Een monument in windselen, een gordijn in de Rocky Mountains, een hek van stof in Californië – de kracht van de projecten van Christo schuilt in de discrepantie tussen de lange en kostbare voorbereiding en de korte duur dat de kunstwerken te zien zijn.

***

Christo en Jeanne-Claude: Wrapped Reichstag (1971-1995, foto Wolfgang Volz)

Bij de voltooiing in juli 1995 gold Wrapped Reichstag van het Bulgaars-Frans-Amerikaanse duo Christo en Jeanne-Claude als het grootste moderne-kunstproject dat ooit gerealiseerd werd. 24 jaar voorbereiding, 54 werkbezoeken, 1001 brieven en een veelvoud aan telefoontjes, 100.000 vierkante meter stof, 15 kilometer touw, 120 medewerkers en 10 miljoen Duitse marken waren nodig voor de totstandkoming van deze monsterproductie. En dan gaan we nog voorbij aan de 5 miljoen bezoekers die tussen half juni en half juli naar het om- en onthullen van de aanstaande zetel van het Duitse parlement aan de Platz der Republik kwamen kijken.

Het met zilverkleurige stof inpakken van de Rijksdag, symbool van de getroebleerde geschiedenis van Duitsland en Europa in de 20ste eeuw, was niet het eerste schijnbaar onhaalbare plan waarin Christo Vladimirov Javacheff (1935) en zijn vrouw Jeanne-Claude Denat de Guillebon (1935-2009) zich vastbeten; en evenmin het laatste. Al drie jaar nadat zij elkaar in 1958 voor het eerst ontmoet hadden, pakten ze in de haven van Keulen lege olievaten in, om een jaar later in het kader van operatie Rideau de Fer (IJzeren Gordijn, een verwijzing naar de recente bouw van de Berlijnse Muur) een klein straatje in Parijs met hoog opgetaste olievaten af te sluiten. Voor de Documenta 4 in Kassel (1968) richtten ze een opblaasbare sculptuur van 85 bij 10 meter op die ze betaalden met de verkoop van voorbereidende tekeningen, fotocollages en maquettes – ‘een briljant staaltje business art’ (in de woorden van essayist Dirk van Weelden) dat het model zou worden voor de financiering van al hun toekomstige projecten. Te beginnen met Wrapped Coast (1969), het bedekken van tweeëneenhalve kilometer kust en kliffen in Little Bay, Sydney.

Man Ray: The Enigma of Isidore Ducasse (1920)

Toen Christo begin jaren zestig naam maakte met zijn eerste inpakkunst werd hij gezien als een surrealist in de traditie van Man Ray (1890-1976), die al in 1920 een naaimachine met behulp van touw in een legerdeken had gewikkeld en had tentoongesteld onder de titel The Enigma of Isidore Ducasse. Nog populairder werd een andere ontstaansmythe: de in Bulgarije geboren Christo Javacheff was in 1956 uit zijn communistische geboorteland naar het Westen gevlucht, en deed dat in een posttrein die verzegeld was – eigenlijk als een soort postpakketje. Aanvankelijk lieten Christo en Jeanne-Claude, of zoals ze schertsend werden genoemd Christo en Christa, zich de verklaringen aanleunen. Later onderstreepten ze dat niemand diepere betekenissen in hun werk moest zoeken; het was hen immers alleen te doen om het esthetische effect. Iets wat we maar al te graag geloven aangezien de sprookjesachtige schoonheid van de ingepakte Rijksdag, of tien jaar eerder de met matgouden stof bedekte Pont Neuf in Parijs, zelfs overkomt op foto’s en voorbereidende schetsen.

Natuurlijk schuilt een deel van de kracht van de projecten van Christo en Jeanne-Claude in de discrepantie tussen de lange en kostbare voorbereiding en de korte duur dat de kunstwerken te zien zijn. Na een ‘tentoonstellingsduur’ van gemiddeld drie weken bestaan landschapssculpturen als Valley Curtain (1970, een gordijn in de Rocky Mountains), Running Fence  (1973, een hek van stof in de kuststreek van Californië) en Surrounded Islands (1983, elf met drijvende roze stof omgorde eilanden in de baai bij Miami) alleen nog in de herinnering van de mensen die erbij waren, en op de foto’s natuurlijk. Zoals Christo ooit zei: ‘Ik denk dat het grotere moed vergt om dingen te maken die verdwijnen dan om dingen te maken die blijven bestaan.’ Hij is als een kind dat meer geïnteresseerd is in een spectaculaire verpakking dan in het cadeau dat erdoor aan het oog onttrokken wordt.

De Pont Neuf in Parijs, ingepakt door Christo (foto WC)

Groter, duurder, moeilijker – zo zou je het streven van de Christo’s kunnen samenvatten. Na het inpakken van de Pont Neuf (resultaat van negen jaar smeken om toestemming), het neerzetten van 3100 gele en blauwe reuzenparasols in respectievelijk Californië en Japan (1984-1991) en het inpakken van de Rijksdag, werden de projecten steeds krankzinniger, zonder hun esthetische bluf te verliezen. Meer dan dertig jaar nadat ze voor het eerst een boom inpakten, omhulden Christo en Jeanne-Claude 178 bomen in het Berower Park bij Basel met doorzichtige stof (Verhüllte Bäume, 1998). In 2005 kregen ze na 26 jaar toestemming om de paden in Central Park in New York te versieren met 7503 oranje poorten van stof (The Gates). En hoewel Jeanne-Claude vier jaar later overleed, is haar echtgenoot nog steeds bezig met het uitvoeren van  de projecten die ze samen verzonnen hebben. Hij kan nog even vooruit, want op het programma staat onder meer het overkappen van de rivier de Arkansas met zilverkleurig doek (Over the River, voorzien in augustus 2014) en het bouwen van een afgetopte piramide van oranje olievaten in de Verenigde Arabische Emiraten (The Mastaba of Abu Dhabi, het enige permanente kunstwerk van Christo).

Achtendertig projecten zijn nog niet gerealiseerd; achttien projecten wel, en misschien is het sympathiekste Christowerk daarbij niet eens meegerekend. Wrapped Snoopy House, in 2003 gepresenteerd in het Charles M. Schulz Museum in Santa Rosa, is een ingepakt hondehok dat de kunstenaars maakten als reactie op een Peanuts-strip waarin het hondje Snoopy zich afvraagt wat Christo nu weer eens zal verzinnen, om op het laatste plaatje tegen zijn ingepakte hok aan te lopen. Zelfs de tijd die het duurde voor het project van de grond kwam was helemaal Christo: Schulz tekende het ingepakte Snoopyhok al in 1978.

Dit artikel verscheen eerder in NRC Handelsblad, op 6 oktober 2012