De wereld van het NOS Journaal

Zo’n twee miljoen mensen kijken dagelijks naar het Achtuurjournaal om te weten wat er in de wereld gebeurt. Maar komen ze dat ook te weten? Joop onderzocht de berichtgeving van de NOS.

De NOS ligt onder vuur. De belangrijkste informatiebron van het land, het Journaal, zou te luchtig zijn, met teveel aandacht voor triviale zaken. Die klacht klonk weer luid nadat het Achtuurjournaal de echtscheiding van stervoetballer Van der Vaart en tv-presentatrice Meis als groot, serieus nieuws bracht.

De kritiek richt zich niet alleen op de keuze van de onderwerpen. Ook inhoudelijk zou er veel aan de nieuwsrubriek schorten. Vorige week betoogde Maarten Keulemans, chef wetenschap van de Volkskrant, dat de NOS op zijn vakgebied regelmatig de mist in gaat. Hij zette een aantal blunders op rij.

Vijf andere nieuwsrubrieken Hoe zit het met de rest van het nieuws? Komt de journaalkijker te weten wat er in de wereld gebeurt? Om dat te achterhalen hebben we de nieuwsuitzendingen uit verschillende landen vergeleken met die van de NOS. Daarbij zijn we uitgegaan van het Achtuurjournaal, omdat die editie het vlaggenschip is van de organisatie, het best bekeken wordt en publieke omroepen in andere landen een vergelijkbaar nieuwsbulletin kennen dat op primetime wordt uitgezonden. We keken naar de uitzendingen van donderdag, vrijdag en zaterdag van de journaals in België (VRT) , Duitsland (ARD) , Frankrijk (France 2) en Ierland (RTE). En ter vergelijking naar het half acht bulletin van RTL Nieuws. De BBC hebben we buiten beschouwing gelaten, omdat hun uitzendingen niet buiten het Verenigd Koninkrijk online beschikbaar zijn.

Wereldnieuws vergeleken Allereerst valt op dat de verhouding in tijdsduur tussen binnenlands en buitenlands nieuws bijna overal gelijk is. NOS, RTL Nieuws, VRT en RTE besteden allemaal 30 procent van de zendtijd aan de wereld buiten de landsgrenzen. De ARD schiet er uit met 42 procent buitenlands nieuws en France 2 gaat de andere kant op met slechts 16 procent van de zendtijd voor puur buitenlandse onderwerpen.

Het inhoudelijk vergelijken van nieuwsbulletins is lastig, omdat het nieuws per land nu eenmaal verschilt. Dat komt ook duidelijk uit het onderzoek naar voren: het idee dat er sprake is van globalisering vind je niet terug in de nieuwsbulletins. Per land en per uitzending verschilt het buitenlands nieuws. De enige zaak die echt op alle zenders wordt gemeld is het protest tegen seksueel geweld in India na de schokkende groepsverkrachting waarbij een studente omkwam. Op donderdag haalt die zaak alle zes bekeken zenders. Op zaterdag doen vier van de zes zenders opnieuw verslag van de ontwikkelingen in dit drama.

Andere nieuwsonderwerpen die nieuwsbulletins in drie of meer landen halen zijn de kinderen van Newtown in de Verenigde Staten die donderdag terugkeerden naar school (gemeld door VRT, ARD en RTE), de zieke Venezolaanse president Chavez (RTL, ARD en RTE), de dreigende olieramp met een Shell-platform in Alaska (RTL, ARD, NOS), de rel rond acteur en belastingvluchteling Depardieu (VRT, France 2 en RTE), het Pakistaanse meisje Malala dat ontslagen is uit een Londens ziekenhuis (NOS, RTL, RTE) en de bosbranden in Tasmanië (RTL, VRT, ARD en RTE).

Wereldnieuws waar in Nederland geen interesse voor was: minister van Buitenlandse Zaken Clinton ontslagen uit ziekenhuis (ARD, France 2), toenadering tussen Hamas en Fatah in Gaza (VRT, ARD), doden bij bombardement in Syrië (VRT, RTE), sluiting Zwitserse bank wegens fraude (VRT, ARD), rellen in Belfast (VRT, RTE), 5 doden bij vliegtuigongeluk in Frankrijk (VRT, France 2).

Grafiek: De hoeveelheid binnen- en buitenlandse onderwerpen en duur in seconden op donderdag 4 januari 

Slechtste score Opvalllend is dat het VRT Journaal van 7 uur het beste scoort in de aandacht voor wereldnieuws. Dat komt onder meer doordat die rubriek als enige is verdeeld in duidelijk gescheiden onderdelen: Eerst binnenlands nieuws, dan buitenlands nieuws. Bij het buitenlanddeel, dat dagelijks om circa 10 voor half acht begint, worden ontwikkelingen ook heel kort aangestipt met items die slechts 20 seconden duren.

Van de 15 internationale nieuwsonderwerpen die twee of meer zenders haalden werden er 12 gemeld door de VRT, 8 door de ARD, 7 door RTE, 6 door RTL, 4 door France 2 en 4 door de NOS. Bij France 2 moet echter aangetekend worden dat twee van de vier internationale nieuwsonderwerpen speelden in Frankrijk. En eerlijkheidshalve moet gemeld worden dat de NOS op zondag alsnog heel kort aandacht besteedde aan de kwestie Depardieu.

Voor wat betreft aandacht voor het wereldnieuws scoren France 2 en de NOS met stip het slechtst van alle zenders maar dat komt ook doordat beide bulletins een aanpak hebben die wezenlijk verschilt van de meer traditionele rubrieken van VRT, ARD en RTE.

