Arthur Docters van Leeuwen: spraakmakend spionnenhoofd

Hij was een bevrijdingskind dat uitgroeide tot superambtenaar. Terwijl Nederland de capitulatie van de Duitsers vierde, werd op 8 mei 1945 in Den Haag Arthur Docters van Leeuwen geboren. De jongen, vernoemd naar schrijver Arthur van Schendel, groeide op in Zeist in een vrijzinnig protestants milieu. Zijn vader verdiende de kost als vertegenwoordiger van Sola-eetgerei. Hij stierf toen Docters twaalf jaar oud was. Zijn moeder, reumapatiënte, haalde vervolgens kostgangers in huis om in het levensonderhoud van haar vier kinderen te voorzien.

Na een opleiding aan het gymnasiumβ, koos Docters van Leeuwen voor een rechtenstudie in Utrecht waar hij in 1969 afstudeerde in staats- en bestuursrecht. In zijn studententijd kluste hij bij als rechtbankverslaggever voor Utrechts Nieuwsblad. Hij schreef ook, onder het pseudoniem Hein Wybrand, erotische verhalen. De stukken werden in 1971 uitgegeven onder de titel Het reservaat. „Ze was inderdaad hard, tanig en heet. Ze zweette niet. Het was een gevoel of mijn geslachtsdelen er in één greep afgescheurd werden.”

Hartaanval

De jurist was al op jonge leeftijd een opvallende verschijning: hij was corpulent, had een groot hoofd en droeg een bril met jampotglazen. Zijn gezondheid was broos. Op 33-jarige leeftijd kreeg Docters al een hartaanval. Met lange strandwandelingen werkte hij aan zijn herstel.

Docters koos na zijn studie voor een ambtelijke loopbaan. Minister Hans Wiegel haalde hem in 1980 van het ministerie van Financiën naar zijn departement van Binnenlandse Zaken. Docters werd er plaatsvervangend directeur-generaal openbare orde en veiligheid. „Ik maakte hem bij Financiën mee als iemand die intelligent de zwakke plekken in het betoog van anderen of in een organisatie blootlegt. Ik dacht: het lijkt me beter dat deze man aan mijn kant van de tafel zit”, zou Wiegel hierover later verklaren in NRC Handelsblad. Docters richtte zich op de nieuwe inrichting van de politieorganisatie.

Docters werd in 1989 het hoofd van de Binnenlandse Veiligheidsdienst. Hij leidde de dienst in de tijd dat de muur tussen oost en west viel. Hij was van mening dat de inlichtingendienst te veel in een isolement opereerde. Als spraakmakend spionnenhoofd werd Docters een nationale bekendheid. Belangrijke nieuwe BVD-taak werd de bestrijding van de georganiseerde misdaad en corruptie en het tegengaan van Chinese spionage. Ook de aanpak van de cocaïnemaffia in Suriname genoot speciale aandacht.

Intellectueel zwaargewicht

Als ambtenaar gold Docters als een eigengereid en intellectueel zwaargewicht. Een man met een scherpe geest en tong die menig bewindsman de baas was. Hij omschreef zichzelf graag als sanguinisch type: opgewekt, energiek en niet zonder zelfvertrouwen.

Op 49-jarige leeftijd werd mr. Arthur Docters van Leeuwen in 1995 door toenmalig partijgenoot minister van justitie Winnie Sorgdrager (D66) benoemd tot procureur-generaal in Den Haag en voorzitter van het college van procureurs-generaal. Hij werd voorzitter van de raad van bestuur van het vervolgingsapparaat dat in de toekomst veel zelfstandiger en centraal geleid moest gaan opereren.

Docters functioneerde vervolgens zo eigenstandig dat hij regelmatig hard in botsing kwam met zijn bewindsvrouw. De hoogste aanklager vond dat Sorgdrager zich te veel met het OM bemoeide. De minister verweet mannetjesputter Docters een gebrek aan loyaliteit en ontsloeg hem. Het was een periode rijk aan spanningen en ruzies in het opsporingsapparaat omdat er verschil van mening was over justitiële infiltratieacties. Bij sommige regionale korpsen was de politie zelf drugs gaan importeren in een poging om beter zicht te krijgen op de organisatoren van de handel in verdovende middelen. Het leidde tot een parlementaire enquête naar de zogeheten IRT-affaire.

Pogingen van Docters om op landelijk niveau politiek actief te worden, mislukten. In zijn jonge jaren was Docters actief in de PvdA. In de jaren tachtig stapte hij over naar D66 om in 2002 te kiezen voor de VVD. Hij was in 2005 een van de auteurs van het Liberaal Manifest. Een jaar later stelde hij zich kandidaat voor de Tweede Kamerverkiezingen. Hij trok zich terug toen de kandidatencommissie van de VVD hem slechts de tiende plek op de lijst gunde. Het irriteerde hem bovendien dat ‘zijn’ voormalige officier van justitie Fred Teeven de vijfde plaats op deze lijst kreeg. Docters zag het als een verkeerd „politiek signaal” van het hoofdbestuur. Teeven stond volgens hem voor repressie. Hij was voorstander van meer preventie.

Na zijn justitiële loopbaan werd Docters toezichthouder van de financiële markten. De laatste jaren keerde hij naar eigen zeggen terug „naar zijn eerste liefde: schrijven”. In 2013 verscheen de dichtbundel Weggewaaid. Het was poëzie over onbestemde verlangens.

Lees ook ‘Ik schrijf geen zoete rijmelarij’

(1945-2020) Oud-topambtenaar Arthur Docters van Leeuwen is vrijdag in Den Haag overleden. Als spraakmakend spionnenhoofd werd hij een nationale bekendheid.