Ineens was Diederik Samsom weer in het nieuws. NOS en Follow The Money onthulden dat hij ambtenaren van het ministerie van Landbouw, Natuur en Visserij de verplichte uitkoop van boeren had geadviseerd. Samsom is kabinetschef van Eurocommissaris Frans Timmermans, Timmermans kwam eraan te pas om te vertellen dat de Europese Commissie daar niet op aandringt. Dat is een zaak van het land.

,,Ik heb het toen desgevraagd toegelicht in een gesprek met de ambtenaren’’, zei Samsom vrijdagavond, na zijn redevoering in de Grote of Jacobijnerkerk in Leeuwarden. Hij liet weten dat verplicht uitkopen meer rechtszekerheid geeft, meer mogelijkheden tot compensatie en beter is voor samenleving en boer dan uitkopen op vrijwillige basis. Of het ook gebeurt, is aan Nederland.

Relletje

Maar het leidde tot een relletje. Samsom: ,,Het is exemplarisch over de hysterie waarmee Nederland omgaat met Brussel.’’ Eerder, tijdens zijn speech, gaf hij een ander voorbeeld. De brief van Eurocommissaris Virginijus Sinkevičius met als boodschap dat Nederland vaart moet blijven maken met de stikstofaanpak. Landbouwminister Piet Adema en stikstofminister Christianne van der Wal zeiden ervan geschrokken te zijn.

,,Ze hadden moeten zeggen: we gaan ervoor zorgen dat wat er in die brief staat, in Nederland op de juiste manier landt op de keukentafel’’, zei Samsom. ,,Even rust nemen en ademhalen zou helpen.’’ In plaats van zoiets wijzen politici beschuldigend naar ‘Brussel’, ,,want dat doen politici in het nauw graag. Het staat ook in mijn arbeidscontract: Krijg de schuld . Dat hoort erbij, maar het moet wel functioneel zijn.’’

Thuiswedstrijd

Samsom speelde een thuiswedstrijd. In de Grote Kerk hield hij de laatste van een reeks lezingen, ‘Crisis in Europa’, georganiseerd door het Stedelijk Gymnasium, waar hij een oud-leerling van is. Hij haalde aan hoe hij als leerling voor het gymnasium op de bres is gesprongen, toen het in de jaren tachtig op dreigde te gaan in een groter scholenverband.

Hij schetste hoe de wereld in een razendsnelle omwenteling zit - de vierde industriële revolutie noemde Samsom het - rond duurzaamheid en het klimaat. Het gaat razendsnel, maar mensen zijn sceptisch: ,,Duurzaamheid, my god ! Het gaat altijd langzamer dan we wilden, het wordt altijd kleiner dan we dachten en het duurde langer dan we hoopten…’’

De klimaatconferentie in Kopenhagen (2009) werd ,,een grote zeperd’’, windmolens op het water konden niet zonder subsidies, elektrische auto’s ,,hadden een actieradius tot aan het tuinhek’’. Hopeloos. En toch kwam er een ,,spectaculaire sprong voorwaarts’’. Bijvoorbeeld bij windenergie op zee, waar in hoog tempo een industrie voor uit de grond is gestampt. ,,Het is geen Google of Netflix, het is beton, staal, grote schepen.’’

Banenverlies

De kunst is om ervoor te zorgen dat iedereen er beter van wordt en om eerlijk te zijn over de nadelige gevolgen. Elektrische auto’s hebben minder onderdelen, als waterstof goedkoop gemaakt wordt, verandert de staalindustrie: dat gaat banen kosten. Geen boodschap die landelijke politici graag brengen - het is gunstiger om te beloven dat alles bij het oude blijft.

Om dat goed aan te pakken, moeten de Europese Commissie en de landelijke en regionale overheden samenwerken, Samsom noemde dat ,,een tango’’. En daar schort het in Nederland aan, omdat politici - hijzelf deed er aan mee - nooit ,,liefdevol’’ met Europa omgingen, maar altijd ,,zuinig, veilig, functioneel. Zo heeft Nederland met relativerende euroscepsis de eigen glazen ingegooid, en daar plukken we nu de zure vruchten van.’’

Landbouw

Maar die euroscepis en het bredere politiek wantrouwen zijn toch wel te begrijpen, vroegen we na afloop, als je een boer bent en voortdurend niet weet waar je aan toe bent? ,,Met de landbouw hebben we het in Nederland slecht gedaan’’, zei Samsom. ,,De laatste vier jaar, maar daarvoor ook al, ik ben zelf een van degenen die de PAS heeft ontwikkeld.’’ (Programma Aanpak Stikstof, dat het uitstoten van stikstof toestond zonder vergunning, waar de rechter in 2019 een eind aan maakte, red.). ,,Dat heeft het probleem niet veroorzaakt, maar de oplossing wel vijf jaar uitgesteld en het daardoor niet makkelijker gemaakt.’’

Vorig jaar trokken boze boeren ook op naar Brussel. ,,Ik heb vaak boeren toegesproken. Dat is belangrijk, landbouwbeleid is de bakermat van het Brussels beleid, daar gaat 30 procent van het budget naartoe. Het gesprek moet gaan over welke toekomst er is voor de boeren.’’ Welke? ,,Een toekomst vol perspectief, van een goed inkomen en in harmonie met de natuur.’’

Sexy

De scheve blik op Europa komt ook doordat er daar amper Nederlandse journalisten rondlopen, twintig, schatte Samsom. Terwijl de Duitse media er 450 mensen hebben. Nederlandse journalisten zitten liever ,,op de vierkante meter van Den Haag, Brussel is weinig sexy, niks voor tv. Maar de Duitsers, de Fransen en de Italianen slagen er toch in.’’

Het werkt vermoedelijk ook wel lekker rustig, als je niet zoals in Den Haag bij elke stap die je zet in een talkshow kunt belanden. ,,Die zalige stilte heeft wel iets, maar beleid moet ook gecontroleerd en gekritiseerd worden. Ik zeg weleens: ‘Brussel kan wel iets meer van Den Haag gebruiken en Den Haag iets meer van Brussel’.’’