Toen Columbus in 1492 voor het eerst de Atlantische Oceaan overstak, kwamen hij en zijn manschappen voor het eerst in aanraking met tabak. Wat door de Spaanse Inquisitie eerst nog werd aangezien als satanswerk (wie anders dan de duivel kan rook uit zijn mond laten ontsnappen?), werd al snel een gewoonte in Europa.
Het genotmiddel zorgt inmiddels voor zo'n 12.000 nieuwe gevallen van longkanker per jaar, alleen al in Nederland. Tijd om uit te zoeken welke soort rookwaar nu het allerslechtst is voor je gezondheid.
De e-sigaret: langetermijngevolgen onbekend
Laten we beginnen met de nieuwste rage op rookgebied: de e-sigaret. Je spot de gebruikers ervan al op kilometers afstand, dankzij de enorme witte wolk die om hen heen hangt. Hoeveel dat kwaad kan, weten we eigenlijk nog niet zo goed. Het idee achter de e-sigaret is dat er nicotine afgeleverd kan worden zonder tabak te verbranden. Dat zou minder schadelijk zijn voor je lichaam.
Maar is dat echt zo? De laatste tijd is de e-sigaret steeds vaker in opspraak, helemaal omdat er mensen aan overlijden. In augustus 2019 meldde de Illinois Department of Public Health (VS) de eerste dode. Sindsdien komen er steeds meer verhalen naar buiten van vapers met opgehoopt vocht in de longen die in het ziekenhuis terechtkomen met 'mysterieuze' longziektes. Leon van den Toorn, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose, wil zelfs een totaalverbod op de e-sigaret.
Mysterieuze longziektes door de e-sigaret
Longarts Joost Janssen van het Máxima MC in Eindhoven is gespecialiseerd in longkankerzorg. Ook hij is niet te spreken over de e-sigaret, maar kan zich niet helemaal vinden in de berichtgeving. 'Ik denk niet dat we te maken hebben met een 'mysterieuze' longziekte', vertelt Janssen. 'De ziektes die mensen krijgen zijn allemaal verschillend, het is niet maar één aandoening. Mensen met astma krijgen een astma-aanval, en als je vapet met THC-olie kun je een acute longontsteking krijgen.'
Het inhaleren van oliën heeft zogenaamde lipoïde pneumonitis tot gevolg, een speciale vorm van longontsteking. 'Dat zie je ook bij vuurspuwers gebeuren bijvoorbeeld.'
De e-sigaret is vooral schadelijk voor pubers
Janssen maakt zich met name zorgen over de nieuwe generatie pubers, die door de smaakjes van de e-sigaret getriggerd kunnen worden om te gaan roken. 'Het puberbrein is heel verslavingsgevoelig. Een op de drie jongeren die ooit gerookt heeft, blijft roken. Ik vrees dat je de drempel naar beginnen met roken alleen maar verlaagt als je er smaakjes aan toevoegt.'
Dat de e-sigaret in de markt is gezet als 'minder schadelijk' is volgens de longarts funest. 'Het is flauwekul dat e-sigaretten minder 'erg' zijn. Verkopers refereren vaak aan een 'wetenschappelijk' onderzoek waaruit zou blijken dat vapen 95 procent minder schadelijk is dan gewoon roken. Maar dat is een slecht onderzoek, met ongefundeerde conclusies. De waarheid is dat we de langetermijneffecten van vapen nog helemaal niet weten, omdat het niet grondig is onderzocht.'
Dat de e-sigaret veiliger is dan een reguliere sigaret is dus een onhoudbare claim. Janssen: 'Ik zou er in ieder geval niet aan beginnen.'
De pijp: minder kans op longkanker dan met een sigaret
Oké, dan de pijp. Al sinds jaar en dag het toonbeeld van de verfijnde man. En van tovenaars en hobbits uit Midden-Aarde natuurlijk.
Een sigaret is voor tussendoor, maar voor een pijp neem je doorgaans de tijd. Je kiest de gewenste tabak om in je pijp te stoppen, pakt een stampertje om het spul mee aan te duwen en zoekt een rustig plekje op om te genieten van het tabaksaroma. Hoe slecht is dit momentje van ontspanning?
Het gevaar van pijproken
Kort gezegd: slecht. Al in 1795 werd het roken van een pijp gelinkt aan tumoren op de lip en de tong. Maar omdat vrij weinig mensen alleen pijp roken (vaak roken ze ook sigaren en/of sigaretten), is het heel moeilijk om te onderzoeken welke ziektebeelden exclusief aan de pijp zijn toe te schrijven. In 2004 deed The American Cancer Society toch een poging, een analyse van een mega-enquête die al in 1982 was gestart.
