed van

geblokkeerd zijn. Zakendoen met het buiten-

Parijs en in hele drukke toeristische gebieden

de globalisering meer rekening houdt met zijn

land? Te ingewikkeld! We hebben genoeg aan

als de Côte d’Azur geen zin hebben om het

buitenlandse gasten, maar het gaat langzaam.

onze Franse klanten. Gelukkig is dit steeds

school-Frans van buitenlanders te begrijpen.

Een voorbeeld: honderdduizenden buitenlan-

meer uitzondering dan regel, ook Frankrijk

Mijn ervaring is dat je in andere, landelijke ge-

ders hebben een huisje in Frankrijk. Wie zijn

verandert!

bieden soms juist hele leuke reacties krijgt als

Franse energie- of waterleidingbedrijf wil be-

Nog steeds raad ik iedereen die van plan is in

je Frans spreekt. "Uw Frans is beter dan ons

reiken kan daarvoor vaak gebruik maken van

Frankrijk een huis te kopen aan een cursus

Nederlands!", hoor je dan.

HUIS & RECHT

Mr. Isabelle Flipse is intermediair voor Franse juridische zaken. Kantoor Flipse BV, info@kantoorflipse.nl, www.kantoorflipse.nl.

*

DEZE COLUMN VALT BUITEN VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE REDACTIE.

Plus-Value: laatste kans voor uw bezwaar(?) Wie zijn Franse vakantiehuis in 2018

ingewikkeld, die taxe sur la plus-value)

Tot slot toch nog heel even over de

verkocht, moet echt nú in actie komen.

verwijs ik liever naar mijn website.

huidige wetgeving. In het winternummer

Het is niet mijn gewoonte om zo met de

Via de niet te missen rode knop komt u

van dit magazine las u dat sinds 2019 bij

deur in huis te vallen, maar het moet maar

rechtstreeks uit bij de belangrijkste feiten.

verkopen sprake is van de zogeheten 7,5%

even. Nog steeds zien we namelijk dat

À propos website: natuurlijk mag u verder

‘solidariteitsheffing’ (prélèvement de

mensen er te laat achter komen dat ze

googelen, bij collega’s te rade gaan of uw

solidarité), waartegen vooralsnog geen

recht hadden op teruggaaf van vaak vele

licht opsteken bij vrienden en vriendinnen.

kruid gewassen lijkt.

duizenden euro’s aan onterecht geheven

Maar besef alstublieft steeds dat er enorm

Bent of wordt u met die 7,5% geconfron-

Franse sociale premies. Eeuwig zonde!

veel verouderde - dus nutteloze, of zelfs

teerd, geef de hoop dan niet op. Mogelijk zal

Daarom: bent of kent u iemand die in 2018

regelrecht onjuiste - informatie op het web

ook daar alsnog bezwaar tegen kunnen wor-

zijn of haar huis heeft verkocht?

blijft hangen. Zoals gezegd, deze wetgeving

den gemaakt.

Neem gewoon even contact op. Dat kost 10

is complex en verandert vaak. Ook mijn

Niets is nog zeker, maar als u zich even (ook

minuten en 0 euro.

eigen site bevat oudere publicaties, maar

weer via die handige site...) aanmeldt, wordt

Het lijkt er een beetje op dat ‘men’ denkt

daarop is steeds vermeld dat ze (mogelijk)

u op onregelmatige tijden geïnformeerd over

dat de mogelijkheid om bezwaar te maken

verouderd zijn, en slechts bedoeld ter

de stand van zaken.

sowieso voorbij is. Maar voor verkopen die in

algemene informatie.

Niets commercieels, geen gespam, wel vrij-

2018 zijn afgewikkeld, is dat nog wel degelijk

Komt u stukjes van mij tegen die door ande-

blijvend en informatief.

mogelijk. Verkocht u later, dan gelden

re Frankrijk gerelateerde sites zijn overge-

Hoort, zegt het voort – want wie weet,

inderdaad andere regels. Om hier nu geen

nomen, houd het bovenstaande dan ook in

bewijst u er een vriend of kennis een

verwarring te zaaien (het is toch al zo

het achterhoofd.

kostbare dienst mee. LEVEN IN FRANKRIJK 99

À VENDRE

In deze rubriek vertellen huiseigenaren zelf waarom je juist hun huis moet kopen of huren.

