Het verschil tussen iets kijken en naar iets kijken

Tot mijn verbazing heb ik in deze rubriek nooit iets geschreven over de taalvorm ‘een film kijken’. Vorige week schreef ik dat ik ‘een aflevering gekeken had’ van een tv-programma. Een lezeres merkte op dat je vroeger alleen naar een aflevering keek, maar dat tegenwoordig iedereen maar ‘een film kijkt’ of ‘een programma luistert’. Ze associeerde dit met gemakzucht, vereenvoudiging en zelfs verschraling van de taal.

Dat lijkt me niet helemaal ­terecht. De taaladviesdienst van Onze Taal meldt dat ‘kijken’ met een lijdend voorwerp al eeuwen voorkomt. Couperus had het al over ‘plaatjes kijken’ en het vroegste voorbeeld lijkt uit de achttiende eeuw, waar sprake is van ‘tuinen kijken’. En Betje Wolff schrijft in die eeuw in een brief: ‘De kinderen zullen u dat wel laaten kyken’.

Iets kijken voegt wat toe aan het rijke repertoire

Is dat werkelijk gemakzucht of vereenvoudiging? En is dat dan verschraling? Ik denk het niet. Volgens mij heeft ‘kijken’ met een lijdend voorwerp een andere betekenis dan ‘naar iets kijken’. Met name de richtingsbetekenis is op de achtergrond geraakt, ten gunste van een soort ‘gewoontebetekenis’. Als je ‘iets kijkt’, dan betreft dat iets waar je gewoonlijk naar kijkt. Films, daar kijk je gewoonlijk naar (je kunt er weinig anders mee). Het is een bepaald ritueel, zou je kunnen zeggen, waarbij je niet zomaar een blik erop werpt, maar waar je net zo naar kijkt als andere mensen dat doen.

Er komt zelfs iets bij van succes of voltooiing. Je kunt best zeggen ‘Ik keek naar die film, maar ik zag hem niet’. Misschien vreemd, of onverwacht, maar voorstelbaar. Maar ‘Ik keek die film, maar ik zag hem niet’ is in geen enkele lezing mogelijk.

Het lijkt er dus op dat ‘iets kijken’ naast ‘naar iets kijken’ in plaats van een verschraling juist een ver­rijking van de taal is. Er wordt iets ­toegevoegd aan het rijke repertoire in plaats van dat er iets verdwijnt.