Het slavernijverleden staat in de samenleving in de schijnwerpers. Verschillende collega-archieven besteedden reeds aandacht aan het slavernijverleden in hun collectie, zoals het Zeeuws Archief en het Nationaal Archief. Ook in de collectie van het Gelders Archief zijn sporen van het Nederlandse (en Gelderse) koloniale en slavernijverleden terug te vinden. We tonen enkele voorbeelden.
Op 19 december bood premier Mark Rutte excuses aan voor het Nederlandse slavernijverleden. In augustus 2020 openbaarde Erfgoed Gelderland een onderzoek naar ‘Sporen van Slavernijverleden in Gelderland’. De gemeente Arnhem kondigde op 16 december een onderzoek aan naar het eigen slavernijverleden. Onder meer De Nederlandsche Bank, de steden Rotterdam, Den Haag en Groningen gingen Arnhem voor. Ook koning Willem-Alexander liet weten een onderzoek te laten verrichten naar de betrokkenheid van de Oranjes in de koloniale geschiedenis.
De herinneringen van Maurits Ver Huell
De samenstellers van het rapport ‘Sporen van Slavernijverleden in Gelderland’ gebruikten verschillende bronnen van het Gelders Archief voor hun onderzoek. Wie de noten aan het einde van de verschillende hoofdstukken doorloopt, komt geregeld tegen: doop-, trouw- en begraafboeken, akten van de Burgerlijke Stand, memories van successie, familiearchieven et cetera. De samenstellers van het Gelderse slavernijrapport waarschuwen bij het gebruik van koloniale bronnen: "Die zijn steevastgemaakt vanuit het perspectief van de machthebbers, van de slavenhandelaren, bestuurders ofbewindhebbers".
Een van de door hen geraadpleegde bronnen zijn de herinneringen van Quirijn Maurits Rudolph Ver Huell (1787-1860), marineofficier en aquarellist. Hij maakte van 1815 tot 1819 een reis naar Oost-Indië (het latere Indonesië) en schreef daarover een boek dat hij in 1836 publiceerde. Ver Huell beschrijft in zijn 'Herinneringen' onder meer de oorspronkelijke bevolking. Uit zijn ‘Herinneringen’ komt de tekening van de prauw.
Het verhaal van Quaco
Op Huis Rosendael werkte en woonde omstreeks 1785 een jonge zwarte bediende, Quaco (Kwako). Geboren in Guinee, als slaafgemaakte naar Suriname gebracht en in het bezit gekomen van kapitein John Gabriel Stedman. Deze Stedman deed na zijn terugkeer in Nederland Quaco ‘cadeau’ aan de vrouwe van van Rosendael. In 1778 is Quaco vrijverklaard. Neerlandica dr. Ineke Mok en tekenaar Eric Heuvel maakten in 2015 een educatieve strip vanuit het perspectief van Quaco: ‘Quaco. Leven in slavernij’. In het doopregister van de Nederduits-Gereformeerde gemeente van Rozendaal is in 1785 een vermelding te vinden van Quaco: “Op belijdenis gedoopt een Afrikaansche Moor genaamd Willem Stitman in dienst alhier van den Heer van Roozendael”.
Surinamse plantage
In het archief van Huis Verwolde bevindt zich een kaart van de suikerplantage het Eiland (’t Yland’) aan de Pauluskreek in Suriname uit het begin van de 19e eeuw. Deze plantage, waar tot slaaf gemaakten werkten, was eigendom van onder andere A.P.R.C. Baron van den Bosch Verwolde. Zie voor informatie over plantages in Suriname: www.surinameplantages.com.
Tekeningen van Surinamers rond 1850
In onze collectie treffen we prenten aan, die getekend zijn door Théodore Bray en gedrukt door S. Petit (Paramaribo), van Surinamers omstreeks 1850. Bray was een tekenaar en plantage-eigenaar in Suriname. Hij tekende onder meer het dagelijkse leven van zwarte mensen op de plantages. Op de prent uit 1850 is een plantagedirecteur te zien met een huisjongen en -meid. Voor meer informatie zie Wikipedia en Suriname.nu.
Tot slot
In het familiearchief Bentinck komen we correspondentie tegen over de afhandeling van de schadevergoeding die voortkwam uit de afschaffing van de slavernij in 1833 in de Britse kolonie Demerary, voorheen een Nederlandse kolonie.
De geschiedenis 'spreekt' ook als je lijsten vindt van mensen die door zeerovers gevangen zijn genomen en vervolgens tot slavernij zijn gedwongen. Dat overkwam onder andere Hendrikje Willemsen en Tonis Janss in 1729 of 1730. Barbarijse piraten enterden hun koopvaardijschip op weg van Amsterdam naar Nieuw-Nederland en brachten hen als slaven naar Salee (Salé), een geducht kapersnest in Marokko. In de hieronder gepubliceerde lijst, aanwezig in het archief van het Hof van Gelre, is te lezen dat sommigen in 1733 of 1734 vrij kwamen, door een Engels schip naar Europa terugkeerden en in 1742/1743 weer in het kerspel (kerkgemeente) van Apeldoorn woonden. Dat laatste was voor de meeste tot slaaf gemaakten niet weggelegd.
Afbeeldingen:
Boven: Gamelanspelers tijdens de Indische Tentoonstelling Arnhem in 1928. Gelders Archief 1583-15150, JosPé, Public Domain Mark 1.0 licentie, https://permalink.geldersarchief.nl/99C79B9A228A46B08443016106D8AC52
Boven midden 1: “Prauw Djoekong”, 1815-1819. Gelders Archief 2039-60-0023, Q.M.R. Ver Huell, Public Domain Mark 1.0 licentie, https://permalink.geldersarchief.nl/B48F920065FB4E8BB96E4BB54A84C7DE
Boven midden 2: “Op belijdenis gedoopt een Afrikaansche Moor genaamd Willem Stitman”, 13 november 1785. Gelders Archief 0176-1389-0030, https://permalink.geldersarchief.nl/D964CC60CC204D038988991069B78847
Midden onder 1: Kaart van de plantage het Eiland aan de Pauluskreek in Suriname, circa 1800-1834. Gelders Archief 0556-1431, Public Domain Mark 1.0 licentie. https://permalink.geldersarchief.nl/0D3DD5EA9A4647C8BF4D45E456A5ACDB
Midden onder 2: Tekening van een plantagedirecteur met huisjongen en -meid in Suriname, 1850. Gelders Archief 2039-4120-0008, Th. Bray/S. Petit, Public Domain Mark 1.0 licentie, https://permalink.geldersarchief.nl/A6F05D47E3C44E14888464F9D18F2E51
Onder: Lijst van tot slaaf gemaakten door Barbarijse piraten, 18e eeuw. Gelders Archief 0124-1127, https://permalink.geldersarchief.nl/F0F023675E5C4946AE0A8C5960AF88BE.
Westervoortsedijk 67-D
Openingstijden studiezaal