Comfortabel landhuis in de Lot Na 21 jaar biedt de Britse eigenaresse met pijn in het hart haar Franse tweede huis in de Lot te koop aan. Een verbouwde 19de-eeuwse boerderij met liefst 255 vierkante meter bewoonbaar oppervlak en 1,2 hectare grond, met een fruitboomgaard en fraaie gazons rondom. Omdat er geen naaste buren zijn en er een bouwverbod geldt voor de omgeving, is het magnifieke uitzicht gegarandeerd. Alles aan dit fraaie huis ademt historie, van de bintenplafonds tot de open haard en de terracotta vloeren. “Ik werd meteen verliefd toen ik de oprijlaan opreed”, vertelt de Britse eigenaresse. “Het natuursteen, de grote tuin, de velden met zonnebloemen eromheen. Dat was in februari, maar dan kun je hier in Zuid-Frankrijk al vaak buiten lunchen in korte mouwen.” Met haar echtgenoot heeft ze het huis volledig gerenoveerd, met respect voor de karaktervolle details, en daarna met zorg bijgehouden. Het ensemble heeft vijf slaapkamers, drie doucheruimtes en een badkamer. De zolder is verbouwd voor de kinderen en er zijn twee aparte gastenverblijven gecreëerd tegen het huis aan, beiden met slaapka-

t

mer en badkamer. “Onze geweldige lokale aannemer heeft daar ook nog de juiste Quercy-steen voor weten te vinden.” En, niet onbelangrijk, een wijnkelder is er ook. In de mooie, onderhoudsarme tuin bevinden zich verschillende terrassen en een groot verwarmd zoutwaterzwembad. Een schuur, nu een spelletjeskamer, kan gemakkelijk worden getransformeerd tot gîte, want alle basisvoorzieningen zijn er al. “Zuidwest-Frankrijk heeft alles: prachtige landschappen, heerlijk eten, geweldige lokale wijnen en veel rust, want files heb je hier niet”, vertelt de eigenaresse. “En je bent er zo, want de wegen zijn uitstekend en de luchthavens van Toulouse en Bergerac zijn binnen 70 à 75 minuten te bereiken.” Je kunt in de omgeving van alles ondernemen, van paardrijden en golf spelen tot de wijngaarden van de Cahors bezoeken. “En op vijf minuten liggen twee schattige dorpjes, Tournon d’Agenais en Montaigu de Quercy, met een fantastische bakker, een topslager, een kleine, goed gesorteerde supermarkt en op zaterdag een leuke markt. Je maakt ook makkelijk vrienden onder de Nederlanders, Britten en Belgen. Maar ook de lokale Fransen zijn heel warm en gastvrij.”

‘Ik werd meteen verliefd toen ik de oprijlaan opreed’

Meer informatie: Ref: LS411 Lafite Scholfield Belles Demeures 47470 Beauville, France Tel: 00 33 553 95 97 28 info@lafitescholfield.com www.lafitescholfield.com Vraagprijs: 595.000

LEVEN IN FRANKRIJK 101

AUTHENTIEK BOURGEOISIE-HUIS ZUID-FRANKRIJK

t

Gard, op de grens van de Ardeche

Nabij Barjac

Authentiek bourgeoisie-huis, gerenoveerd met behoud van karakter (hoge plafonds, tegels, luiken), nieuw dak, 4 kamers, grote hal, 2 salons, grote keuken katrol-rek plafond, badkamer + toilet, apart toilet, centrale verwarming, nieuwe brander, haarden met deurtjes. Twee inkomstbronnen (B&B, zelfst beroep), dubbele garage + parkeerplaatsen, zwembad-rolluik, jacuzzi-spa, 2 terrassen voor en achter op 1ste verdieping, zicht op dorp, kerk). Groot terras rond zwembad-spa-douche. Verlichte palmboomtuin. Grote ingangspoort, garagepoort, 2 poortjes. 8 kelders (wijnkelder, fitness, pottenbakmachine, buitenkeuken). Dichtbij een bakker, slager, apotheek, kerk, Café de Paris, school, kapper, dokter, antiekmarkt, tavernes, restaurants, maar in rustig straatje. In het hart van het 'Nationaal Park van de Cevennen', op de grens van de Ardêche, 20 km van restaurant Piet Huysentruyt (TV-Michelin) ‘Likoké’, 20 km van wereldberoemde antiekmarkt Barjac. Vraagprijs: A 419.000 (te onderhandelen).

Contact: Ann Soenens, tel.: +32 471 49 12 74, ann.soenens1@telenet.be.

