‘Rokers laten zich niet afschrikken’

Vraag aan een kind hoe je kunt voorkomen dat iemand gaat roken. „En het antwoord zal in veel gevallen zijn dat je moet zeggen dat het slecht is”, stelt Gjalt-Jorn Peters.

Overeenkomstig die gedachte debatteerde de Tweede Kamer gisteren over het plan om pakjes sigaretten nadrukkelijker een angstaanjagend uiterlijk te geven. Binnenkort moeten akelige foto’s van zwarte longen en stervende longpatiënten begeleid van grote waarschuwingsteksten rokers op andere gedachten brengen. Het is ‘zeggen dat het slecht is’, maar dan voor grote mensen. „Het idee achter die waarschuwingen is heel intuïtief”, zegt Peters. „Het gaat uit van het idee dat mensen niet zouden weten dat roken niet goed voor ze is. En dat ze niet beginnen met roken of er bewust mee stoppen als je ze bang maakt voor de gevolgen.”

Maar niets is minder waar, weet Peters, die werkzaam is als psycholoog aan de Open Universiteit in Heerlen. Hij onderzocht in 2012 het effect van afschrikwekkende teksten en foto’s door alle wetenschappelijke onderzoeken hierover te combineren (meta-analyse). Wereldwijd bleken er überhaupt slechts zes studies naar dit onderwerp te zijn gedaan. En eenmaal samengevoegd werd daaruit pijnlijk duidelijk: angstaanjagende waarschuwingen werken niet. „Alleen bij mensen die zelf geloven dat ze kunnen stoppen, werkt het om de nadruk te leggen op de gevaren van roken”, zegt Peters.

Hij noemt het dan ook ‘onverstandig’ dat Nederland in overeenstemming met de Europese afspraken, de kommer en kwel van roken op de pakjes gaat vergroten. Minimaal 65 procent van het oppervlak van de rookwaar moet straks bedekt zijn met nare foto’s en grote opschriften waarin gewaarschuwd wordt voor longkanker en impotentie. „We weten eigenlijk nog verrassend weinig over waarom mensen roken. Of wat ze kan bewegen om te stoppen”, zegt Peters. „Aan roken zit bijvoorbeeld ook een aantal prettige kanten. En roken heeft een sociale functie. Hoe dat in elkaar grijpt en wat dat bij mensen doet, is onvoldoende onderzocht.” De onderzoeker is momenteel zelf doende om in kaart te brengen wat daarover bekend is. „Daaruit blijkt in ieder geval dat het waarschijnlijk effectiever is om mensen met een positieve boodschap te banaderen”, zegt Peters. Liever: ‘Koop minder sigaretten’ dus, dan: ‘Rokers sterven jonger’, of: ‘Vermijd situaties waarin je zin krijgt in een sigaret’ als vervanging van ‘Roken veroorzaakt dodelijke longkanker’. „Maar je zou ook tips kunnen geven op de verpakkingen over hoe je kunt stoppen met roken.”

Zo zijn wetenschappers het er inmiddels ook over eens dat het verbannen van merknamen en flitsende kleuren en logo’s van rookwaar een positief effect heeft. Vooral jeugd is gevoelig voor het imago dat aan die merken kleeft. „De plain packages”, verduidelijkt Peters. Neutrale verpakkingen, ontdaan van elke opsmuk, zoals ze in Australië al gebruikelijk zijn. „Maar iets eenvoudigs als rookwaar duurder maken, werkt ook”, zegt de onderzoeker.

Net als het minder zichtbaar maken van rookwaar in winkels, of het Nederlandse rookverbod. „Duidelijk is in ieder geval, dat de vrees om dood te gaan of ziek te worden, waarschijnlijk niet de belangrijkste factor is voor mensen om te stoppen”, zegt Peters. Hij vindt dan ook dat de overheid met de invoering van de nieuwe morbide verpakkingen de kans vergooit om roken echt goed aan te pakken. „Er is vooral meer onderzoek nodig”, zegt Peters. „Naar wat werkt en wat niet. Nu overheerst ten onrechte de indruk dat angst aanjagen de beste insteek is.”