Reconstructie WK-finale 2010: keihard collectief met geloof, bijgeloof en rituelen

De finale Spanje-Nederland zal altijd wel de wedstrijd van de ‘teen van Casillas’ en de ‘karatetrap’ van De Jong blijven. Maar achter de schermen gebeurde veel meer. Oranje bleek een collectief met rituelen dat gaandeweg in een roes raakte. Vanavond treffen beide landen elkaar opnieuw, op het WK in Brazilië.

Door Koen Greven en Bart Hinke

Dit kon toch nooit de bedoeling zijn? Als het stof neergedaald is na de veldslag in Soccer City op zondag 11 juli 2010, resteren de statistieken van een grimmige WK-finale. Uitslag 1-0 voor Spanje, met 28 overtredingen van Nederland tegenover 19 van Spanje. Negen gele kaarten, waaronder twee voor John Heitinga, die dus rood kreeg. Spanje gaat vijf keer ‘in het boekje’.

Het was vulgair, concludeert Johan Cruijff daags na de finale over de confrontatie tussen de twee landen waarvan hij de aanvallende voetbalcultuur mede vormgaf. Een demonstratie van hardheid, van antivoetbal en cynisme. De internationale voetbalwereld is teleurgesteld in een finale die, cru gezegd, niet om aan te zien was. Vooral Nederland moet het ontgelden, want het verloor. Bovendien kwam de hardste overtreding van Oranje – de vliegende trap van Nigel de Jong op de borst van Xabi Alonso.

Twee van de mooiste ploegen ter wereld, met dit als resultaat. Sneijder zegt nu:

„Was het zo fysiek vier jaar geleden? Dat kwam meer door het ene moment van Nigel de Jong. In een finale mag alles hoor. Vrouwen en kinderen eerst. Dat gebeurt in elke finale. Ik heb nog nooit in een finale slappe hap gezien.”

Vandaag treffen Nederland en Spanje elkaar op het WK in Brazilië weer voor het eerst sinds die avond in Johannesburg.

Proloog

Sprankelend was het allemaal niet in Zuid-Afrika, dat minimalistische spel van Oranje in de eerste vier WK-duels. Zuinige overwinningen op Denemarken, Japan, Kameroen en Slowakije. De Oranjegekte moet nog in volle omvang losbarsten als Nederland zich plaatst voor de kwartfinale. Tegenstander Brazilië, een topland. Een titelfavoriet.

In Port Elizabeth wordt Nederland van meet af aan overrompeld, het bouwwerk Oranje wankelt. Robinho scoort 1-0, doelman Maarten Stekelenburg tikt een schot van Kaká uit de kruising. Een afgang dreigt. Langs de lijn ziet bondscoach Van Marwijk radeloosheid in de ogen van de spelers. En dan zegt hij ineens tegen assistent Frank de Boer. „Als het bij een 1-0 achterstand blijft, hebben we nog een kans.”

Het blijft 1-0, wonderwel. Wat dan gebeurt, na rust, tart elke beschrijving: weg angst, weg schroom. Ineens is het momentum helemaal bij Oranje, dat zich met een 2-1 zege plaatst voor de halve eindstrijd. Van Marwijk ziet in de wederopstanding van Oranje tegen Brazilië een doorbraak. Pure manifestatie van wilskracht. Jongens die mannen werden in Port Elizabeth, tegen beesten van Brazilianen.

Coaches van eerder verslagen tegenstanders, bijvoorbeeld Morten Olsen van Denemarken, zouden later zeggen dat je tegen Oranje op dat WK gewoon geen kans had. Na ‘Brazilië’ waant Oranje zich helemaal onverslaanbaar. Er is, wat ze noemen, een ‘flow’. Uruguay sneuvelt in de halve finale en Oranje staat na 32 jaar weer in de WK-finale. Europees kampioen Spanje, ook nog nooit de beste van de wereld geweest, is de tegenstander.

Voorbereiding

Spanje heeft betere spelers, analyseert Van Marwijk, maar Nederland heeft een beter team. Hij heeft een ploeg waarvan geen wonderen werden verwacht, maar Nederland zit nu in een roes. Al 25 wedstrijden op rij niet verloren. Oranje voelt zich thuis in Johannesburg, de finalestad waar het toernooi voor Nederland ook was begonnen tegen Denemarken. We komen hier nog terug, had Dirk Kuyt toen al geroepen. Reservedoelman Sander Boschker vond dat wel mooi, die bravoure.