MOTO-HÔTEL DU COL DE BUSSANG Vogezen - Elzas

Bussang

Moto-Hotel du Col de Bussang is sinds 22 jaar het trefpunt van motorrijdend Europa. Gelegen in de prachtige natuur van de Vogezen aan de RN 66. Er zijn 17 kamers met badkamer en wc. Restaurant/grand-café voor 70 pers, groot terras. Modern privéappartement met open keuken, 3 slaapkamers. Wij willen u volledig inwerken en bijstaan daar waar nodig is. We spreken nederlands. Prijs A 695.000 incl. goodwill en inventaris

Contact: Moto-Hôtel du Col de Bussang, tel. +33 32 9615004, info@coldebussang.com, www.coldebussang.com, www.facebook.com/coldebussang 102 LEVEN IN FRANKRIJK

t

DROOMHUISINFRANKRIJK.NL BOURIANEMAISONS.NL

t

Lot

Lot

Lot

Lekker ruim huis in zeer goede staat. 1 Ha. grond met mooi uitzicht. Net buiten het dorpje gelegen aan halfverharde weg. Privacy!! 3 Slaapk, 2 badk. Heerlijk zwembad. Vraagprijs: A 220.000 k.k. Ref. CA012

Natuurstenen huis én tweede huis op een terrein. Prachtig zwembad, optimale privacy. In totaal 8 slaapkamers Vraagprijs: A 325.000 k.k. Ref. CA011

Prachtige natuurstenen villa met inpandig gastengedeelte. Groot zwembad. Rustig gelegen. Mooi uitzicht. Alles in perfecte staat van onderhoud Vraagprijs: A 535.000 k.k. Ref. BA195

Lamothe Fenelon

Goujounac

Lot

Montcuq Authentiek natuurstenen ensemble. Hoofdhuis, gîtes en schuren. Zwembad, 2 ha grond en vrij uitzicht. Vraagprijs: A 298.000 k.k. Ref. CA891

LEVEN EN WERKEN OP HET FRANSE PLATTELAND? Er zijn meer mogelijkheden dan u denkt om op het Frans platteland te wonen en werken. Bouriane Maisons adviseert u graag om naast uw huis ook een inkomen te genereren. Profiteer van de nog steeds erg gunstige prijzen van de huizen. Om kostbare tijd te sparen kunt u met Bouriane Maisons overleggen over een zoekopdracht op maat. Neem gerust vrijblijven contact met ons op.

Milhac

Lot

Salviac Comfortabel huis met mooie vrije tuin en geweldig uitzicht. 3 Slaapkamers, grote living. Aan de rand van een levendig dorpje. Vraagprijs: A 237.000 k.k. Ref. C491

Lot

Lot

Dordogne

Natuurstenen ensemble bestaande uit 4 huizen en zeer grote schuur. Alles in goede staat. Deels direct bewoonbaar. 6 Ha grond. Enorm veel mogelijkheden Vraagprijs: A 299.000 k.k. Ref. CA1091

Goed lopend restaurant met uitstekende reputatie. Goedgekeurde keuken, alle vergunningen. 33 Binnenplaatsen en 24 op terras. Vraagprijs: A 50.000 k.k. Ref. CC897

Prachtige villa met enorme schuur op 2,1 ha. Geschikt als chambre d’hôtes. In de schuur een heus theater! Mooi zwembad. Vraagprijs: A 549.000 k.k. Ref. 691B

Marminiac

Marminiac

Villfranche du Perigord

L'AGENCE QUI FAIT LA DIFFÉRENCE Contact: Lalande, 46250 Marminiac, tel.: +33 (0)9 60 07 45 56, mob.: +33 (0)6 07 77 89 17, www.droomhuisinfrankrijk.nl, info@droomhuisinfrankrijk.nl LEVEN IN FRANKRIJK 103

t

HUIS IN DE VOGEZEN Vogezen

Saint-Maurice-sur-Moselle Les Colombes (325 m²) bestaat uit 4 fraaie moduleerbare appartementen met moderne keukens en inrichting en wordt gemeubileerd verkocht. Het pand heeft een nieuw dak en dubbel glas. Tuin van 4600 m² met een meertje en klaterende bergbeek. Er zijn aan beide zijden ingangen en privéparkeerplaatsen. In de dépendance is een garage en een te renoveren appartementje. Ideaal als bed en breakfast of als groot familiehuis. Prijs A 285.000

Contact: tel. +33 32 9615004, info@coldebussang.com, www.coldebussang.com/houses.php?house=2

