Deze supermarkt rekent ‘echte prijzen’: je betaalt ook voor klimaatbelasting, landgebruik en onderbetaling
Een courgette of tomaat laat een spoor van negatieve effecten achter voordat die op het bord van de consument ligt. Effecten waar geen prijs aan hangt. Een winkel in Amsterdam doet dat nu wel: eerlijke prijzen berekenen.
Verborgen kosten: 15 eurocent. Het staat op de kassabon van biologische supermarkt De Aanzet in Amsterdam, onder het bedrag voor een kilo aardappels. Ook de komkommer, 1,39 euro, krijgt een opslag, van 8 cent. Het zijn kosten waar normaal niemand voor betaalt: vervuiling van water bijvoorbeeld, uitputting van grondstoffen, CO2-uitstoot, maar ook te lage lonen.
Klanten van De Aanzet doen dat sinds vorige week wel, de winkel is de eerste supermarkt ter wereld die ‘echte prijzen’ rekent. Om te beginnen voor een aantal soorten groenten en fruit en voor brood. Actrice en sociaal ondernemer Katja Schuurman deed vorige week de eerste ‘true price’-boodschappen. Mede-supermarkteigenaar Maarten Rijninks hoopt dat dit bonnetje, met de handtekening van Schuurman erop, later in een museum komt te hangen als het begin van iets groots.
Rijninks loopt met gezwinde pas de biologische supermarkt door, een winkel met zo’n 6000 producten – vergelijkbaar met een reguliere supermarkt – in de Amsterdamse Pijp, wijzend op de nieuwe prijskaartjes. Bij het schap ziet de klant al wat die ‘echte prijs’ inhoudt. Neem courgettes uit Spanje, 3,85 euro per kilo. Een tekening van de courgette, onderaan wat plakjes eraf gesneden, maakt het inzichtelijk. Een plakje voor de klimaatbelasting: 5 cent. Landgebruik: 4 cent. Onderbetaling: 3 cent. Ofwel: 12 cent extra per kilo om de schade te compenseren, 3,97 per kilo dus aan de kassa.
Het is aardig druk in de winkel en klanten betalen zonder morren de hogere prijs, ze vinden het een goed idee. “Het is best gedurfd in deze tijd de prijzen te verhogen tot eerlijke prijzen, zoals we ze in de winkel noemen. Uit klantonderzoek dat we gedaan hebben, blijkt dat mensen dit steunen, ze verwachten dit eigenlijk van ons”, vertelt Rijninks. “Ik neem bij de kassa tijd om het uit te leggen, ook al staat er een rij. Er zullen evenveel klanten afhaken als bijkomen, schat ik in. Tot nu toe zijn de reacties positief. Eén klant had bedenkingen. Die zei: ik wil zelf weten waar ik mijn geld aan uitgeef, aan welk project. Dan leg ik uit dat dit geen project is. Dit zijn kosten, op het gebied van klimaat, natuur, sociale uitbuiting, die we met onze consumptie veroorzaken.”
Normaal blijven die ‘externe effecten’ verborgen. “Stel het is droog, de boer moet het gewas beregenen, de grondwaterspiegel daalt. Wie vult dat aan en wie betaalt daarvoor? De boer kan bijvoorbeeld een bekken aanleggen en zo water beter vasthouden. Straks hebben we, door de opslag op de prijs, een bedrag beschikbaar, zeg 10.000 euro. Dan zeggen we tegen die boeren: maak een plan, zoek een oplossing, reken uit wat dat oplevert voor het waterbeheer. Als het werkt, kunnen die verborgen kosten op termijn dan ook weer omlaag.”
In dit geval is dat een relatief overzichtelijke oplossing. Met twee leverende boerderijen kan Rijninks direct in de slag over water en bodem. Maar achter het simpele prijskaartje met plakjes courgette, tomaat of banaan, zit een complexe werkelijkheid. Ruim dertig jaar geleden begon Max Havelaar-koffie met een iets hogere prijs om de koffieboer een eerlijke prijs te kunnen rekenen. Een opslag op de wereldmarktprijs, omdat die structureel te laag is om leefbare lonen van te betalen. Die werkwijze is uit te breiden naar allerlei negatieve effecten waar de markt nu niet voor opdraait. Dan moet wel duidelijk zijn wat die effecten zijn en hoe daar een prijskaartje aan te hangen is. De organisatie True Price is daar al zo’n tien jaar mee bezig. Dat betekent veel onderzoek en databases ontwikkelen, vertelt Michel Scholte van True Price, die in het keukentje van de supermarkt is aangeschoven. “We hebben nu 31 indicatoren ontwikkeld. Die zijn gebaseerd op wetenschap en transparantie, de kennis is openbaar. Dat moet een wereldwijde taal worden om schade te kunnen beprijzen en daar op die manier iets aan te doen.”
