Tongeren heeft inderdaad een Romeins aquaduct. Geen stenen - zoals de beroemde Pont du Gard in de Franse Provence, te zien op elk vijf euro-biljet - maar een aarden wal. “Zo waren trouwens de meeste Romeinse aquaducten”, licht Hadewych Van Rechem toe, archeologe in dienst van de stad Tongeren.

“De Pont du Gard is juist de uitzondering. Romeinen waren slimme bouwheren. Die bouwden zo efficiënt mogelijk, maakten zo veel mogelijk gebruik van het landschap. Alleen als het echt niet anders kon, bijvoorbeeld om een kloof te overspannen, of omdat je moeilijk een bestaande stadswijk kon afbreken, werd er met stenen bogen gebouwd.”

Maar dus niet in Tongeren. Daar loopt van Vechmaal, op de grens met Heers, tot Tongeren, ter hoogte van de Beukenbergweg, een zes kilometer lange aarden wal van wisselende hoogte. Met als bekendste, en ook hoogste gedeelte, de Beukenberg. Die was overigens al beschermd door de stad sinds 1945.

“Daarmee is het aquaduct van Tongeren het grootste bewaarde aarden monument van Vlaanderen”, zegt Gerard Stassen, de Tongerse schepen voor Monumenten. “Het is ook het best bewaarde aarden Romeins aquaduct in Noordwest-Europa. Nijmegen en Dorchester hebben een soortgelijke constructie, maar die zijn veel minder goed bewaard.”

Constructie, u leest het goed. Al zijn er nu bijna tweeduizend jaar overheen gegaan, de Romeinen hebben die wal opgegooid. Vermoedelijk mét fundering zodat het ding niet zou schuiven en met bovenaan een drinkwaterkanaal. Zo bracht het Tongerse aquaduct van de tweede eeuw tot vermoedelijk de vijfde eeuw na Christus drinkwater tot in de Romeinse stad.

“Het oorspronkelijke aquaduct was nog langer”, zegt Hadewych Van Rechem. “Maar we weten niet waar het precies zijn water haalde. Dat moet onderzoek uitwijzen. Want de erkenning van de historische waarde is uiteraad belangrijk, maar ook fondsenwerving voor wetenschappelijk onderzoek is nu beter te organiseren. Op termijn willen we een boring of een sondering doen en kijken of we het oorspronkelijke kanaal kunnen terugvinden. Met die gegevens is het oorspronkelijke debiet te berekenen en kunnen we berekenen hoeveel mensen het aquaduct van drinkwater voorzag.”

“100 jaar geleden is er al eens een gat doorheen gegraven om een weg aan te leggen. Daarover bestaat nog een heel kort verslagje. Daarin staat dat iemand stenen rijen gezien zou hebben....”

Sinds de ruilverkaveling van 1992 wordt ook op het aquaduct hier en daar aan landbouw gedaan. Gevolg: bodemerosie. “Voor de meeste bodemgebruikers zal niets veranderen”, sust Hadewych Van Rechem. “Maar een aantal boeren zal wel gevraagd worden bijvoorbeeld in een andere richting te ploegen. Die afspraken zullen in overleg gebeuren.”

Jan BEX