Deze generatie wil zichzelf op de kaart zetten. Niet weer sneuvelen in schoonheid. Oranje is een karakterploeg geworden, met leiders, opofferingsgezindheid.

En rituelen. Geloof en bijgeloof lopen door elkaar heen, maar voor de finale wordt het ritme opeens verbroken als Oranje na ruim vier weken het Sandton Hilton Hotel moet verlaten. Het onderkomen is door de KNVB tot de halve finale geboekt. De staf moet even slikken als de FIFA met een alternatief komt: het Sunnyside Park hotel. Dit onderkomen is niet alleen in de gevaarlijke volksbuurt Hillbrow, maar ontbeert ook luxe voorzieningen. Uiteindelijk wordt met het Hyatt Hotel in Rosebank een alternatief gevonden.

Leugentje om bestwil

Maar over negatieve zaken wordt niet gepraat. Van Marwijk zegt tegen de pers dat het hem allemaal weinig kan schelen. Een leugentje om bestwil. Van binnen baalt de bondscoach. De spelers missen hun vaste stekkie en de trommels, zang en dans waarmee ze steevast werden uitgezwaaid door het Hilton-personeel. En ook weer verwelkomd werden, telkens als ze wonnen.

Oranje moet terugvallen op andere zekerheden. Op de kracht van de Power Balance polsbandjes bijvoorbeeld, die vele internationals op aanraden van Wesley Sneijder dragen. Op de muziek van Frans Duijts en André Hazes, die steevast in de spelersbus en in de kleedkamer de boel opzweept. Op de teamspirit.

De finale

Uren voor de finale verzamelen duizenden Oranjefans zich voor het plein van de kalebas in Soweto. Het is warm. Vuvuzela’s zoemen, vliegtuigen scheren boven het stadion. Dat Nelson Mandela zwaaiend het veld wordt opgereden gaat aan de spelers voorbij. In de spelerstunnel zien sommige internationals nog wel hoe stuntman Jimmy Jump wordt afgevoerd na een mislukte poging om de wereldbeker te grijpen.

Van Marwijk gebruikt het duel tegen Brazilië als leidraad in de wedstrijdvoorbereiding. Geïmponeerd zijn hebben we nu wel gehad, zegt hij. De bondscoach kiest ervoor om verdediger Carles Puyol van Spanje vrij te laten in de opbouw, zoals je in het amateurvoetbal de slechtste speler maar wat laat schuiven. Spanje zal daar vast gek van opkijken, denkt hij.

Eerste gele kaart

Scheidsrechter Howard Webb uit Rotherham fluit voor de aftrap. Opnieuw is Nederland niet zichzelf. Al na 46 seconden schopt Robin van Persie achter op de knie van Sergio Busquets. De tweede forse overtreding is weer van de Nederlandse spits, die met een slecht getimede sliding Joan Capdevila neerhaalt. Webb trekt zijn eerste gele kaart. Dan gaat het los. Puyol schopt Arjen Robben hard op zijn enkel. Geel. Mark van Bommel doet hetzelfde bij Andrés Iniesta. Geel. Sergio Ramos vloert Kuyt langs de zijlijn, ook geel.

Dan, in de 28e minuut, ‘de karatetrap’. Het moment dat uitgroeit tot de belichaming van de Hollandse hardheid. Nigel de Jong taxeert verkeerd bij een bal die uit de lucht valt. Hij treft met hoog geheven been de instormende Xabi Alonso vol in de ribbenkast, maar komt weg met een gele kaart. „Blijven gaan, blijven gaan, blijven gaan”, roept De Jong tegen teamgenoten. Xavi, Iniesta, David Villa en Busquets kunnen niet geloven dat De Jong ontsnapt aan rood en beklagen zich bij de scheidsrechter. Alonso komt klagend en kreunend overeind. Het is al met al nerveus, vervelend, lelijk. De finale hobbelt richting de rust.

