België: volop vuurwerktoerisme

We beginnen in België, een land dat ieder jaar veel vuurwerktoeristen uit Nederland ziet komen. En dat vuurwerk is lang niet altijd legaal: ook de Belgen onderscheppen aan de grens geregeld grote partijen illegaal en vaak zwaar vuurwerk.

Begin dit jaar pleitte een groep burgemeesters voor een totaalverbod op de verkoop van vuurwerk aan particulieren. Ze wezen daarbij op het dierenleed, overlast en vandalisme van de afgelopen jaarwisseling. "Handhaven is moeilijk, omdat je iemand moet betrappen bij het aansteken van het vuurwerk. Dat gebeurt vrijwel nooit", zei burgemeester Marina Keulen van Lanaken destijds.

Kort gezegd: het vuurwerkbeleid is versnipperd in België. Je mag er in principe het hele jaar door vuurwerk kopen, maar lokaal gelden uitzonderingen. Zo is er sinds mei 2019 een vuurwerkverbod in Vlaanderen, maar gemeenten mogen hiervan afwijken en in de praktijk laat één op de drie Vlaamse gemeenten in Vlaanderen vuurwerk toe met oudjaar. Al is het afsteken op straat niet zo populair als in Nederland.

In Wallonië is zelf vuurwerk afsteken verboden, maar het is geen totaal en permanent verbod: ook daar staan gemeenten van tijd tot tijd vuurwerk toe, met name op oudjaarsavond. Of ze staan alleen 'geluidsarm' vuurwerk toe. In Brussel is het bezit en afsteken van vuurwerk wel helemaal verboden.

Duitsland: lappendeken van regels

Bij onze oosterburen is landelijk bepaald dat rond kerken, ziekenhuizen en bepaalde monumenten, zoals gebouwen met rieten daken, geen vuurwerk afgestoken mag worden. "De regel is: géén vuurwerk daar waar de veiligheid voor gebouwen en burgers in het geding is", zegt correspondent Jeroen Akkermans. Al blijkt de grens van het toelaatbare ook in Duitsland moeilijk te handhaven.

Daar bovenop mogen steden en gemeenten zelf bepalen wat er wel of niet mag. Akkermans: "In Berlijn zijn bijvoorbeeld drie 'vuurwerkvrije zones' ingesteld, onder andere vlak bij mijn huis. In München mag binnen de stadsring geen vuurwerk afgestoken worden, en in Regensburg niet in het oude centrum."

De afgelopen twee jaar mocht overigens door particulieren in heel Duitsland helemaal geen vuurwerk verkocht of afgestoken worden vanwege de coronamaatregelen. Belangengroeperingen hoopten dat het zou worden doorgetrokken naar dit jaar. "Maar de Duitsers mogen toch weer naar hartenlust afsteken. Tot frustratie van de tegenstanders", zegt Akkermans.

Italië: tonnen illegaal vuurwerk

Ook in Italië laait de vuurwerkdiscussie in de laatste dagen van het jaar altijd weer op, merkt correspondent Anouk Boone. Het land volgt de EU-richtlijnen: klein en middelgroot vuurwerk mag worden verkocht op gecontroleerde verkooppunten en vuurwerk moet het CE-keurmerk hebben.

De Italiaanse politie hamert in video's op veilig gebruik – en dan sneuvelt er nog weleens een pop:

Intussen zijn autoriteiten druk met het onderscheppen van illegaal vuurwerk. Zo heeft de Guardia di Finanza, de Italiaanse financiële politie, de controles op illegaal vuurwerk aangescherpt in Napels, waar in de omgeving veel vuurwerkhandels zitten.

"Half december werd al tien ton illegaal vuurwerk, ruim 1,6 miljoen items, in beslag genomen tijdens verschillende oprolacties tussen Napels, Pozzuoli en Palma Campania", zegt Boone. "En ook op andere plekken in het land zijn de afgelopen tijd tonnen vuurwerk in beslag genomen of onderschept. Dit zijn jaarlijks terugkerende gebeurtenissen door het hele land. Een bekend fenomeen is ook dat brandcertificaten niet op orde zijn in panden waar vuurwerk wordt opgeslagen of verkocht."

Toen Boone onlangs een tv-reportage wilde maken bij een vuurwerkfabriekje buiten Napels, werd ze vrijwel direct weggestuurd. "Het is duidelijk dat ze daar geen pottenkijkers willen."