HUIS IN DE FRANSE ARDENNEN

t

Ardennes - Rethel

Bij Chaumont Porcien Traditioneel huis in de stijl van de Thiérache Ardennen (midden 19de eeuw). Een prachtig huis van baksteen en gedeeltelijk vakwerk. Het bestaat uit het woonhuis met garage, stal, schuur, open bijgebouw met grote pers voor fruit, en een grote mooi aangelegde tuin. Woonruimte: 233 m² (8 kamers). Het interieur is volledig gerenoveerd (officiële diagnose overlegbaar). Er is centrale verwarming op pellets gestookt met radiatoren door het hele huis. Op de begane grond: De gang die leidt van de voordeur naar de tuin. Aan één kant van de gang bevindt zich de keuken met fornuis (hout en elektriciteit) en een woonkamer met houten lambrisering en een kleine open haard. Aan de andere kant een sfeervolle grote woonkamer: eetkamer en zitkamer met grote open haard. Op de verdieping: 4 slaapkamers, een kleine badkamer met WC, een WC apart, een badkamer met bad, een kleedkamer en een grote kamer van 45 m² met een trap naar de bovenste verdieping (mezzanine) met gemeubileerde bibliotheek (kantoor). De bijgebouwen in het verlengde van het huis: Verschillende originele stallen waar zich de pallets gestookte CV-ketel bevindt (Ökoffen pelletketel en 3 ton pellets-silo), schuur (met vloer boven de aangrenzende schuur), stal. De aangelegde en beplante tuin van 4.388 m² is volledig omsloten door heggen (en hekwerk). Er staan grote bomen, fruitboomgaard, een keur aan vaste planten, veel rozenstruiken, en een biologische moestuin: permacultuur in de vorm van een mandala. Prijs A 290.000 Contact: Patrick Perin, patrick.perin42@gmail.com 104 LEVEN IN FRANKRIJK

IMMO BASTION D’AZUR

t

Villa bij Saint Raphael Kom en ontdek deze villa in een beveiligd domein. De villa beschikt over een hal, een mooie en lichte woonkamer met uitzicht op het eigen zwembad, een keuken, compleet uitgerust en ingericht, drie slaapkamers, een badkamer, een badkamer met toilet en een apart toilet. In de kelder vindt u ook een betegelde garage, een kelder en twee kamers die geschikt zijn voor verbouwing. Deze villa heeft ook een prachtig overdekt terras en een vrij liggende, fraai aangelegde tuin. Totaal 143 m² bewoonbaar oppervlak. Villa is in zeer goede staat van onderhoud. De villa staat op 1300 m² eigen terrein. Prijs: A 795.000 k.k. Ref. 780V2M

Dorpshuis in Les Arcs-sur-Argens Prachtig stenen huis, gelegen in het hart van het middeleeuwse dorp Les Arcs-surArgens. Het huis heeft een binnenplaats, terras en balkon met schitterend vrij uitzicht op de oude stad en de omliggende heuvels Op de begane grond: entree, houten wenteltrap, grote ingerichte keuken met open haard. Op de eerste verdieping een woonkamer met open haard en openslaande deuren naar een klein terras en een trap naar boven. Op de tweede verdieping een slaapkamer, badkamer en apart toilet. Tot slot op de derde verdieping een tweede slaapkamer met open haard en balkon. In de bijgebouwen plek voor wasruimte en fietsen. Totaal 125 m² bewoonbaar oppervlak. Prijs: A 269.000 k.k. Ref. 1615

Immo Bastion D’azur uw makelaar aan de cote d’azur zowel aan de kust als in de gehele Var. Wij werken met exclusieve zoek of verkoopopdrachten en hebben een groot netwerk van samenwerkende makelaars. Ook aanwezig op de Second Homebeurs in Utrecht 14 tm 16 maart, voor gratis toegangsbewijs kunt u ons mailen. Contact: Joost Schwartz, tel: +31 (0)88 2278466 / + 33 (0) 6 75027688, www.immobastiondazur.net, schwartz@immobastiondazur.com LEVEN IN FRANKRIJK 105

TE HUUR: VILLA “LA FLANEUSE” IN SAINTE-MAXIME

t

Côte d’Azur

Sainte-Maxime Vrijstaande villa, panoramisch zeezicht met privé zwembad, geschikt voor 8 personen. Vrijstaande villa met zicht op zee en Saint Tropez. De eigentijdse en sfeervolle villa is rustig gelegen in de wijk Semaphore. 5 auto minuten (1 km) van het stadscentrum, stranden en haven. Villa Flaneuse ligt op een afgesloten terrein met elektrische poort, 2 parkeerplaatsen en voortuin met grote olijfboom Achtertuin met prachtig uitzicht en diverse (overdekte) terrassen en iets lager gelegen privé zwembad 12 x 6 meter (te verwarmen) met ligbedden en hangmat. Gazebo met eveneens uniek uitzicht op zee. De villa heeft 4 slaapkamers voorzien van airco en 4 badkamers. Geschikt voor 8 personen. Deze luxe villa heeft totale privacy. Prijs: vanaf A 4200 per week

Contact: www.saintemaxime.nl

WWW.PARCLESMARRONS.EU Périgord Noir

Te huur/te koop, nabij Sarlat-la Cenéda Meer dan vakantie alleen! Het kind- en familievriendelijke, kleinschalige vakantiepark Les Marrons ligt in het landelijke hart van de Périgord Noir; in de Dordognestreek. Op 15 minuten van vele beroemde middeleeuwse plaatsen zoals Sarlat-la-Cenéda, Belves & Domme. Op het park is de natuur alom aanwezig. U wordt er gewekt door het lieflijke gezang van vogels of in slaap gesust door de zachte roep van de koekoek of de uilen. Er bevinden zich twee zwembaden op het park, waarvan er één ook een peuterdeel heeft en het andere overdekt en verwarmd is. Voor een spelletje badminton of jeu de boules is er volop ruimte. Onze accommodaties zijn compleet ingericht, rolstoelvriendelijk en hebben een privé tuin met barbecue. De woningen/appartementen zijn te huur en bij interesse ook te koop (voor bewoning of belegging). Prijs op aanvraag.

