Jawel: Utrecht houdt van de kabouter

Het mooist zijn toch die kabouters waar je onverhoeds tegenaan loopt. Als je ’s avonds wat loopt te struinen in de gribus achter het Centraal Station van Utrecht en ineens een knipogende kabouter met knalrode puntmuts om de hoek van een muur ziet piepen, om een hap uit een woeste braamstruik te nemen. Dan is de gribus ineens net wat minder gribus, en het gemoed een straaltje zonniger.

De graffitispuiterij – of zoals we tegenwoordig deftig zeggen: ‘street-art’– is in Nederland een anarchistische, maar bloeiende kunstbedrijfstak. De Nederlandse Spoorwegen kunnen erover meepraten: dat bedrijf spendeert jaarlijks zo’n 4,5 miljoen euro aan het verwijderen van spuitbuskunst die de anonieme makers toch met zo veel enthousiasme op die trein of dat transformatorhuisje langs het spoor hadden aangebracht.

Overzee

De moderne graffitikunst (er is ook antieke graffitikunst) ontlook midden jaren zeventig in de New Yorkse hiphopcultuur. Vanuit de metrostations van Brooklyn en Manhattan ging de kunst overzee om in de Nederlandse steden wortel te schieten als minstens zo rijke subcultuur. Uit de tegencultuur van de jaren tachtig, negentig en nul schoten zelfs gerespecteerde kunstenaars omhoog als Delta en Zedz, die hun werk tegenwoordig ook in grote galeries hangen: veilig binnen, met een prijskaartje eronder.

En eerlijk is eerlijk: ook ‘de Utrechtse Kabouter’, het bekendste bekkie van de Nederlandse spuitkunst, is de laatste jaren geïnstitutionaliseerd. We komen metersbrede spektakelstukken tegen in statige nieuwbouwprojecten als het St. Antonius Ziekenhuis in Leidsche Rijn en muziekgebouw TivoliVredenburg. ‘Werk in opdracht’, heet het dan. Maar aan wie die opdracht is toegekend, blijft onduidelijk. Want de maker van de KBTR, zoals de kabouter semi-officieel heet, mag geen naam hebben. Als er ineens een afzender onder al die illegaal aangebrachte kabouterkoppen staat, kan de maker een astronomische rekening voor gemaakte schoonmaakkosten verwachten. Dan gaat de kabouter failliet.

De KBTR is al ruim vijftien jaar actief: eerst vooral in Utrecht en omstreken, daarna door heel het land en zelfs tot ver over de grens – kijk maar op het Instagram-account van KBTR. De stad Utrecht ontwikkelde een ingewikkelde haat-liefderelatie met de KBTR. Aanvankelijk werd zijn verschijning nog driftig weggepoetst, maar de laatste jaren zijn de kaboutertekeningen standvastig. Het terrein rond het skateparkje The Yard bijvoorbeeld lijkt een permanente bijeenkomst van de kabouterraad: daar staan tientallen fulminerende KBTR’s op blinde muurtjes gespoten. De gemeente laat ze uitrazen.

Jawel: Utrecht houdt van de kabouter. In dat felrode puntmutsje zien de Utrechters uiteraard de rode pizzapunt uit het gemeentewapen én het shirt van FC Utrecht. In stadion Galgenwaard stikt het op voetbaldagen ook van de kabouters: als printje op KBTR-hoodies en uiteraard op de muren rond het stadion.

KBTR als voetbalfan

De KBTR is voetbalfan. Op het pas onthulde spuitwerk in het ziekenhuis van Leidsche Rijn zien we subtiele voetbalverwijzingen. De klok van de Domtoren op het kunststuk staat op half drie: de tijd waarop doorgaans op zondagmiddag wordt afgefloten in Galgenwaard. En in 2016 verscheen in de wijk Ondiep een enorme muurtekening van een naakte KBTR die er met de KNVB-beker vandoor ging. FC Utrecht streed dat jaar om die beker en de KBTR wilde zijn club maar even aanmoedigen – overigens tevergeefs.

Zo geeft de kabouter zijn eigen commentaar op actuele ontwikkelingen. Buigt de politiek zich over het uitgeven van een officiële ‘wietpas’, dan verschijnt een tekening van de KBTR die met zijn nieuwe wietpas een paar lijntjes coke op een spiegel hakt. ‘Bedankt voor die superhandige wietpas!’ Humor.

Vandaar ook dat de KBTR steeds vaker ‘de Nederlandse Banksy’ wordt genoemd. Dat is hij natuurlijk niet. Want waar Bansky met zijn meisjes-met-ballonnen op muren in Gaza strijdt voor verheven idealen, is de KBTR gewoon een hofnar van het volk. Een geinige trol. De André van Duin van de Nederlandse spuitkunst. En dus de kleine vriend van Jan en alleman.