De afgelopen zomers waren hittegolven in Nederland eerder regel dan uitzondering. Dat was in de vorige eeuw heel anders. Sinds 1901 telde het KNMI 30 hittegolven, waarvan er veertien plaatsvonden in de eerste 22 jaar van de 21eeeuw. Dat is bijna evenveel als in de gehele vorige eeuw.

Een hittegolf is de optelsom van zomerse en tropische dagen

Het is dus vaker langere tijd achter elkaar warm, maar wat is een hittegolf precies? Volgens de criteria van het KNMI spreken we van een hittegolf wanneer er minimaal vijf zomerse dagen op rij zijn (minimaal 25 graden), waarvan drie tropische dagen (minimaal 30 graden). Als het in Limburg of Friesland een week lang heel warm is, is er nog niet officieel een landelijke hittegolf. Daarvoor kijkt het KNMI naar de temperatuur in De Bilt. Vanwege de centrale ligging is De Bilt het meest representatief voor heel Nederland.

Hoe vaak komen hittegolven voor in Nederland?

Tussen 1901 en 30 september 2022 waren er 30 hittegolven in ons land. De langste hittegolf ooit in Nederland was in 1975. Met maar liefst achttien zomerse dagen op rij, waarvan er zes tropisch waren, was het flink zweten. Een jaar later, in de zomer van 1976, was het opnieuw bloedheet. De hittegolf duurde toen zeventien dagen en telde tien tropische dagen.

Het record voor de langste hittegolf ooit in Nederland werd in 2018 bijna verbroken. Op 15 juli begon een lange reeks warme dagen, maar er zat één dag tussen (28 juli) waarbij de temperatuur in de Bilt niet boven de 25 graden kwam. Volgens de officiële metingen van het KNMI was er daarom sprake van twee hittegolven: van 15 juli tot en met 27 juli en van 29 juli tot en met 7 augustus. Anders hadden we één lange golf van 24 dagen gehad.

Steeds meer hittegolven in Nederland

Het aantal hittegolven in Nederland is in de afgelopen twee decennia dus snel toegenomen. ‘De hele wereld warmt op, dus Nederland ook’, zegt Peter Siegmund, klimaatonderzoeker bij het KNMI. ‘Het noordelijk halfrond bestaat uit veel land, waardoor de temperatuur sneller stijgt dan het wereldgemiddelde. Land warmt sneller op dan zee.’

Daarnaast is het in Nederland de afgelopen 30 jaar een stuk zonniger geworden, wat de temperatuur verder opvoert. ‘Dit komt een beetje doordat de lucht schoner is geworden, dat speelde vooral in de jaren 90’, zegt Siegmund. ‘Maar als je naar deze eeuw kijkt, dan komt het extra zonlicht vooral doordat we vaker hogedrukgebieden hebben in het voorjaar en de zomer.’ Bij een hogedrukgebied zijn er over het algemeen minder wolken, waardoor meer zonlicht de aarde bereikt.

Meer hogedrukgebieden zorgen voor meer zon

Waar komt die toename aan hogedrukgebieden vandaan? De oorzaak daarvan is de toename van straalstromen dicht bij de noordpool. Een straalstroom is een sterke wind op zo’n tien kilometer hoogte, legt Siegmund uit. ‘Daaronder liggen depressies, maar in het gebied waar wij wonen, ontstaan daardoor juist hogedrukgebieden. Meer straalstroom op 70 graden noord betekent dat wij vaker hogedrukgebieden hebben en dus ook meer zon.’

De reden dat er meer straalstromen bij de noordpool voorkomen, heeft weer te maken met het opwarmen van de aarde. Of beter gezegd: de grote verschillen daarin. ‘De pool zelf warmt in de zomer vrijwel niet op, omdat alle energie daar gebruikt wordt om het ijs te doen smelten’, vertelt de klimaatonderzoeker. ‘Maar het gebied daar vlak onder wordt wel snel warmer. Denk maar aan de hittegolven van de laatste jaren in Siberië. Die verschillen in temperatuur onder de pool veroorzaken sterke winden.’

Hoge temperaturen in Zuid-Europa zorgen voor hittegolven in Nederland

Daarnaast hebben we de hittegolven in Nederland ook deels te danken aan de hoge temperaturen in het zuiden van Europa. 'Zuid-Europa warmt in de zomer nog meer op dan Nederland’, vertelt Siegmund. ‘Heel populair gezegd komt dit doordat de Sahara de Middellandse Zee oversteekt. De subtropische omstandigheden schuiven een stukje op richting de pool, waardoor het zuiden van Europa vaker te maken krijgt met heel droog en zonnig weer met bijbehorende hoge temperaturen.’

Gevolg is dat de bodem er uitdroogt, wat de temperatuur nog verder opstuwt, omdat er vrijwel geen verdamping meer is. ‘Alle zonne-energie wordt gebruikt om de temperatuur op te peppen. Als het zuiden van Europa zo veel opwarmt in de zomer en de wind naar het noorden waait, stijgen de temperaturen in Nederland ook’, aldus Siegmund.

Kun je slecht tegen hitte, zet je dan maar schrap. Volgens de klimaatscenario’s van het KNMI blijft de temperatuur in Nederland stijgen en worden de zomers rond 2050 1 tot 2,3 graden warmer. Maar het kan altijd nóg warmer. Op de heetste plek op aarde, in Death Valley in de Verenigde Staten, kan het tot ver boven de 40 en soms wel 50 graden Celsius worden.

Ook interessant om te lezen: hoe dodelijk zijn hittegolven? En wat is de maximale temperatuur die de mens aankan?