In dat jaar lieten de onderzoekers een enquête invullen door 123.044 mannen die nooit gerookt hadden en 15.263 die alleen pijp rookten. Achttien jaar later waren er 23.589 overleden.
Longkanker als doodsoorzaak kwam vijf keer vaker voor bij de pijprokers dan bij de mannen die nooit hadden gerookt. Hoe meer pijpen per dag werden gerookt, hoe groter het risico. Ook jarenlang pijproken en diep inademen van de rook verhoogt de kans op kanker.
Vijf pijpen of meer per dag verhoogt het risico op longkanker flink
In 1988 publiceerde The American Health Foundation een onderzoek waarin de data van 2085 longkankerpatiënten werd vergeleken met een controlegroep van 3948 mensen. Uit die analyse blijkt dat de kans op longkanker bij mensen die 5 tot 9 pijpen per dag rookten, 3,2 keer hoger is dan bij niet-rokers. Bij tien of meer pijpen per dag liep dat al op naar 6,7 keer. Inhaleren van pijprook blijkt helemaal een slecht plan: dan is de kans dat je longkanker krijgt 12,3 keer hoger.
Kijkend naar de cijfers, concludeerden de onderzoekers van The American Cancer Society dat het roken van een pijp minder risicovol is dan het roken van sigaretten (dat verhoogt de kans op longkanker met een factor 16) maar staat het als een paal boven water dat niet roken beter is dan het roken van een pijp.
Sigaren: ongeveer hetzelfde effect als een pijp
Het risico op longkanker is even hoog voor sigaren- en pijprokers. Maar waar je met een zowel een sigaar als een pijp extra op moet letten, is het risico op mond- en keelkanker. De kans dat je dat ontwikkelt, ligt vergeleken met een sigaret namelijk hoger. 'Dat komt omdat er veel meer tabak in pijpen en sigaren zit', vertelt longarts Janssen.
Want de verbranding van tabak, dat is waar alles om draait. 'Mensen die sigaren roken denken vaak dat de schade wel meevalt, omdat je een sigaar doorgaans niet over je longen rookt', vertelt Janssen. 'Maar waar ze geen rekening mee houden, is dat er bij het verbranden van tabak 4000 chemische stoffen vrijkomen, waarvan minstens 40 kankerverwekkend zijn. En in een sigaar zit nu eenmaal veel meer tabak dan in een sigaret. Ook houd je de rook langer in je mond, waardoor de slijmvliezen langer de tijd hebben om die schadelijke stoffen op te nemen.'
Sigarenrook is veel schadelijker dan sigarettenrook
Wil je op het terras een sigaar roken? Weet dan dat je de mensen om je heen een ongezond cadeautje geeft. 'Het meeroken met een sigaar is schadelijker dan meeroken met een sigaret', aldus Janssen.
'Dat komt omdat de tabak van een sigaar veel zwaarder is. En het omhulsel van de sigaar bestaat uit tabaksblad, dat is veel minder poreus dan de buitenkant van een sigaret. Daardoor krijg je veel meer schadelijke stoffen binnen, zoals koolmonoxide. Dat blaas je vervolgens weer uit over de rest van de mensen op het terras.'
Shisha: 30 keer meer uitstoot van koolmonoxide
Wie wel eens aan een waterpijp heeft gelurkt, weet dat je kunt kiezen uit tientallen smaakjes tabak. Aardbei, kokos, banaan, net waar je zin in hebt. Je neemt een flinke teug, hoort het water gezellig borrelen, je blaast een flinke wolk uit en geeft het slangetje aan je mederokers. Mits je het kooltje aan hebt gekregen tenminste, dat vergt nogal wat handigheid.
Maar wellicht is het beter om dat kooltje de volgende keer niet aan te steken. Dat zwarte blokje stoot aardig wat koolmonoxide uit, een geurloos gas dat zich heel makkelijk aan je bloedcellen hecht en daarmee zuurstof verdringt. 'In de rook van een waterpijp zit dertig keer meer koolmonoxide dan in sigarettenrook', aldus Janssen. 'Als je aan een waterpijp zit te lurken in een slecht geventileerde omgeving, krijg je vanzelf een koolmonoxidevergiftiging.'
De toevoegingen zijn ook een boosdoener
Wat een shisha zo lekker maakt, zijn de smaakjes. Maar daarmee heb je ook gelijk een flink probleem te pakken. Janssen: 'Net als bij een e-sigaret zitten er veel toevoegingen in de tabak, die het smakelijker en smeuïger moeten maken. Maar als je die verbrandt, komen er kankerverwekkende stoffen vrij.'
