Amsterdamse afsteekverbod voor vuurwerk werd massaal genegeerd: ‘Elke knal bewijst hoe lastig het is de regels te handhaven’

Met de tropische temperaturen van deze week lijkt de jaarwisseling nog heel ver weg, maar dat weerhield burgemeester Femke Halsema er niet van recent een brief naar de gemeenteraad te sturen over de effectiviteit van het verbod op het afsteken van vuurwerk. Daar is reden toe, want tijdens de laatste jaarwisseling werd duidelijk dat veel vuurwerkminnende Amsterdammers zich weinig aantrokken van de maatregel.

In een brief van het college aan de raad wordt het schaderapport nog eens kort samengevat. Ondanks het afsteekverbod werd er in grote delen van de stad toch vuurwerk afgestoken. Op meerdere plaatsen ging zwaar vuurwerk af, dat ook naar hulpverleners werd gegooid. De politie verrichtte fors meer aanhoudingen dan het jaar daarvoor, het was druk op de eerste hulp en de brandweer had het druk met het blussen van kleine en grote branden.

En dat was nou precies waar het vuurwerkverbod een einde aan moest maken. In 2021 voegde Amsterdam zich bij een tiental gemeenten dat eerder een verbod op het afsteken van vuurwerk door consumenten had afgekondigd. De meeste gemeenten in het land vinden die maatregel te ver gaan en hebben gekozen voor vuurwerkvrije zones rond kwetsbare plekken zoals scholen, zorginstellingen, historische panden en kinderboerderijen.

‘Traditie afgepakt’

Dat laatste lijkt politiek en praktisch een verstandige oplossing, zegt politicoloog Harmen Binnema van de Universiteit Utrecht. “Er wordt al jaren door artsen en hulpdiensten met goede argumenten gepleit voor een afsteekverbod. De landelijke politiek wil niet verder gaan dan een verbod op knalvuurwerk en het ziet er niet naar uit dat dat binnen afzienbare tijd zal veranderen. Dan is het misschien beter om mensen stapsgewijs te laten wennen aan een jaarwisseling zonder vuurwerk.”

Een vuurwerkverbod strijkt de liefhebbers tegen de haren in, zeker in een eigenwijze stad als Amsterdam, waar elk verbod pleegt te worden opgevat als een voorzichtige suggestie van de kant van de overheid. “Het afsteken van vuurwerk wordt gezien als een eeuwenoude Nederlandse traditie,” zegt Binnema. “Als je dat gaat verbieden, hebben mensen al snel het gevoel dat er iets van hen wordt afgepakt. Daar heeft de politiek ook rekening mee te houden.”

Het probleem van elk verbod is draagvlak en handhaving. “Als je een verbod afkondigt, moet je er wel voor zorgen dat het wordt nageleefd,” zegt Binnema. “Dat kunnen gemeenten op zich prima regelen, zoals blijkt uit de invoering van de milieuzone in Amsterdam. Het afsteekverbod is in de praktijk heel lastig te handhaven. Elke knal is daar het bewijs van. Dat gaat uiteindelijk ten koste van de geloofwaardigheid van de maatregel en van het bestuur. ”

Kwestie van lange adem

Dat het vuurwerkverbod in Amsterdam tot nog toe massaal met de voeten wordt getreden, noemt het stadsbestuur in de brief ‘teleurstellend maar niet verrassend’. “Het college heeft altijd gesteld dat het een flinke uitdaging zou zijn om Amsterdammers van het vuurwerk af te krijgen, en de verwachting uitgesproken dat het zeker enkele jaren zou duren om toe te werken naar een nieuwjaarstraditie met meer feest.”

Als verklaring wordt het uitblijven van een landelijk afsteekverbod genoemd. Een Amsterdams verbod wint nu eenmaal niet aan kracht als aan de andere kant van de gemeentegrens in Diemen, Zaanstad en Amstelveen wel vuurwerk mag worden afgestoken.

Een ander probleem is de handhaving. Het is vrijwel ondoenlijk om in de aanloop naar en tijdens de jaarwisseling overtreders van het verbod op heterdaad te betrappen.

En dan zijn er ook nog de Amsterdammers die graag vuurwerk afsteken. Hoewel een overgrote en groeiende meerderheid van de inwoners voorstander is van het verbod, is ruim een kwart fel gekant tegen de maatregel. Dat zijn, weinig verrassend, de kopers van vuurwerk. Voornamelijk mannen onder de vijftig, zo blijkt uit onderzoek van de gemeente. Vrouwen en ouderen steken niet of nauwelijks vuurwerk af.

Vuurwerkshows

Samen met het afsteekverbod voor consumenten nam de gemeente het initiatief voor een aantal grote vuurwerkshows in de stad. Het weer werkte niet mee: de meeste shows moesten wegens harde wind worden afgeblazen of uitgesteld. Een lichtshow op het Museumplein onder de naam Electric Fireworks trok 60.000 toeschouwers, maar ook daar was de teleurstelling groot dat het onderdeel met het echte vuurwerk niet kon doorgaan.

Het stadsbestuur ziet niettemin kansen in de vuurwerkshows als alternatief voor het zelf verstoken van vuurwerk. Ook voor de komende jaarwisseling staat een grote stedelijke nieuwjaarsviering op het programma, waarschijnlijk op het Museumplein. Aan de stadsdelen is gevraagd mee te denken over vieringen in de buurt. Ook de Amsterdammers zijn gevraagd naar hun wensen. Die waren overzichtelijk: het moet spectaculair zijn, gratis en op loopafstand.

Misschien nog een relativerende conclusie voor bestuurders: uit het onderzoek naar de beleving door de Amsterdammers van de jaarwisseling blijkt dat alle maatregelen van de gemeente, geprezen of afgekeurd, nauwelijks van invloed zijn op het humeur waarmee de inwoners het nieuwe jaar zijn ingegaan. Vuurwerkverbod of geen vuurwerkverbod: er werd geen oliebol minder om gegeten.