Na een jarenlange juridische strijd maakte de gemeente Amsterdam afgelopen dinsdag bekend welke schepen vanaf 2024 voor een periode van tien jaar mogen (blijven) varen. In het nieuwe systeem is plek voor 550 vergunningen, waarvan de eerste 155 werden verloot. 

De animo was gigantisch: 105 ondernemers dienden 712 aanvragen in. Hoewel een grote meerderheid van de bestaande reders hun vergunningen verlengd zagen worden, houden ze hun hart vast bij de volgende trekkingen wanneer over het lot van meer bestaande gezichtsbepalende schepen wordt beslist.

Arno Koningstein van rederij Cruise with Us is een van de verliezers van de eerste loting. De ondernemer vaart al sinds 2003 door de grachten met salonboot Valentijn, vier jaar later kwam daar grote zus Soeverein bij. Tot zijn grote verdriet moeten hij en zijn partner Boen Tan over drie jaar de vergunning voor Valentijn inleveren. Daarmee verdwijnt hun eerste historische salonboot na bijna twintig jaar uit het Amsterdamse grachtenbeeld.

Pensioen weg

"De klap komt keihard aan", vertelt Koningstein in een reactie. "Wij zijn ons bedrijf destijds met de Valentijn gestart." De duo liet het schip, dat in 1913 in Amsterdam is gebouwd, negentig jaar later in ere herstellen en haalde haar terug naar de hoofdstad. "De Valentijn is ontworpen voor de Amsterdamse grachten. Ze hoort hier thuis. Het doet enorm veel pijn."

De Soeverein werd wél ingeloot, dus de reder kan in ieder geval tot 2033 blijven varen. Maar of hij en zijn partner straks van één boot rond kunnen komen, is nog maar de vraag, zegt Koningstein. "We hebben onze lening net afbetaald, en willen nu ons pensioen bij elkaar sparen." De Valentijn verkopen is nauwelijks een optie. "Een boot zonder vergunning levert niets op."

Bastiaan Peters van rederij Amsterdam Boats zit in hetzelfde schuitje. Ook hij moet in 2024 afstand doen van de vergunning voor een van zijn vijf historische schepen. En dat terwijl hij de Marie Zurlohe, gebouwd in 1912 in Muiden, twee jaar geleden volledig elektrisch heeft laten maken om zo te voldoen aan de gemeentelijke eisen. "Die investering haal ik er niet meer uit."

Vier miljoen klanten

De lucratieve Amsterdamse rondvaartsector, jaarlijks goed voor vier miljoen betalende passagiers, is al jaren onderwerp van felle discussies. Volgens de gemeente zorgen met name de grote rondvaartboten voor te veel drukte op de grachten, waardoor bootfiles ontstaan en (woonboot)bewoners veel last ondervinden. Het aantal boten moet daarom omlaag.

Bovendien wil Amsterdam gehoor geven aan een uitspraak van het Europees Hof van Justitie. Die oordeelde in 2015 dat de gemeente geen maximumgrens mag stellen aan het aantal vergunningen voor onbepaalde tijd, omdat dit in strijd is met de Europese dienstenrichtlijn. Volgens het Hof moeten ook nieuwe toetreders een kans krijgen.

Daarop verdeelde de gemeente de markt in tweeën. Elektrische boten kleiner dan veertien meter zouden voortaan vrij kunnen rondvaren, voor langere schepen kwam een vergunningsstelsel voor maximaal 135 boten. Verschillende rechtszaken volgden, totdat de Raad van State de plannen in 2017 helemaal van tafel veegde, waardoor alles voorlopig bij het oude bleef.

Grabbelton

De gemeente ging opnieuw naar de tekentafel en kwam met weer een nieuw stelsel. Hierin zijn alle bestaande vergunningen vorig jaar omgezet van onbepaalde tijd naar bepaalde tijd. Wel werden de plannen vanwege de coronacrisis met twee jaar uitgesteld. De herverdeling gebeurt in vier rondes: in 2024, 2026, 2028 en 2030. De eerste tranche is dus nu afgerond.

Om zijn kansen te vergroten, diende Peters in totaal vier aanvragen in voor nog eens drie andere historische schepen, ook al moesten die nog compleet gerenoveerd worden. Zonder succes. "Het kan toch niet zo zijn dat het voorbestaan van je bedrijf afhankelijk is van een grabbelton", zegt hij. "Ik en mijn gezin leven ervan. En met mij vele anderen."

Peters en Koningstein vinden het oneerlijk dat kapitaalkrachtige partijen voordeel hebben. Voor iedere individuele vergunningsaanvraag moeten namelijk leges worden betaald. Daarbij moet iedere aanvraag worden voorzien door professionele bouwtekeningen. Peters heeft daar naar eigen zeggen 20.000 euro aan uitgegeven.

Teakhout en koperwerk

En dat midden in de coronacrisis, waarin de sector al zucht onder de strenge maatregelen en internationale reisbeperkingen. Het aantal passagiers nam vorig jaar met negentig procent af, blijkt uit cijfers van de Amsterdamse branchevereniging van rondvaartbedrijven Vevag. Zo'n vierhonderd mensen verloren hun baan.

Het doet beide ondernemers vooral pijn dat de nieuwe regels ervoor zorgen dat het Amsterdamse varend erfgoed dreigt te verdwijnen. "Je kunt je investering in tien jaar alleen met goedkope troep terugverdienen", stelt Peters. Koningstein: "De grachten liggen straks vol met van die rechte bakken, zonder mooi teakhout en koperwerk."

Toch visten ook grote partijen met veel aanvragen achter het net. Zo diende rederij Flagship, dat op dit moment 24 boten in de vaart heeft, liefst 55 vergunningsaanvragen in, maar daarvan belandde er geen een op de winnende stapel. "Statistisch gezien onmogelijk", reageert mede-eigenaar Rasmus Emmelkamp, die achterblijft met een schuld van ruim een ton.

Houten vlaggenstokjes

Van de 55 aanvragen werden er 37 uitgeloot, zes werden afgekeurd wegens onvolledigheid. De overige twaalf werden wel vergund, maar alsnog afgewezen door de welstandscommissie. "Hier lijkt wel sprake van willekeur", zegt Emmelkamp. "Ik heb tranen in mijn ogen. Het voelt alsof je op de grond ligt en ze maar blijven trappen. Dit verwacht je niet van een overheid."

Volgens Emmelkamps voldeden zijn schepen aan alle welstandseisen wat betreft duurzaamheid en gezichtsbepalendheid. "Ze hebben ons zelfs gevraagd blankgelakte houten vlakkenstokjes te gebruiken", vertelt hij. "We hebben alles gedaan wat ze wilden. Het is onbegrijpelijk."

De reders verwijten de gemeente onbehoorlijk bestuur en ondoorzichtigheid, omdat ze niet bij de loting aanwezig mochten zijn. Het stadsbestuur laat in een reactie weten dat de loting is voltrokken door twee onafhankelijke notarissen en is gefilmd. De opname is vanwege de privacy niet openbaar, maar wel op aanvraag te bekijken.

Alle drie de rondvaarondernemers gaan in ieder geval in bezwaar bij de gemeente. En met hen meer reders. Vangen ze bot, dan volgt een rechtsgang tot aan de Raad van State aan toe. "Ik ben een strijder", zegt Emmelkamp. "Dit gaat de gemeenschap veel geld kosten, want we gaan door tot het einde. Wij willen gewoon varen."