En dat water dan, filtert dat niet een hele hoop? 'Nee, de filterende werking van het water is echt nihil', aldus Janssen. En nog iets wat het roken van een waterpijp zo gevaarlijk maakt, is dat je niet doorhebt hoe diep je inhaleert. 'Die manier van roken prikkelt je mond en keelholte niet, dus de rook komt heel ver in je longen.'
Het diepe inhaleren van een waterpijp is funest
Wist je al dat als je je longblaasjes kon uitvouwen en de oppervlakte zou meten, je op ongeveer een heel voetbalveld uitkomt? Janssen: 'Je longen hebben een gigantische opnamecapaciteit. Het is niet voor niets dat het slikken van gevaarlijke stoffen minder gevaarlijk is dan ze inhaleren.' Je kunt je voorstellen dat zo'n shisha-sessie aardig wat troep achterlaat in de slijmvliezen van je longblaasjes, die dat vervolgens weer je bloed insturen. En omdat je gerust een uur bezig bent, stel je je zelf heel lang bloot aan al die schadelijke stoffen.
Normale sigaretten: verhoogt de kans op longkanker flink
Zoals gezegd is de kans dat je longkanker ontwikkelt 16 keer groter als je sigaretten rookt. 'Zo'n 35 procent van de mensen rookt in Nederland, dus ik zie aardig wat mensen in mijn spreekkamer. Zo'n tweehonderd per jaar', zegt de Eindhovense longarts.
In het ergste geval wordt longkanker geconstateerd. 'Dan beoordelen we eerst in welk stadium de tumor zich bevindt. Tachtig procent van de mensen met longkanker in stadium één, een kleine tumor zonder uitzaaiingen, is na vijf jaar genezen. Stadium vier is ongeneeslijk. Als je al die stadia op een hoop gooit, is minder dan vijftien procent van alle longkankerpatiënten na vijf jaar nog in leven. En dat percentage is in al die jaren ook niet veel hoger geworden', vertelt Janssen.
Roken veroorzaakt ook blaaskanker
Naast de kans op longkanker, verhoog je met roken ook de kans op andere soorten kanker. Uiteraard lopen je keel en mond extra risico, maar ook je blaas. 'Hoe dieper je inhaleert, hoe groter de effecten op je hart- en vaatstelsel en je andere organen, waaronder je blaas. Dat komt omdat de gifstoffen via je bloed naar andere delen van je lichaam worden getransporteerd.'
Waarom wordt de een wel ziek van roken en de ander niet?
Maar hoe kan het dat de een wel ziek wordt van roken en de ander niet? Iedereen kent wel iemand met een 'Oma Sjanie' die tot haar negentigste een pakje per dag rookte en daar nooit last van kreeg. 'De boosdoener is genetische gevoeligheid', aldus Janssen. 'De een krijgt longkanker, de ander verkalkt zijn aderen en sommigen krijgen nergens last van. Maar feit is wel dat mensen die dertig jaar lang zo'n dertig sigaretten per dag roken, gemiddeld negen jaar eerder sterven.'
En dat niet alleen, ze zijn ook nog langer ziek. 'Voordat ze overlijden zijn ze zo'n vijf tot elf jaar ziek vanwege een rookgerelateerde aandoening. Pijp- en sigarenrokers zijn zo'n twee tot vijf jaar ziek.'
Volgens Janssen treffen die ziektebeelden voornamelijk vrouwen. 'Vrouwen zijn na de oorlog veel meer gaan roken, mannen juist minder. En vrouwen reageren helaas slechter op kankerbehandelingen dan mannen, waardoor ze ook vaker komen te overlijden.'
Stoppen met roken heeft altijd zin
Meerdere onderzoeken laten zien dat stoppen met roken tijdswinst geeft en de kans op longkanker verlaagt. 'Ieder jaar dat je stopt, neemt de kans op longkanker af. En de kans dat de kanker terugkomt na een longkankerbehandeling, is ook kleiner als je stopt met roken', vertelt Janssen.
Het liefst ziet de longarts natuurlijk dat we helemaal geen tabak meer in ons mond stoppen. 'Als we sigaretten nu zouden introduceren, met de kennis die we er nu over hebben, zouden ze per direct verboden worden. Dat rookwaren op iedere hoek van de straat te koop zijn - nota bene bij de ingang van de supermarkt - vind ik heel raar. Wat mij betreft gaan we tabak hetzelfde behandelen als heroïne: verbieden.'
Ben jij verslavingsgevoelig?
Doe hier de test om te kijken hoe verslavingsgevoelig jij bent.
