Remkes’ denkbeelden over formeren staan in schril contrast met hoe het nu gaat

Nu de methode-Hamer is mislukt, moet de methode-Remkes wonderen gaan verrichten. Na meer dan vier maanden praten, moest zelfs beroepspolderaar Mariëtte Hamer erkennen dat zij als informateur geen schot in de formatie kon brengen. De VVD heeft nu partijgenoot Johan Remkes, waarnemend commissaris van de koning in Limburg, naar voren geschoven als nieuwe informateur.

Lees ook Remkes wil informateur worden en krijgt toestemming voor nevenfunctie

De Tweede Kamer moet nog met het voorstel instemmen, maar de kans is groot dat hij volgende week kan beginnen. Deze donderdag wordt het eindverslag van Hamer verwacht. Zij had opdracht de mogelijkheden voor een stabiele meerderheidscoalitie te onderzoeken. Inmiddels resteert eigenlijk alleen nog de optie van een minderheidskabinet, waar VVD en D66 aan meedoen, vrijwel zeker aangevuld met het CDA. Deze drie partijen bezitten samen 73 van de 150 Kamerzetels, als CDA’er Pieter Omtzigt zich afsplitst zelfs 72. Daarmee zullen zij straks voor elk voorstel een Kamermeerderheid moeten zien te veroveren.

De politieke veteraan Remkes (70) heeft een lange staat van dienst als bestuurlijke fixer. Juist in taaie, gepolariseerde dossiers wist hij de afgelopen jaren doorbraken te forceren. Waar Mariëtte Hamer te boek staat als een behoedzame, taaie onderhandelaar die de tijd het werk laat doen, wordt Remkes’ kracht gezien in de manier waarop hij partijen bewerkt om toe te geven op gevoelige onderwerpen. Zo leidde hij het Adviescollege Stikstofproblematiek, dat vergaande voorstellen deed om de uitstoot van stikstof te verminderen.

Gekozen formateur

Opvallend genoeg heeft Remkes denkbeelden over de formatie die lijnrecht ingaan tegen de manier waarop die tot nu toe plaatsvindt. Zo pleitte hij in 2018 als voorzitter van een staatscommissie voor een direct gekozen formateur. Remkes was zeer kritisch over de manier waarop formaties plaatsvinden en noemde dat „een in hoge mate ondoorzichtig proces” waarbij de buitenwereld „maar mondjesmaat [wordt] geïnformeerd”.

De huidige kabinetsformatie heeft zich afgelopen maanden juist in volstrekte beslotenheid afgespeeld. Hamer ontving de zes fractievoorzitters en hun secondanten steeds achter de schermen in wisselende samenstellingen, zonder een doorbraak te kunnen forceren. Remkes wees er in 2018 ook op dat naarmate kabinetsformaties langer duren, kiezers nóg minder invloed op „het proces van machtsvorming hebben”. Hij noemde dat indertijd „een zwakte in het systeem”.

Woensdag sloten Mark Rutte (VVD) en Wopke Hoekstra (CDA) definitief een samenwerking met de linkse partijen GroenLinks en PvdA uit. Terwijl Hamer de formatie over inhoudelijke thema’s wilde laten gaan – ze liet VVD en D66 een notitie schrijven die als startpunt moest dienen – speelde die inhoud geen doorslaggevende rol.

Lees ook Het stuk van de VVD en D66 had de formatie juist úít een impasse moeten halen

De zes partijen die een hoofdrol in de formatie spelen wezen elkaar niet op inhoudelijke, maar op principiële gronden af. Zo konden GroenLinks en PvdA zich vinden in de notitie, maar wilde de VVD toch niet met beide linkse partijen praten. De linkse partijen wilden niet zonder elkaar deelnemen aan gesprekken. Voor D66 is de ChristenUnie geen optie. Hiermee werd Hamers einddoel onbereikbaar.

Johan Remkes schrijft aan de Provinciale Statenleden in Limburg dat hij „in beginsel positief” heeft gereageerd op het verzoek van de VVD. Opvallend genoeg schrijft hij dat hij „begin deze week” is benaderd door zijn partij, nog vóór de laatste pogingen van Hamer waren stukgelopen. PvdA-Kamerlid Khadija Arib noemt de brief van Remkes, die al verstuurd werd voordat de Tweede Kamer werd geïnformeerd, „wederom een triest voorbeeld van hoe de VVD met de Kamer denkt om te kunnen gaan”.