plusartikels
Hoe de Schotten aan hun rokken kwamen (en andere tradities)
Wat draagt een Schot onder zijn rok? The answer, my friend, is blowin' in the wind. — © ap
De doedelzak, het nationaal symbool van Schotland. — © epa
De Highland Games in Braemar staan met rood gemarkeerd in de koninklijke agenda. Dit jaar was koningin Elizabeth van de partij. — © afp
Wie Schotland zegt, denkt meteen aan hun befaamde rokken. Schotse mannen die graag met hun identiteit uitpakken, doen dat bij voorkeur door hun broek uit te trekken. Om die dan in te ruilen voor hun nationale trots: de Schotse rok of kilt.
De traditie van de kilt gaat minstens terug op de zestiende eeuw, toen Schotse strijders zich in de barre Highlands (het noordelijk deel van Schotland) tegen de weersomstandigheden beschermden met een lang stuk wollen stof. Die drapeerden ze om hun lijf waarbij het onderste deel als een rok gedragen werd en met een riem op zijn plaats gehouden. Het bovenste deel werd over de schouder geworpen, of over het hoofd getrokken als beschutting tegen de elementen. Een bijkomende handigheid was dat de kilt 's nachts ook als deken gebruikt kon worden.
Naarmate de wollen stoffen goedkoper werden, werd de kilt ook steeds langer. Lappen stof tot vijf meter lengte waren geen uitzondering. Zoiets werd een 'great kilt' genoemd. Niet zo praktisch tijdens het gevecht was dat, soldaten legden dan ook eerst hun kilt af voor ze de strijd ingingen. Intussen hadden sommigen door dat de kilt praktischer was als hij in twee gesneden werd, met een aparte onderstuk dus. De Schotse rok was geboren.
Typisch voor de Schotse rok is ook het geweven patroon van horizontale en vertikale strepen: de 'tartan' of Schots ruitpatroon. Sommige tartans worden geassocieerd met bepaalde regio's, later claimden ook de beruchte Schotse clans hun eigen motief. Maar intussen zijn er ook heel wat moderne varianten zonder historische betekenis.
In principe kan iedereen gelijk welke tartan kiezen voor zijn rok. Je hoeft dus geen lid te zijn van pakweg de clan MacDuff om hun aardige, rood-groene motief te dragen. Al zijn er uitzonderingen: een heel bekende tartan is de 'Burberry Check', van het gelijknamig Londens modehuis Burberry, die ook als geregistreerd merkt beschermd is.
Ook het Brits koningshuis heeft zijn eigen tartan: Balmoral. Het is bij de Britten een stilzwijgende afspraak die niet te gebruiken, al trekken ze zich daar in Amerika bijvoorbeeld weinig van aan.
De doedelzak
Bij Schotland hoort ook een soundtrack vol doedelzakken. De nasale melodielijn ondersteund door ronkende drones is archetypisch Schots. Toch zijn zij niet de uitvinder van het instrument.
Doedelzakken vind je in de loop der geschiedenis overal, van in Ierland over heel Europa tot in het noorden van Afrika en de Perzische Golf. Ook bij ons was het een geliefd instrument, denk maar aan het schilderij 'De Boerenbruiloft' van Pieter Bruegel de Oude, waarin een trouwfeest door twee doedelzakblazers wordt opgevrolijkt.
Ook gaat het om een heel oud instrument. De oudste sporen ervan gaan terug tot 1.000 jaar voor Christus en vermoedelijk is het ding nog een stuk ouder. Het is dan ook een eenvoudig instrument waarvoor je als basis alleen een geiten- of varkensblaas en een paar stukken hout nodig hebt. De blaas van het dier dient als luchtzak, van het hout maak je de (blaas)pijpen.
Dat de Schotten uiteindelijk met het instrument gingen lopen, komt omdat ze de doedelzak sinds eind veertiende eeuw gingen gebruiken bij veldslagen ter vervanging van trompetten. Die militaire traditie werd eeuwen later voortgezet in het Britse leger.
Tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog doken de Schotse doedelzakspelers ook bij ons aan het front op. Dat was een gek zicht, maar voor de Schotten was het imagobepalend. Terwijl de doedelzak in de twintigste eeuw overal aan populariteit inboette als tradioneel muziekinstrument, gingen de Schotten het instrument meer dan ooit cultiveren. De doedelzak groeide uit tot een nationaal symbool en een essentieel deel van de Schotse identiteit.
De Highland Games
Paalwerpen, stenen slingeren en een hill race... de Highland Games zijn hét Schots tijdsverdrijf bij uitstek. Het Games-seizoen duurt de hele zomer met als hoogtepunt de Braemar Gathering, die de eerste zaterdag van september plaatsvinden in het onooglijk dorpje Braemar, ergens in de middle of the Highlands. Zelfs de koninklijke familie komt er jaarlijks op af.
Waar de Games vandaan komen, is verhuld in de nevelen der tijd. Al in de elfde eeuw zou de Schotse koning Malcolm III een bijeenkomst georganiseerd hebben om de kracht van zijn soldaten te testen. Sommigen zien hierin een voorloper van de Highland Games, al valt dat moeilijk te bewijzen. Wel zeker is dat de Schotse clans elkaar in de late middeleeuwen regelmatig troffen om zich met elkaar te meten in sportwedstrijden. De clanoversten selecteerden daarvoor hun sterkste, snelste of meest fitte leden om de clan te vertegenwoordigen.
De 'moderne' Highland Games werden geboren in de jaren 1820. Het was de tijd waarin de Highlandcultuur geromantiseerd werd door de toenmalige Britse upper class. Jaarlijks werden sindsdien spelen georganiseerd, waarbij veel onderdelen vandaag nog steeds op het programma staan. Zo werden paalwerpen, touwtrekken en hamerslingeren vaste prik.
Maar de Highland Games zijn meer dan een potje krachtpatserij tussen mannen in rokken. Naast de zware competitie ('Heavy Events') zijn er de onderdelen dans en muziek, waarbij ook telkens prijzen te verdienen vallen. Vooral de intrede van de pipe bands op het centrale speelterrein is indrukwekkend. Wanneer zo'n grote formatie doedelzakken opmarcheert en een evergreen als Scotland the Brave inzet, gaat iedereen op de banken staan.