Rust

Over de overtredingen wordt niet gesproken in de rust. Van Marwijk prent Van Bommel en De Jong alleen in dat ze nu heel slim moeten zijn in hun acties. Ze staan immers op ‘scherp’, zijn dus ‘geketend’. En het is duidelijk dat Webb het niet bij vijf gele kaarten gaat laten. De Brit floot ook de eerste wedstrijd van Spanje tegen Zwitserland, waar de heersend Europees kampioen verrassend van verloor. Het hele land viel toen over Webb, en nu ook nog eens het halve Spaanse team. Bij elke overtreding van Nederland verdringen de Spanjaarden zich om hem heen. Sergio Ramos, Iniesta, Xavi, Busquets, Puyol, Xabi Alonso. Bij Nederland doet alleen Mark van Bommel dit, soms Sneijder.

Het zal wel niets uitmaken, denkt Van Marwijk, maar Webb is ook maar een mens.

De teen

Na ruim een uur spelen verspeelt Nederland dé kans op eeuwige roem. Sneijder levert een perfecte steekpass af op Robben, die de bal tegen de teen van Iker Casillas schiet. Robben krijgt later nog een mogelijkheid, maar stuit weer op de Spaanse keeper. Spanje krijgt twee grote kansen, maar Stekelenburg steekt in de vorm van zijn leven.

https://www.youtube.com/watch?v=3D0f5wPLN7k

Verlenging dus. John Heitinga krijgt zijn tweede gele kaart, Oranje met tien man. Het ziet er slecht uit, maar Van Marwijk voelt dat hij wereldkampioen wordt als zijn elftal het tot penalty’s kan brengen. Zover zal het nooit komen.

Het ontgaat Webb hoe een vrije trap van Sneijder, voor de bal achter gaat, geraakt wordt door een Spaans been. Doeltrap voor Spanje, geen corner voor Nederland. Een halve minuut later is het allemaal voorbij als Iniesta voor Stekelenburg opduikt en scoort. Einde WK-droom. Vijf minuten later fluit Webb af en storten de Oranje-spelers ter aarde. Zo dichtbij.

Ramos, Puyol in kleedkamer Oranje

Na de huldiging van de nieuwe wereldkampioenen komen Ramos en Puyol de kleedkamer van Oranje binnen. Ramos heeft een sigaret in de hand, en slaat zijn arm om Sneijder heen, oud-ploeggenoten bij Real Madrid. Pas bij de huldiging terug in Nederland zal er weer wat gelachen worden.

Terug in het hotel schuiven de spelers en spelersvrouwen aan voor de maaltijd. Teammanager Hans Jorritsma roept Van Marwijk op om nog even iets te zeggen, zoals hij altijd doet, maar nu is de bondscoach gesloopt. Hij weet echt niet meer wat hij zijn groep moet vertellen. Nu even niet, zegt hij tegen Jorritsma.

De bondscoach betreurt eigenlijk maar één ding: dat zijn ploeg toch weer niet zichzelf was. Ook niet na de krachttoer tegen Brazilië. Dat zijn spelers niet immuun waren geworden voor de omstandigheden, voor druk, voor de enormiteit van het geheel. Het is de meest bekeken, meest prestigieuze sportwedstrijd op de planeet.

Dan schort het weleens aan de uitvoering. Dan verliezen spelers weleens het hoofd, maken ze fouten, timen ze verkeerd, schoppen ze tegenstanders neer.

Del Bosque

Het plan was niet eens om de Spanjaarden de strot af te bijten. Het gevecht, over en weer, ontstond gewoon, zeggen betrokkenen. Geen kwade wil, geen cynische opzet. Nederland had echt het plan om de tegenstander met gedoseerd aanvallend voetbal te bestrijden. „Als we qua balbezit mee hadden kunnen komen, hadden we een goede kans gehad”, zegt Van Marwijk.

Maar Spanje was beter. Hoewel? De Spaanse bondscoach Vicente del Bosque vertrouwt Van Marwijk toe dat hij, op basis van de tweede helft, niet gedacht had de finale nog te kunnen winnen. Ze zijn vrienden, inmiddels. Over hardheid spreken ze niet. Nooit gedaan ook. Dat is geen issue.

Epiloog

Maanden na het WK, op een FIFA-bijeenkomst in Brazilië. Van Marwijk staat een beetje achteraf, wijntje in de hand. Niet helemaal zijn soort mensen, niet helemaal zijn soort bijeenkomst. Er wandelt een man op hem af, die Van Marwijk omhelst.

Is het Zico? „Top gespeeld op het WK”, zegt de man. Het ís Zico, de beste Braziliaan die nooit een WK won. „Ja, dat doet me wel wat”, zegt Van Marwijk.