Contact: Parc les Marrons, +31 (0)117 49 13 86, info@lesmarrons.eu, www.lesmarrons.eu 106 LEVEN IN FRANKRIJK

t

Een keuze uit ons aanbod van huizen te koop in Frankrijk

www.immoboulevard.com

Cabinet de France Sas, carte prof. 5801 2016 000 004 710, tnv J.M. Kubbe, tel: +33 (0)493 770892, mob: +33 (0)609 321133, mail: kubbe@immoboulevard.com

INDRE 36 - LIGNAC Twee fraaie huizen, elk met eigen terras en grote tuin. In goede staat, direct bewoonbaar. Vakantieverhuur (gîte) mogelijk. Gelegen in een gehuchtje.

HAUTE VIENNE 87 - BELLAC Rustig gelegen paardenboederij met stal en velden van 21.923 m². In de buurt van Bellac en Rancon. Uitstekend voor bedrijven

Ref: AdB-12397, Vraagprijs 129.000.

Ref: CB-12454, Vraagprijs 436.800.

Cathe Bower, tel. +33 609 606 092

Kim Bain-ter Heege, tel. +33 662 667 129

CREUSE 23 - CHATELUS LE MARCHEIX Vrijgelegen, karakteristiek woonhuis met prachtig uitzicht. 225 m² in uitstekende staat verkerend bewoonbaar oppervlak. 6.000 m² grond rondom, geen directe buren.

BOURGOGNE 58 - VITRY LACHE Rustig gelegen vrijstaande woning met uitzicht op 4.200 m². Bosrijke omgeving met meren. Goede staat van onderhoud.

GERS 32 - LUPIAC Rustig gelegen vrijstaand renovatieproject met bouwvergunning en prachtig uitzicht op 5.400 m². Geen buren in zicht.

Anita de Bresser, tel. +33 549 845 244

BOURGOGNE 71 - ANOST Mooie natuurstenen woning nabij Anost. 3 slaapkamers, 1 badkamer. Terras op het zuid-westen. Tuin van 2.826 m², prachtig uitzicht. Ref: KtH-12427, Vraagprijs 137.000.

Ref: LF-12422, VRAAGPRIJS 125.000.

Leidy Franken, tel. + 33 684 144 632

Ref: AH-12119, Vraagprijs 40.000.

Ref: JWK-12459, VRAAGPRIJS 225.000.

CÔTE D’AZUR 06 – PEYMEINADE Prachtige studio van 24 m², op de laatste verdieping te koop in Peymeinade. Gelegen in een park van 8 ha, in absolute rust met veel privacy en goede parkeer mogelijkheden.

VOGEZEN 88 – MONTHUREUX SUR SAONE Goed onderhouden woning te koop in historisch dorpje in de Vogezen. De woning heeft 3 ruime slaapkamers, badkamer, eetkamer, woonkamer, keuken, ruime garage en grote zolder. Achter het huis ligt een ruime tuin.

BOURGOGNE 58 - SERMAGES – Zuid Morvan Maison de Maître (+ 1789) in originele staat (bijna 200 m² per niveau), bewoonbaar, niet verbouwd, met bijgebouwen op bijna 10 ha park, weide en bos. Rustig en vrij, mooi uitzicht op de heuvels van de Morvan.

Jan Kuik, tel. +33 674 319 378

Ref: BB-11192, Vraagprijs 52.000.

Blandine Bain, tel. +33 687 843 537

Agnes Hoekstra, tel. +33 631 077 213

Ref: JMK-12215, Vraagprijs 295.000.

Ref: HH-12447, Vraagprijs 65.000.

Joost Kubbe, tel. +33 609 321 133

HAUTE VIENNE 87 - BUSSIERE POITEVINE Uitstekend dorpshuis met 4 slaapkamers. Dorp met voorzieningen. Privé-tuin aan de achterkant. Goed gerenoveerd

BOURGOGNE 58 - MORVAN Mooi gelegen vrijstaande woning op 2,2 ha. Prachtig uitzicht, geen buren in zicht. 5 kamers, kelderen grote schuur.

ARDECHE 07 - ACCONS Compleet gehucht met 6 ha grond. Moderne woning plus twee traditionele huizen, waarin 2 gîtes en een studio. Vrij en zonnig gelegen, zonder buren.

