2500 jaar melancholie in Berlijns museum

Op een doodgewone woensdagochtend is er in de Neue Nationalgalerie rond tienen nog niet veel van de drukte te merken. Maar wanneer je een uur of drie later weer buiten komt, sta je versteld van de lange rijen wachtenden voor het Berlijnse museum. Het lijkt of heel de stad uitloopt voor de blockbustertentoonstelling Melancholie, over 2500 jaar 'Genie und Wahnsinn' in de kunst. In de anderhalve maand dat de tentoonstelling nu open is, werden al honderdvijftigduizend bezoekers geteld - zo'n vierduizend per dag.

In het Parijse Grand Palais, waar de tentoonstelling afgelopen winter in een iets andere samenstelling te zien was, trok Melancholie het recordaantal van ruim driehonderdduizend bezoekers. 'Het is blijkbaar een onderwerp waar veel mensen zich mee kunnen identificeren', zo verklaart persvoorlichter Theresa Lucius van de Neue Nationalgalerie het enorme succes. 'Deze tentoonstelling biedt voor elk wat wils en er is veel te leren.' Twee weken na de opening bleek de toestroom van het publiek zo groot dat het museum zich genoodzaakt zag de openingstijden te verruimen. En de catalogus (45 euro), is al weken uitverkocht.

Sinds het New Yorkse MoMA in 2004 zijn kunstschatten in Berlijn liet zien, is het in de Duitse hoofdstad op een tentoonstelling niet meer zo druk geweest. En terecht. Want Melancholie is een unieke, ambitieuze tentoonstelling. Wanneer krijg je nu de kans om in een halve dag tweeëneenhalf millennium aan westerse kunst aan je voorbij te zien trekken? En dat allemaal aan de hand van één enkel thema: de treurende, in zichzelf gekeerde mens. Een onderwerp dat in de vierde eeuw voor Christus door de Grieken uit marmer werd gehakt, dat werd getekend door Albrecht Dürer en geschilderd door Picasso, Van Gogh, Hopper en Beckmann - om maar een paar van de 380 meesterwerken te noemen.

Zaal na zaal zitten geestelijken, monniken, filosofen, wetenschappers en andere studiebollen met hun handen in het haar voor zich uit te staren: de beroemde Denker van Auguste Rodin had veel voorgangers en navolgers. Op een vijftiende-eeuws schilderij van Geertgen tot Sint Jans zit Johannes de Doper moedeloos op een rotsblok, met zijn elleboog steunend op zijn knie en zijn hoofd in zijn hand. Exact diezelfde houding zien we terug in Dürers gravure Melencolia I uit 1514 - het sleutelwerk van de tentoonstelling. En ook Edvard Munch blijkt zo'n tobbende figuur te hebben afgebeeld op zijn houtsnede met de toepasselijke titel Melancholie III (1902).

Een belangrijke rol is weggelegd voor Caspar David Friedrich, de melancholicus bij uitstek. Negen werken zijn van de Duitse meester van de Romantiek bijeengebracht onder het kopje 'Sehnsucht', waaronder de bekende Monnik aan zee (1808) en zijn tegenpool, de spookachtige Abdij in het Eikenbos (1809). De twee schilderijen hangen zij aan zij, en de donkere lucht boven zee lijkt moeiteloos over te gaan in de nevel rond de ruïne. De menselijke gestalten zijn in dit overweldigende, beklemmende landschap nauwelijks herkenbaar. De stilte is er oorverdovend.

Maar de meeste aandacht op de tentoonstelling gaat uit naar een beeld van de hedendaagse kunstenaar Ron Mueck. Zijn 'dikke man' uit 2000 heeft zich verstopt in een hoekje - hoewel dat met zijn afmetingen van ruim twee bij twee meter nog niet gemakkelijk is - en jaagt de bezoekers keer op keer de stuipen op het lijf. De reus ziet er verraderlijk levensecht uit, met zijn aderen en poriën van was. Ook hij is gevangen in de denkers-houding. Maar hij is naakt, en lijkt daardoor een stuk minder erudiet dan zijn talloze melancholische voorgangers.

Melancholie. Genie und Wahnsinn in der Kunst. T/m 7 mei in de Neue Nationalgalerie, Potsdamer Strasse 50, Berlijn. Di en wo 9-18u, do 9-22u, vr t/m zo 9-20u. Inl: www.melancholieinberlin.org