De Nederlandse overheid heeft interesse in de systematiek. Er loopt een groot project om de mogelijkheden van echte en eerlijke prijzen te inventariseren. Daar zijn onder meer ministeries, LTO Nederland, de Wageningse universiteit en True Price bij betrokken. Voor de prijskaartjes van De Aanzet zijn vele berekeningen gedaan. “In Nederland geteelde tomaten hebben een ander soort belasting dan tomaten uit Spanje”, zegt Rijninks. “Daar hebben we aparte berekeningen voor laten doen. Daarnaast moet je kiezen wat je gaat meetellen. Wij hebben nu voor vier indicatoren gekozen die veel impact hebben: klimaatbelasting, watergebruik, grondgebruik en onderbetaling. Later volgen meer verborgen kosten.”
Het is nu nog niet altijd mogelijk om het extra geld dat de hogere prijzen opleveren, precies daar in te zetten waar de schade ontstaat. Dat zou betekenen dat voor ieder product elk schakeltje in de hele keten uitgeplozen moet worden, een immense inspanning. Daarom berekent True Price gemiddelde waardes, bijvoorbeeld voor watergebruik of bodemdegradatie bij de teelt van Spaanse tomaten. De klimaatopslag gaat naar een algemene bestemming: de Land Life Company, een organisatie voor herbebossing. Het geld voor onderbetaling is voor Give Directly, een ngo die cash geld overmaakt naar Afrikaanse gezinnen die leven in extreme armoede.
“Het is een begin”, constateert Scholte. “Met deze methode kun je de economie verduurzamen, zonder dat je hoeft te wachten totdat het systeem zelf verandert. Je creëert prikkels voor een economie die niet langer uitput en uitbuit. Er zijn al veel oplossingen, om bijvoorbeeld water te zuiveren, ecosystemen te herstellen, die nu niet worden uitgerold omdat er niet voor betaald wordt. Dat gebeurt wel als je een factuur aan de kosten kunt hangen.”
Rijninks hoopt dat zijn winkel andere supermarkten over de streep trekt hetzelfde te doen. “Wij zijn maar één winkel. Ik hoop andere biologische supermarkten zo ver te krijgen, en een reguliere retailer te vinden die hiermee aan de slag wil. Dat is absoluut het doel. Net zoals de gewone supermarkten biologische producten hebben overgenomen.”
Volgens Scholte moet dat op termijn lukken. “Er zijn al grote retailers die ‘true prices’ intern gebruiken. Het is inmiddels een breed gedragen concept. Je kunt al met een kleine opslag op de prijzen de markt het werk laten doen voor duurzaamheid.” Voor huishoudens kan dat juist goedkoper uitpakken, denkt Scholte. “Iedereen betaalt nu waterschapsbelasting bijvoorbeeld, die kan omlaag als je dat geld ook via producten binnen kunt halen.”
Meer winkels in Amsterdam zijn geïnteresseerd in het rekenen met echte prijzen. True Price heeft zelf een klein verkooppunt in de Haarlemmerbuurt geopend, in maart, met onder meer Tony’s Chocolonely- repen. Vijf kledingwinkels willen ook meedoen. En er is een groep van zo’n twintig koffiebedrijven mee bezig. “De markt neemt het voortouw”, ziet Scholte. “Dit is een bottom-up-beweging in de detailhandel die de politiek en de samenleving kan laten zien dat het werkt.”
In de winkel gaat Rijninks binnenkort verder om kruidenierswaren zoals noten van de nieuwe prijslabels te voorzien. “In vijf jaar tijd willen we voor 80 procent van de producten een eerlijke prijs hebben.”
Lees ook:
Tony’s Chocolonely pleit voor wet die eerlijke cacaohandel afdwingt
In Ghana en Ivoorkust werken 1,56 miljoen kinderen op cacaoplantages. Tony’s Chocolonely heeft 221 gevallen van kinderarbeid opgelost. ‘We hebben nog werk te doen.’
Een eerlijke prijs voor vliegen en vlees? Even geduld aub
Talloze onderzoeken zijn er gedaan naar de negatieve effecten van de massaproductie van vlees op het klimaat, de natuur, de biodiversiteit, het landschap en de gezondheid. Het heeft nog tot niets geleid.