Ref: CB-12403, Vraagprijs 107.000

Ref: AK-11653, Vraagprijs 132.500.

Ref: JMS-11602, Vraagprijs 349.000.

Cathe Bower, tel. +33 609 606 092

Herman van den Hoek, tel. +33 973 289 675

Annemieke Kunst, tel. +33 606 443 296

UW EIGEN HUIS IN FRANKRIJK Loopt u met het idee rond in Frankrijk een (tweede) huis te kopen en weet u al naar welke streek uw interesse uitgaat? Onze medewerker in het gebied van uw keuze zal u graag behulpzaam zijn om – in uw eigen taal – uw huis te vinden en u deskundig te begeleiden voor, tijdens en ook na de aankoopprocedure. Hypotheekrente (vanaf 1,5%, 20 jr vast), verzekering, aangepast erfrecht, nutsaansluitingen etcetera, verzorgen wij ook graag voor u!

Jan-Maarten Stellingwerf, tel. 33 781 130 680

Uitgebreidere omschrijvingen op de website

t tt tt t t t t

IMMOBOULEVARD - CABINET DE FRANCE SAS is een samenwerkingsverband van 17 onafhankelijke o.g. adviseurs door geheel Frankrijk, onder leiding van Joost Kubbe (40 jaar ervaring en France). Voor u een waarborg voor kwaliteit, deskundigheid en service. Voor de prijs ‘vrij op naam’ dient u 7 à 8% notariskosten/ overdrachtsbelasting toe te voegen.

groupe M3

108 LEVEN IN FRANKRIJK

VIEVA FRANCE

A DV I S E U R S , B E M I D D E L A A R S E N M A K E L A A R S I N F R A N S O N RO E R E N D G O E D

Normandie - Manche

Nouvelle-Aquitaine - Corrèze

Nabij Brive

Sarlat-La Canéda

Fijne, sfeervolle oude stenen woning met garage

In een gehucht nabij Brive, statig landhuis van typische

In een fraaie résidence met 2 zwembaden aan de rand

op ca 1.800 m² grond. Op de b.g. zijn er een grote

grijze steen. Via de statige buitentrap worden de

van Sarlat, prachtig gerenoveerd 4 kamer appartement

woonkamer met haard, ingerichte keuken, ruime

bovenste 2 etages bereikt met eet-woonkamer, aparte

(2005) met overdekt terras, tuintje en 2 parkeer-

slaapkamer, badkamer, provisieruimte en op de etage

keuken, 2 slpk. en badkamer. De b.g. heeft een salon,

plaatsen. Het heeft woonkamer met ingerichte open

5 slaapkamers, hal en badkamer. Vrij uitzicht over het

4 slpk en 2 doucheruimten. Het huis staat in een

keuken, badkamer en 3 slaapkamers. Geschikt voor

platteland. Ca 20 km van de Kanaalstranden ten

prachtige tuin (0,5 ha.) met zwembad en poolhouse

permanente bewoning of leuk pied à terre voor de

Noordwesten van Saint Lô.

met terras, keuken en orangerie. Een aanrader!

eigen vakanties. Ook ideaal voor de verhuur!

Prijs: 245.000 k.k. ref. N-0705HA

Prijs: 390.000 k.k. ref. LI-0026HA

Prijs: 135.000 k.k. ref. AQ-0210HA

Lithaire

Aquitaine - Dordogne

Voor onze klantenkring in België, Nederland en Frankrijk zoeken we appartementen, huizen, landhuizen, kastelen en chambres d’hôtes. Wilt u verkopen, neem dan contact met ons op.

Grand-Est - Vosges

Occitanie - Lozère

Moissac Vallée Française

Pagny-sur-Meuse

In een gehucht, karakteristieke 20e-eeuwse Vogezen-

Prachtig uitzicht is er vanaf het grote zwembad op de

Langs de Maas gelegen prachtig gerestaureerd

boederij op 1,2 ha. grond. Het pand is zodanig

beboste heuvels van het Parc National des Cévennes.

18e-eeuws château de village op 7,5 ha grond

gerenoveerd dat het als geheel bewoond kan worden

Het karaktervolle huis (200 m²) kent een landelijke sfeer

met maison de gardien, paardenstal, duiventoren

maar ook in twee delen. Op de begane grond zijn er

en telt eetkeuken, salon, 4 slaapkamers, 2 badkamers,

en andere bijgebouwen. Het hoofdgebouw telt 9

een studio en grote schuur en op de etage een ruim

grote studio, garage en diverse al dan niet overdekte

slaapkamers, 5 doucheruimten, prachtige

appartement met 2 slaapkamers. Enkele kilometers

terrassen. De woning staat centraal op 6,5 ha. grond

ontvangstvertrekken o.a. met figuratieve decoratie

van een dorpje met voorzieningen. Vrij uitzicht over

niet ver van een dorpje.

op doek. Alsof je het verleden binnenstapt maar

het platteland!

