Afgelopen zondagavond hoorde ik het op de televisie voor het eerst: ‘Morgen is het Blue Monday!’ Het klonk dreigend en ook als een waarschuwing, maar ik schonk er geen aandacht aan. Ik moest pas de volgende dag weer aan die opmerking denken. Ik vernam toen verschillende keren op radio en televisie dat het die dag dus Blue Monday was. Het werd ook een keer vertaald als 'Depri Maandag'. Ik kende het begrip niet. Tijd dus om even te Googelen. Ik begreep al vlug welke gedachte erachter schuil gaat: ‘Blue Monday is de maandag van de laatste volle week van januari waarop de meeste mensen zich treurig, neerslachtig of weemoedig voelen. Dit zou te maken met het feit dat alle goede voornemens mislukt zijn en de vakanties ver weg lijken. Daarnaast zijn de dagen nog donker en is de maandag voor veel mensen de eerste dag van de werkweek.' Behoorlijk deprimerend allemaal hoor! Toen men dit bedacht had men vast nog niet van een lockdown gehoord.
Ik moest direct denken aan de schilderijen uit die Blauwe Periode van Picasso. Het is de eerste belangrijke en goed herkenbare periode in het werk van de Spaanse meester. De periode bestrijkt drie volle jaren, van de herfst van 1901 tot het einde van 1904. De kunstenaar is dan 20 tot 23 jaar. Picasso gelooft in die tijd dat kunst voortkomt uit droefheid en smart, dat droefheid tot nadenken stemt en smart de grondslag van het leven is. Hij schrijft: "Zuiver noemen wij de onmiddellijke expressie van de kunstenaar en niet de gekunstelde, die slechts het aangeleerde aanwendt en er niets van zichzelf inlegt….willen wij waarachtigheid van de kunstenaar dan gaat dat niet zonder smart." De schilderijen uit die periode zijn bijna volledig met blauwe verf geschilderd en bijna iedereen neemt dan ook maar aan dat er met de ‘Blauwe Periode’ naar het blauwe kleurgebruik wordt verwezen.
Pablo Picasso, De armen aan het strand, 1903, olieverf op paneel, 105,4 x 69 cm,
‘Blauw’ verwijst in het Nederlandse taalgebruik inderdaad naar niet veel meer dan de kleur blauw. Het Engelse woord ‘blue’ moeten we in veel gevallen natuurlijk ook gewoon met ons woord ‘blauw’ vertalen. Maar behalve een kleuraanduiding kan ‘blue’ ook verwijzen naar een gevoel van neerslachtigheid en treurnis. De blues is een muzieksoort waarbij de zanger uitdrukking geeft aan zijn zwaarmoedigheid. Wanneer we een blueszanger een tekst horen zingen in de trant van ‘I feel so blue today…’, dan betekent dat niet direct dat hij staat te blauwbekken van kou of iets dergelijks. Hij wil ons zeggen dat hij zich ergens terneergeslagen om voelt. Ik voel ineens de kleur van de enveloppen van de Belastingdienst nu ook wat beter aan. Leuk bedacht hoor ... !
Pablo Picasso, Oude blinde bedelaar met jongen, olieverf op doek 125 x 92 cm,
1903, Pushkinsky Muzey, Moskou
Picasso schildert in de Blauwe Periode vaak vereenzaamde en melancholische figuren tegen een ijle onbestemde achtergrond. Het zijn voor hem symbolen en prototypen van uitgebuite en verarmde slachtoffers van de maatschappij. Het gaat om uitgestotenen: zwervers, mensen die aan het strand vernikkelen van de kou, arme moeders die van ellende niet weten wat ze met hun kinderen aan moeten, we zien een blinde bedelaar met zijn zoon, verlopen prostituees en mensen die hun heil in drank zoeken.
Pablo Picasso, twee vrouwen aan een bar, olieverf op paneel: 80 x 91,5 cm,
1902, Royal Academy of Arts, London
Pablo Picasso, De Absintdrinker, olieverf op paneel: 80 x 62 cm, 1902,
Kunstmuseum, Bern
Pablo Picasso, Vrouw en kind aan zee, 1902. Olieverf op paneel: 8177 x 59,8 cm, 1902
Tentoonstelling Pola Museum of Art, Hakone, Kanagawa, Japan
Pablo Picasso, In elkaar gedoken vrouw, olieverf op doek: 90x71cm, 1902, Staatsgalerie, Stuttgart, Duitsland