Vermaak & Feest

Kniepertjes en rolletjes

Ze zijn onlosmakelijk verbonden met Oud en Nieuw: de kniepertjes en rolletjes, ook in die volgorde. Volgens een populaire uitleg heeft de vorm van de dunne wafeltjes een diepere betekenis: het platte kniepertje staat voor het jaar dat zich eind december volledig heeft ontvouwen, het rolletje symboliseert op nieuwjaarsdag het nog onbekende nieuwe jaar. Of dat nu waar is of niet, de gedachte is mooi en dat is ook wat waard.

Nieuwjaarsgebak

Helmer Molema maakt in zijn Groninger woordenboek uit 1887 nog geen melding van een betekenisverschil tussen kniepertje en rolletje. Onder het lemma ‘neijoarskouken (nieuwjaarskoeken)’ noteerde hij:

‘dunne koekjes, die de huismoeders ten behoeve van het Nieuwjaarsfeest, (op sommige plaatsen nog lang daarna) bakken, en ook als rolletjes presenteeren. Vooral in 't Oldampt is dit een overoud gebruik; het voorwerp, waarmede die koekjes, (alsmede de spekkendikken), gebakken worden, heet: neijoarsiezer.’

Naar dit nieuwjaarsijzer werden de wafeltjes ook wel kniepkoukjes genoemd. Volgens het woordenboek werd een rolletje aangeduid als ‘toetert’, een woord dat inmiddels in deze betekenis verdwenen is. Dat geldt ook voor de meeste andere soorten gebak die volgens Molema ter gelegenheid van de jaarwisseling werden gebakken: de stoetkerel (een broodje in de vorm van een mannetje), iezerkoukjes (kleiner en dikker dan de kniepertjes) en schoot (een tarwebroodje). We kennen nog wel de duvekoater (witbrood), spekkendikken en olwieven, hoewel die laatste koeksoort niet meer specifiek met de jaarwisseling wordt geassocieerd.

Rullerkes

Kniepertjes en rolletjes zijn niet typisch Gronings. Ze worden gebakken en gegeten in het hele Nedersaksische taalgebied, dus naast Groningen ook in Drenthe, Overijssel en de Achterhoek. Omdat cultuur zich doorgaans weinig aantrekt van staatsgrenzen, vinden we het gebak eveneens bij de directe Oosterburen. De kniepertjes en rolletjes heten daar Hippen, specifiek de rolletjes worden aangeduid als Neujahrshörnchen of Neujahrskuchen (Platduits: Rullerkes, Neeijahrskook en Krüllkoken). Ze worden, net als in Nederland, vaak gevuld met slagroom gegeten.

Vegter

Schreef Molema nog dat de kniepertjes en rolletjes gebakken werden door ‘de huismoeders’, tegenwoordig worden ze meestal gehaald bij de bakker of supermarkt. Dat geldt zeker voor de rolletjes. De grootste producent ervan is gevestigd in Groningen. Bij Banketfabriek Jac. Vegter in Hoogezand – opgericht in 1874 – rollen naar verluidt jaarlijks zo’n 30 miljoen rolletjes van de band.