Prijs: 385.000 k.k. ref. LR-0183HA

met hedendaags comfort. Op 40 minuten van Nancy.

Fontenoy-le-Château

Prijs: 139.100 k.k. ref. LV-0504HA

Grand-Est - Meuse

Prijs: 988.000 k.k. ref. LV-0501HA

VieVaFrance is specialist in Frans onroerendgoedrecht en bemiddelt door heel Frankrijk. Molenstraat 18A - 2513 BK Den Haag - tel. +31 (0)6 15 02 68 97 - info@vievafrance.com - www.vievafrance.com 28, Avenue Thiers - 24200 Sarlat-La Canéda - tel. +33 (0)5 53 59 07 20 - mob. +33 (0)6 31 37 30 72

SECOND HOME BEURS Investeren en genieten van een tweede huis

Uw code:

LIF3MG

De start van uw zoektocht naar een tweede huis U droomt van een tweede huis ergens in binnen- of buitenland. De Second Home Beurs biedt u het meest complete aanbod onder één dak. Een tweede huis als interessante investering of voor eigen gebruik. Welke vorm u ook zoekt, u bent 13 t/m 15 maart van harte welkom in de Jaarbeurs in Utrecht. Blijft u dromen? Of komt u langs?

Ga naar www.secondhome.nl/tickets en activeer uw uitnodiging: Vul uw persoonlijke code in en ontvang 2 kaarten twv €30,-

110 LEVEN IN FRANKRIJK

DE RUITER MAKELAARSHUIS BV Dordogne

Villa Combe Longue Moderne, onder Nederlandse architectuur gebouwde villa (ca. 140 m²) met zwembad en prachtig uitzicht over het Franse landschap in de Dordogne tussen Perigueux en Brive op een terrein van ca. 4000 m², waarvan 1000 m² bos . De begane grond heeft 3 slaapkamers, een badkamer, een doucheruimte en twee toiletten, een ruimte voor de was- en droogapparatuur en een bergruimte (ca. 20 m²). De verdieping wordt bereikt via een buitentrap, via het

Dordogne

Natuurstenen huis Le Bourg Prachtig natuurstenen huis (120 m²)aan rustig pleintje aan de rand van een dorp midden in de Dordogne, tussen Perigueux en Brive. Op 15 minuten de afslag naar de snelweg die rechtstreeks naar Nederland gaat. De begane grond bestaat uit een “cave” onder het gehele huis: een deel met schuifdeurkasten, aanrecht met warm- en koudwater, kast voor was- en droogapparatuur en een kleine bergruimte, en een deel cave/opslagruimte.

t

achterterras of binnendoor. Hier is de entree, grote eetkeuken met moderne apparatuur, garderobe, toilet en grote woonkamer met royaal overdekt terras met prachtig uitzicht (oostzijde). Aan de woonkeuken ligt tevens een overdekt terras (westzijde). De villa heeft een zwembad van 4,5 x 9,5 meter. Er zijn 2 beschermde parkeerplaatsen en alle parkeergelegenheid elders op het terrein. De villa wordt verwarmd m.b.v. elektrische radiatoren. Voor de golfers onder u zijn er 7 verschillende banen binnen 25 minuten tot een uur te bereiken. Vraagprijs: A 305.000 k.k.

Op de eerste verdieping een grote woonkamer met open haard, open verbinding met eetgedeelte en de moderne keuken. Verder toilet, slaapkamer en badkamer met ligbad/ douche. Op de tweede verdieping zijn 2 slaapkamers, een badkamer met douche en toilet. De woning is voorzien van cv. Er is een garage en twee andere parkeerplaatsen. Verder groot overdekt terras en twee kleinere tuintjes. Voor de golfers onder u zijn er 7 verschillende banen binnen 25 minuten tot een uur te bereiken. Prijs: A 169.000 k.k.

Contact: De Ruiter makelaarshuis BV, Kamp 6, 3811 AR Amersfoort, 033 – 470 27 00, info@deruitermakelaarshuis.nl

MEANDER VAKANTIEWONINGEN

tt

Op zoek naar een geweldig vakantiehuis? Schitterende vrijstaande 4, 6, 8 en 10-persoons villa’s met (verwarmd) privé- of parkzwembad op luxe 4 sterren Villapark in Vallon Pont d’Arc op “Domaine Les Rives de l’Ardèche” en Villapark “Demeures de Luc” in Saumane de Vaucluse in de Provence. Zonnige en warme omgeving, mooie natuur, strakblauwe luchten en zeker veel te zien en te ondernemen. De 22 royale vakantiehuizen zijn o.a. voorzien van 2 badkamers, luxe keuken, woonkamer met toegang tot de tuin; WIFI internet, ontvangst Nederlandse tv zenders, vaatwasser en wasmachine; toegang tot tennisbaan, een groot parkzwembad en Receptie. Voor veel meer informatie kijkt u op een van onze websites: villaindeardeche.nl of meandervakantiewoningen.nl of u belt: 036 - 750 52 01 (ook in het weekend).

