Slag om Amsterdamse grachten is nog lang niet gestreden

Vast staat dat tientallen boten - waarvoor de reders zo'n negen ton per stuk hebben neergelegd - vanaf 2020 niet meer welkom zijn op de grachten. De vraag is alleen hoeveel van hun schepen ze tegen bodemprijzen zullen moeten verkopen. En vooral: wie de vergunningen krijgen voor de nieuwe schepen die vanaf 2020 wel worden toegelaten.

Wildgroei

Woedend zijn de reders sinds in 2013 duidelijk werd dat de gemeente de rondvaartmarkt in de binnenstad wil opengooien door de 135 vergunningen voor 'grote bemande passagiersvaartuigen' in te trekken en opnieuw uit te geven via een 'gewogen toetreding'. De vier grote toeristenrederijen Canal Company (33 schepen), Kooij (27 schepen),  Lovers (25 schepen) en Blue Boat (15 schepen) hebben al tonnen aan advocaatkosten uitgegeven om de 'onteigening' aan te vechten. En ook de kleinere bedrijven die met lange boten worden ingehuurd voor feesten en partijen zijn allemaal een bezwaarprocedure begonnen.

Maar wethouder Udo Kock (D66) stelt dat hij simpelweg niet anders kan. Het moet van Brussel, is zijn verweer. Europese marktmeesters hebben bepaald dat de rondvaart valt onder de Dienstenrichtlijn - de regeling waarin oud-eurocommissaris en Amsterdammer Frits Bolkestein in 2006 vastlegde dat er in de hele unie vrije concurrentie moet zijn tussen ondernemers die diensten aanbieden. Tegelijkertijd wil het stadsbestuur dat dieselwalmende boten van de grachten verdwijnen en dat het verkeer op het water minder hectisch wordt.

Of het inderdaad rustiger wordt op het water valt te bezien. Voor boten tot 14 meter geeft Kock de markt vanaf 2020 geheel vrij. Ieder schip dat aan de nodige milieu- en welstandseisen voldoet en over een eigen ligplaats beschikt, kan een vergunning krijgen. De verwachting is dat veel booteigenaren zich voor zo'n vergunning zullen melden.

Voor langere boten, die in de smalle grachten op drukke dagen vaak voor opstoppingen zorgen, wil het stadsbestuur zo'n wildgroei voorkomen. Volgens de Europese wetten mag de stad het aantal lange schepen beperken, zolang nieuwe reders een kans houden om toe te treden.

Daarom heeft Kock, met steun van de voltallige gemeenteraad, dus besloten tot de gewogen toetredingsprocedure waarin 135 vergunningen voor de periode 2020-2030 worden vergeven aan boten met een lengte tussen de 14 en 20 meter. Het komt neer op een wedstrijdje waarbij aanvragers punten kunnen verdienen op verschillende criteria: geluid, milieuvriendelijkheid en de lengte van hun boot. De schepen met het hoogste aantal punten krijgen de vergunning. Bij een gelijk aantal punten wordt er geloot.

Kafkaësk

Die procedure klinkt misschien al best ingewikkeld, en dat is er niet simpeler op geworden toen duidelijk werd dat veel klassieke schepen uit de grachten dreigden te verdwijnen. De grootste kans op een vergunning heb je namelijk met een volledig elektrisch aangedreven boot van 14,01 meter. Veel deftige salonboten en omgebouwde trekschuiten die nu door de 17de-eeuwse binnenstad tuffen, zijn langer en maken dus geen schijn van kans.

Daarom heeft de gemeente nog een kafkaëske deelcategorie in het leven geroepen. Van de 135 te vergeven vergunningen  zal de gemeente er 60 toewijzen aan schepen met een 'gezichtsbepalende uitstraling'. Waarbij een speciale commissie is belast met de taak om te beoordelen of schepen zich 'met uitstraling en kwaliteit onderscheiden van het reguliere vaarproduct'.

Bij rederij Kooij zijn ze inmiddels zo emotioneel over de hele procedure dat ze even geen vragen van journalisten willen beantwoorden. Bij andere reders volgt een lange tirade over het 'circus' dat de gemeente heeft opgetuigd. Vooral als de 'Criteria Beeldkwaliteit Passagiersvaartuigen' ter sprake komen, is het commentaar vernietigend. In dat document is vastgelegd hoe de gezichtsbepalendheid van een boot wordt geturfd.  Begeleid door foto's van allerhande vaartuigen legt de commissie uit in hoeverre die schepen al dan niet 'samenhangende maatverhoudingen' hebben of goed passen in de 'sociaal-culturele context' van het werelderfgoed dat de grachtengordel is.

In een gezamenlijk protest hebben de reders afgelopen jaar gezamenlijk met hun boten de Amstel naast het stadhuis gebarricadeerd en hun scheepstoeters laten horen. Maar tegelijkertijd speelden zij onderling al mee in het ingewikkelde monopolyspel rondom de 135 vergunningen. Per bedrijf mogen zij daaraan meedoen met 32 boten, elk schip mag in twee categorieën tegelijk worden ingeschreven. Allemaal hebben ze gepuzzeld op een tactiek waarbij ze met zo min mogelijk kosten zo veel mogelijk kans maken op de vaarrechten. In totaal ontving de gemeente afgelopen maanden 484 geldige inschrijvingen.

Strategie

Hoe die aanvragen over de twee categorieën zijn verdeeld wil de gemeente niet zeggen. Maar gesprekken van met enkele rederijen geven wel een indicatie. 'Ik heb acht grote boten, onder andere salonboten en omgebouwde Tjalken. Die heb ik allemaal ingeschreven als gezichtsbepalend en regulier', zegt Tomas de Smidt van Rederij 't Smidtje. 'En dan heb ik nog eens 24 nieuw te bouwen boten ingeschreven in het segment regulier groot.' Hij zucht als hij denkt aan wat het hem al gekost heeft. 'Per boot betaal je al duizend euro inschrijfgeld. En dan nog alle tijd en geld om van al die boten tekeningen te laten maken.'

Ramon van der Storm van toeristenrederij Blueboat heeft een vergelijkbare strategie gevolgd. Tien van zijn vijftien huidige schepen zijn ingeschreven als gezichtsbepalend. Juist zijn klassieke Amsterdamse rondvaartboten moeten hoog scoren, vindt hij. 'Al decennia worden er vanuit Amsterdam ansichtkaarten verstuurd met dit type boot erop. Deze boten zijn een Amsterdams icoon.' Als de commissie dat niet honoreert gaat hij daar zonder twijfel beroep tegen aantekenen.

Ook rondom de categorie 'regulier', waar hij 22 keer meedingt, verwacht Van der Storm nog veel gedonder. Hij denkt dat zijn collega's namelijk precies hetzelfde hebben gedaan als hij: zorgen dat je het maximaal aantal punten haalt door totaal elektrische boten in te schrijven van 14,01 meter. Mocht blijken dat er meer dan 75 boten van dergelijke boten zijn ingeschreven, dan draait het maandag uit op een ordinaire loterij. 'En dat is niet de bedoeling van de Dienstenrichtlijn. Ik ga dan zeker een schadevergoeding eisen.'

Nee, de Amsterdamse reders zijn er zeker van. Ook nadat de lootjes maandag getrokken zijn, is de slag om de Amsterdamse grachten is nog lang niet ten einde.