In een tijd waarin vooral wordt gesproken over hitterecords, droge periodes en bosbranden in het kader van klimaatverandering, lijken koud weer en sneeuw misschien een vreemd verschijnsel.

Delen van de Verenigde Staten zijn deze maand in de greep van een kouderecord. De oorzaak is een gesplitste poolwervel die koude poollucht over het continent blies. Mensen die ontkennen dat er sprake is van klimaatverandering, grijpen het aan als kans aan om vraagtekens te stellen bij de wetenschappelijke consensus.

Hoe kun je een koude winter verklaren in een wereld die volgens wetenschappers steeds warmer wordt?

Op de eerste plaats is het belangrijk om onderscheid te maken tussen het klimaat en het weer. Het klimaat wordt gedefinieerd als het gemiddelde weerpatroon in een gebied, gedurende een langere periode. Het is het verschil tussen Europa’s gematigde en mediterrane zones, tegenover de strenge, koude weersomstandigheden op de toendra’s bij de polen. In elk van die klimaatregio’s zijn dagelijkse fluctuaties in de temperatuur, de neerslag, de luchtdruk enzovoorts. Die dagelijkse variaties noemen we het weer.

Hoe opwarming kan leiden tot koeling

Toen de term klimaatverandering enkele tientallen jaren geleden opgang maakte, ging het nog vooral om het fenomeen dat broeikasgassen hitte in de atmosfeer vasthouden, waardoor de gemiddelde temperatuur op aarde stijgt. Hoewel deze jarenlange ontwikkeling op veel plekken heeft geleid tot hitterecords, weten wetenschappers inmiddels dat de verandering van de hoeveelheden gassen als koolstof en methaan in de atmosfeer niet alleen leidt tot opwarming.

Deskundigen denken dat door de klimaatverandering op aarde vaker sprake zal zijn van extreme weersomstandigheden, met rampzalige gevolgen.

In reactie op een tweet van president Trump op 20 januari over lage temperaturen, merkte de natuurkundige Stefan Rahmstorf van de Duitse Universität Potsdam op dat, terwijl Noord-Amerika te maken heeft met koude poollucht, het in de rest van de wereld abnormaal warm was. Bovendien kan de poolwervel die zorgt voor de koude lucht in de VS in de loop van de tijd steeds instabieler worden, aldus Rahmstorf.

Naarmate er meer lucht vanaf de Noordpool richting zuidelijke gebieden stroomt, kan Noord-Amerika strengere winters verwachten. Dat was de conclusie van een studie die in 2017 werd gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Geoscience. Daarin werd een verband gevonden tussen warmere temperaturen op de Noordpool en koudere winters in Noord-Amerika. In een andere studie, die in maart vorig jaar werd gepubliceerd in het vakblad Nature Communications, werd dat verband ook aangetroffen, maar werd ook voorspeld dat vooral het noordoostelijk deel van de VS daarmee te maken zou krijgen.

“Relatief hoge temperaturen in het noordpoolgebied zorgen ervoor dat de straalstroom steeds grotere kronkels maakt, en als die kronkels verder naar het zuiden zakken, komt de koude lucht verder naar het zuiden. Die kronkels blijven meestal een poosje in stand, dus het weer in het oosten van de Verenigde Staten, of het nou kou is of warmte, gaat langer aanhouden,” stelt de auteur van het artikel Jennifer Francis in een persbericht.

Een toekomst met extreem weer

Kouderecords en sneeuwstormen zijn niet de enige soorten extreme weersomstandigheden die worden verwacht.

Een straalstroom is een zeer sterke wind die op grote hoogte van oost naar west waait en die ontstaat door het verschil tussen de koude poollucht en warme tropische lucht. Als de lucht in het noordpoolgebied opwarmt, nemen de straalstromen in snelheid af, waardoor er minder afwisseling is tussen de normale weerspatronen. Dat betekent dat periodes met veel neerslag, maar ook droge periodes langer aanhouden. Volgens een studie die afgelopen oktober werd gepubliceerd in het vakblad Science Advances, zouden extreme weersomstandigheden die mensenlevens kosten in het jaar 2100 50 procent vaker kunnen voorkomen.

Maar we hoeven niet tot het jaar 2100 te wachten om te zien dat de klimaatverandering slachtoffers eist.

Wetenschappers hebben al geconstateerd dat klimaatverandering een van de oorzaken was van historische, dodelijke bosbranden in Californië en van heftige, verwoestende orkanen.

Lees ook: Zeven dingen die je moet weten over klimaatverandering

Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com