Verenigd Koninkrijk: liever vuurwerkshow

Britten vieren oud en nieuw minder uitbundig dan Nederlanders. Veel mensen gaan 's avonds uit eten, heffen het glas om middernacht, en eten dan weer rustig verder, vertelt correspondent Anne Saenen. "In kroegen gaat het er minder stijf aan toe en wordt er nog wel eens de Schotse klassieker Auld Lang Syne ('vervlogen tijden') gezongen."

Maar massaal de straat op om vuurwerk af te steken en wildvreemden de 'beste wensen' toeroepen? Dat gebeurt niet. Saenen: "Omdat de vuurwerkobsessie ontbreekt bij de Britten, wordt vuurwerk het hele jaar door verkocht en mag het afgestoken worden tussen 07.00 en 23.00 uur. Tijdens oud en nieuw mag vuurwerk afgestoken worden tot 01.00 's nachts. Maar dat gebeurt in de regel nauwelijks."

Mensen gaan wel massaal op grote vuurwerkshows af. Zo is er één langs de Thames in hartje Londen. Sinds een aantal jaar moet je daarvoor tickets kopen vanwege de massa’s mensen die het trekt.

Het moment van het jaar waarop Britten wel zelf vuurwerk afsteken is Bonfire Night (ook bekend als Guy Fawkes Night) in november. Dan wordt gevierd dat een poging werd voorkomen om het parlement en King James I op te blazen. Er zijn dan vuurwerkshows en vreugdevuren door het hele land. Saenen: "Maar ook dan wordt er privé minder afgestoken dan wat wij in Nederland gewend zijn met oud en nieuw."

China: geesten verdrijven

Vuurwerk is natuurlijk een Chinese uitvinding, maar gek genoeg hoor je het in de grote steden niet. In kleinere steden mag je nog wel knallen, net als op het platteland. Maar grote steden hebben vuurwerk in de ban gedaan, met name vanwege vervuiling.

"Oud en nieuw is, net als het Chinese nieuwjaar in steden als Shanghai, een stille bedoening. Dat is sinds enkele jaren zo als gevolg van vuurwerkverboden", vertelt correspondent Roland Smid.

Dat is misschien niet gek: het afsteken van vuurwerk in een stad als Shanghai was voorheen behoorlijk extreem, zegt Smid. "Er sneuvelden altijd heel wat auto’s, ramen en balkons. En de vervuiling lag als een dikke deken over de stad. Dan was er ook nog een dodelijk incident in het centrum in 2014. Daarbij werden tientallen mensen doodgedrukt toen ze bij de rivier naar het vuurwerk kwamen kijken. Het vuurwerk in Shanghai is sinds 2020 vervangen door drones die licht geven."

Toch is vuurwerk een belangrijk onderdeel van de Chinese cultuur, met name bij bruiloften, begrafenissen, en het Chinees Nieuwjaar. Smid: "Het gaat daarbij vooral om knalvuurwerk. Je kunt op het platteland nog altijd overal geknal horen tijdens Chinees Nieuwjaar. Traditioneel wordt vuurwerk gebruikt om geesten te verdrijven."

Verenigde Staten: megawinkels vol vuurwerk

In Amerika verschillen de wetten die gelden voor consumentenvuurwerk sterk van staat tot staat en soms zelfs van district tot district. Daarbovenop heb je dan soms nog specifiekere regels per gebied. Waar vuurwerk mag, is de hoeveelheid beperkt tot 500 gram. Bij een grotere hoeveelheid heb je een vergunning nodig. Heb je die niet, dan riskeer je een gevangenisstraf van 5 jaar. Ook moet je minimaal 18 jaar zijn om vuurwerk te mogen kopen.

"Sommige consumenten rijden naar een andere staat om daar vuurwerk te kopen", zegt verslaggever Sophie van der Meer. "Zo is de staat Michigan heel coulant over consumentenvuurwerk. Je hebt er zelfs een soort vuurwerksupermarkt, Red Apple Fireworks, met gigantische loodsen vol vuurwerk. Ook de staat Missouri heeft zo'n enorme winkel: The Fireworks Superstore. Daar staat tegenover dat je in een staat als Vermont alleen sterretjes mag aansteken."

De vuurwerkdiscussie leeft ook in de VS. Het aantal vuurwerkslachtoffers is tussen 2006 en 2021 met 25 procent gestegen. Vorig waren er 11.500 incidenten met consumentenvuurwerk waarbij mensen gewond raakten. Negen mensen overleden door het afsteken van eigen vuurwerk.

Van der Meer: "Tegenstanders van consumentenvuurwerk wijzen op het aantal incidenten, slachtoffers, lawaai en afval. Terwijl voorstanders zeggen dat wanneer je vuurwerk verbiedt, je de illegale markt veel groter maakt met vuurwerk dat niet aan de regels voldoet."