Portret van zieke Van Gogh blijkt toch echt zelfportret

Het oeuvre van Vincent van Gogh is een zelfportret van een zieke, schichtig ogende, Vincent van Gogh rijker. Dat hebben het Van Gogh Museum en het Nasjonalmuseet in Oslo maandagmorgen op een persconferentie in Amsterdam bekendgemaakt.

Van Gogh schilderde het in augustus 1889 in de inrichting in Saint-Rémy waar hij na een mentale crisis werd opgenomen. Het doek maakt sinds 1910 onderdeel uit van de collectie van het Nasjonalmuseet in Oslo.

In de jaren zestig werd het ongesigneerde en ongedateerde schilderij afgeschreven als een doek van Van Gogh. Maar na bijna zes jaar technisch en stilistisch onderzoek hebben onderzoekers van het Van Gogh Museum de echtheid nu toch bevestigd.

Van Gogh maakte het zelfportret in de inrichting te Saint-Rémy in de late zomer van 1889, aan het eind van zijn eerste zware psychose. Vooralsnog is dit het enige werk waarvan bekend is dat hij het tijdens een psychose schilderde.

De herkomstgeschiedenis was niet volledig en ook qua stijl en kleur werd het werk niet als karakteristiek voor Van Gogh gezien. De onderzoekers hebben voor die twijfels passende antwoorden gevonden. In een artikel in het gezaghebbende Britse kunsttijdschrift The Burlington Magazine leggen ze uit hoe ze tot hun toeschrijving zijn gekomen.

Met de kennis van toen, zegt senior onderzoeker en hoogleraar Louis van Tilborgh in een reactie, was het in de jaren zestig gerechtvaardigd om de Van Gogh af te schrijven. „Het werk is net anders. Maar dat wil niet zeggen dat het niet van Van Gogh is. Hij had net de ergste psychose van zijn leven gehad, hij was duidelijk nog in de war. Waarschijnlijk maakte hij het portret om te kunnen berusten in wat hij in de spiegel zag, namelijk iemand die hij niet wilde zijn, maar wel was.”

Het schilderij uit Oslo is het enige werk dat in verband kan worden gebracht met het zelfportret dat Van Gogh op 20 September 1889 in een brief aan zijn broer Theo beschreef als „een poging […] uit de tijd dat ik ziek was”.

Zware psychose

Van Gogh werd midden juli 1889 overvallen door een zware psychose die anderhalve maand, tot 1 september, zou duren. Aan het einde van die crisis was hij nog „in de war”, zoals hij op 22 augustus schreef, maar desondanks voelde hij zich weer in staat om te schilderen.

Volgens de onderzoekers is het zelfportret van de verwarde Van Gogh kort na 22 augustus geschilderd. Begin september liet hij het volgen door twee andere zelfportretten, nu in de collectie van de National Gallery of Art in Washington en het Musée d’Orsay in Parijs. Het schilderij uit Oslo zal tot de lente van 2021 in het Van Gogh Museum te zien zijn. Er zijn nu in totaal 36 zelfportretten van Van Gogh bekend.