Contact: villaindeardeche.nl, meandervakantiewoningen.nl, +31 (0)36 - 750 52 01 112 LEVEN IN FRANKRIJK

LEVEN IN FRANKRIJK 113

LAFITE SCHOLFIELD

t

Voorjaar 2020 24ste jaargang, nummer 2 Coverfoto Bourgogne-Franche-ComtÊ, Corgoloin, Domaine D'Ardhuy Š Marco Arduino / Hollandse Hoogte Leven in Frankrijk is een uitgave van Leven in Frankrijk BV onderdeel van Credits Media Van Slingelandtstraat 63, 1051 CG Amsterdam www.leveninfrankrijk.nl Hoofdredactie Cathelijne van Vliet Eindredactie Wim de Jong, MariÍtte van de Sande, Fabian Takx Artdirection Sefanja Nods Vormgeving Suzy Benjamin, Debby Linders

Lot-et-Garonne

Nabij Tournon d’Agenais Een prachtig pand midden in de natuur in de typische stijl van de streek Quercy met een terrein van 1,2 ha met een verwarmd zwembad en schuur. In de buurt van Tournon d’Agenais, Lot-et-Garonne. Op een rustige plek met veel privacy en met een aantal dorpen in de buurt. De luchthavens van Toulouse en Bergerac liggen op 75 minuten rijden. Vraagprijs: A 595.000 Ref LS411

Contact: +33 553 959 728, info@lafitescholfield.com www.lafitescholfield.com

Medewerkers Ingrid Bockting, Jos van der Burg, Vicky de la Cotera Manrique, Marieke van Ditshuizen, Isabelle Flipse, EugÊnie Goldschmeding, Gabriela Hengeveld, RenÊe Koudstaal, Remke de Lange, Pär Olsson, Evelyn Pesikan, Lola Ribbink, Martijn Senders, Fabian Takx, Stefan de Vries, Hein Verdam, Chantal van Wees, Lidewij van Wilgen, Anja Winter Telefoon, e-mail redactie +31 (0)20 5302594 e-mail leveninfrankrijk@creditsmedia.nl Uitgever Eugen van de Pas Sales Julien Frouin, Rogier Welling, +31 (0)20 5302570 e-mail advertising@creditsmedia.nl Sales onroerend goed Catherine Decamp, +31 (0)20 5302592 e-mail c.decamp@creditsmedia.nl Marketing & traffic DaniÍlle Wiersema, +31 (0)20 5302570 e-mail communicatie@creditsmedia.nl Distributie Aldipress, Utrecht / AMP, Brussel Abonnementen en klantenservice Mijntijdschrift.com / Leven in Frankrijk Curieweg 16, 8013 RA Zwolle +31 (0)88 2266634 e-mail leveninfrankrijk@mijntijdschrift.com

* &&( " ( #$ *

% -&&% ( ) $ ( %

! ( % + #+) " '(& )) &% # +#' ! * /& " % , %

% ) " (,&&( &, ( % (+ $ % , () 0 ( % & , %) , % +- % +- &+-'(&! * % )*( " * % /+ % , % &%* %*&+.

&# ** , %*&+. $$& &$

Abonnementsprijs Nederland # 38 per jaar (6 edities). Als u per acceptgiro wilt betalen, komt er # 2,50 administratiekosten bij. Abonnementen buiten Nederland hebben een speciaal tarief, op te vragen bij Mijntijdschrift.com. Het abonnement wordt automatisch verlengd tegen de dan geldende tarieven, tenzij u minimaal drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode opzegt. Proefabonnementen lopen automatisch af. Leven in Frankrijk op iPad Abonnees lezen gratis Leven in Frankrijk via de app MagZine. U kunt inloggen met uw abonneenummer en postcode. Geen abonnee? Dan kunt u Leven in Frankrijk betaald lezen via o.a. MagZine, Blendle en Readly. Losse nummers # 6,99

Rechten De redactie heeft zijn uiterste best gedaan om bronnen en rechthebbenden van beeldmateriaal dat is gebruikt te achterhalen en te vermelden. Wanneer desondanks beeldmateriaal wordt getoond waarvan u (mede)rechthebbende bent en u voor het gebruik daarvan niet als bron of rechthebbende wordt genoemd, ofwel geen toestemming geeft voor het gebruik, dan kunt u contact opnemen met de redactie. Š Credits Media BV Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of op enigerlei wijze worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. ISSN: 1389 -1162