De Franse blik ‘Le 20H’, zoals het achtuurjournaal van France 2 genoemd wordt, duurt 40 minuten, twee keer zo lang als dat van de NOS. In het programma is elke dag ruim aandacht voor cultuurnieuws. We zagen onder meer een reportage over het belang van filmtrailers, een item over de opkomst van de musical, over nieuwe circussen en een uitgebreid studio-interview met de Franse superster Nolwenn Lero y.

France 2 besteedt van alle bekeken rubrieken het minste aandacht aan wereldnieuws maar dat wil niet zeggen dat het buitenland afwezig is. Zo opende Le 20h donderdag met de cycloon Dumille die een spoor van vernieling trok door de Indische Oceaan. Er werd live verslag gedaan van het onheil. In Frankrijk geldt dat echter als binnenlands nieuws omdat het eiland Reunion Frans grondgebied is. Had cycloon een ander eiland getroffen dan was het waarschijnlijk geen nieuws geweest.

De link met binnenlandse aangelegenheden wordt bij France 2 vaak gelegd. Zo besteedt de rubriek veel aandacht aan hoe de Amerikaanse economie overeind krabbelt maar dan gezien vanuit de overeenkomsten met Frankrijk. Zo werd bijvoorbeeld een vergelijking gemaakt tussen de door president Obama geredde en nu weer florerende Amerikaanse auto-industrie met die van Frankrijk waar president Hollande voor een soortgelijke klus staat. Het is het soort wereldwijsheid waar France 2 van houdt: in het buitenland zoeken naar mogelijke oplossingen voor binnenlandse problemen. Zo is er naar aanleiding van een dodelijke brand in Frankrijk een reportage gemaakt over de Duitse brandweer die drones inzet om in hoge gebouwen te speuren naar slachtoffers en giftige stoffen. 

Weinig nieuws en traag Andere zenders hebben ook behoefte aan een binnenlandse link bij buitenlandse berichtgeving maar vatten die veel platter op. De VRT bijvoorbeeld doet verslag van een medische hulpactie in Afrika omdat die door een Belgische organisatie wordt uitgevoerd. Of over de honderd jaar oude metrowagons van Buenos Aires die vervangen worden. De wagons zijn natuurlijk van Belgische makelij. De NOS doet dat net zo. Het Journaal besteedt aandacht aan mishandelde apen in Indonesië omdat een Nederlandse vrouw voor ze opkomt en aan een omstreden homotherapie in de VS omdat die kwestie ook in Nederland heeft gespeeld.

Wel is duidelijk dat de NOS het minst van alle nieuwsorganisaties van internationaal nieuws houdt en er ook niet alert op lijkt. Zo besteedde de NOS pas op vrijdag, een dag na RTL en ARD, aandacht aan de dreigende milieuramp door de activiteiten van Shell in Alaska. Bij de belastingvluchteling Depardieu liep het Journaal zelfs drie dagen achter.

India Als de NOS dan aandacht aan een onderwerp besteedt, wordt daar wel meer tijd voor uitgetrokken dan bij andere zenders. Op donderdag kreeg de kijker maar liefst drie minuten en twintig seconden nieuws over de Indiase verkrachtingszaak. Overigens ging  een flink deel van die tijd op aan een YouTube-achtig clipje van een politicus die in een dorp een afranseling krijgt na een verkrachting.

In die uitzending is de toon van de berichtgeving dat er iets aan het veranderen is in India. Andere zenders zien dat ook maar zijn voorzichtiger met de conclusie. De NOS-correspondent, die pas op zaterdag in beeld komt omdat hij naar verluidt tot die tijd vakantie hield, is ook minder optimistisch dan het journaal van donderdag. Hij voorziet een lang maatschappelijk proces voordat er een einde komt aan seksueel geweld tegen vrouwen.

De NOS gaat op donderdag en zaterdag in totaal acht minuten op de Indiase verkrachtingszaak in. Dat is twee keer zoveel als RTL Nieuws. De meerwaarde is echter niet duidelijk. Uit krantenberichten wordt duidelijk dat met de geruchtmakende zaak tal van kwesties samenhangen, zoals de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, de klassen- dan wel kastenmaatschappij, een verkokerd politiek stelsel en incompetente politie. De NOS-correspondent heeft het inderdaad ook even over een ‘lente’ die mogelijk kan losbreken als gevolg van de maatschappelijke onrust maar voor de kijker blijft het gissen wat daar precies mee bedoeld wordt behalve dan het vervangen van wat politici.

Geen verdieping Door weinig aandacht voor context, de ARD gunt tenminste nog een blik op de sloppenwijken waar de verdachten vandaan komen, lijkt alsof het voorval ook in Mexico, Indonesië, Rusland of enig ander land had kunnen plaatsvinden. Over India kom je niet veel te weten. Terwijl nu juist het tegenovergestelde de bedoeling is.

De NOS kiest er voor om het nieuws uit de internationale molen met 20 seconden clipjes te negeren en in plaats daarvan meer tijd uit te trekken voor een klein aantal buitenlandse onderwerpen om die uit te diepen. Dat laatste blijkt echter niet te lukken.

Wat dus overblijft is relatief veel aandacht voor maar heel weinig buitenlandse onderwerpen waardoor het voor de journaalkijker toch lijkt alsof de wereld buiten Nederland niet bestaat. Dat schept het gevoel van een soort regionale nieuwsrubriek, maar dan landelijk.