Deze ijsbeer is het slachtoffer van klimaatverandering - klopt dit wel?

Van wie komt die claim?

Een uitgehongerde beer, die naar een verlaten nederzetting strompelt, rondscharrelt door het vuilnis, kauwt op een stuk afval, en in de laatste beelden van het filmpje op de grond gaat liggen en zijn ogen sluit. Verstilde pianomuziek eronder. Tekst erbij: 'Dit is zoals klimaatverandering eruitziet. Doordat de temperatuur stijgt en het zee-ijs smelt, verliezen ijsberen de toegang tot hun voornaamste voedselbron, zeehonden. (...) Deze beer had waarschijnlijk nog maar enkele uren te leven.'

Zo gaat de ruim één minuut durende video die afgelopen week miljoenen keren werd bekeken op internet. 'Het gezicht van klimaatverandering', aldus een van de twee filmmakers, Cristina Mittermeier, op Instagram. Waarna onder meer de Canadese milieuminister Catherine McKenna het filmpje deelde, met de mededeling: 'ZO ziet klimaatverandering eruit.'

Het filmpje werd door National Geographic verspreid, maar is gemaakt door SeaLegacy, een natuurbeschermingsorganisatie die Mittermeier oprichtte met onder meer de vooraanstaande natuurfotograaf Paul Nicklen. De non-profitorganisatie wil middels 'storytelling' bewustzijn kweken voor natuurproblemen, 'door de kracht van digitale media te gebruiken'. De expeditie waarbij men de ijsbeer filmde, had als doel 'publieke- en beleidssteun op te wekken voor duurzame oceaanoplossingen.' Dat lukte.

En, klopt het?

Al snel werd duidelijk dat SeaLegacy wat hard van stapel loopt. De beer in kwestie is overduidelijk verhongerd, maar onzeker is of dat is gekomen door verdwijnend ijs, reageerden veel biologen. Het is denkbaar dat het dier niet kon jagen of eten door ziekte, verwonding of ouderdom - het lijkt namelijk te gaan om een oud mannetje.

'IJsberen hebben weinig natuurlijke vijanden. En hoewel ze lang leven, zijn ze niet onsterfelijk', in woorden van wetenschapshoofd Steven Amstrup van Polar Bears International. 'Ze gaan uiteindelijk allemaal dood en de meesten doen dat doordat ze niet meer in staat zijn genoeg voedsel te vangen. Dat betekent dat verhongering een belangrijke doodsoorzaak voor ze is.'

Daarbij filmden Mittermeier en Nicklen de beer op een niet precies benoemde plek op Baffin Island, in het noorden van Canada, aldus National Geographic. En dat is een gebied, waar het volgens een inventarisatie van de Canadese overheid naar omstandigheden goed gaat met de dieren. Aan de westkust van het eiland is de populatie 'stabiel'; in het zuidoosten is er sprake van een 'waarschijnlijke toename', en alleen in een punt in het noordoosten is de populatie 'vermoedelijk in verval'.

Het is kritiek die de makers van de video en National Geographic erkennen. 'Ik kan niet met zekerheid zeggen dat deze beer aan het verhongeren was door klimaatverandering', aldus Mittermeier in een reactie op de commotie. Maar we moeten de beer dan ook niet zien als klimaatslachtoffer, vindt ze, maar als voorproefje van wat er staat te gebeuren als het zee-ijs verder wegsmelt. 'Maar ik weet wel zeker dat ijsberen een ijsplatform op zee nodig hebben waarvandaan ze jagen. We hebben een moment in de geschiedenis van onze planeet bereikt waarop we het ons eenvoudigweg niet langer kunnen veroorloven om weg te kijken.'

Maar het filmpje legt wel degelijk het verband tussen het klimaat en deze ene beer: het dier is zelfs 'het gezicht van klimaatverandering'. Kop bij National Geographic: 'Hartverscheurende video toont verhongerende ijsbeer op ijsvrij land - gebrek aan zee-ijs maakt het moeilijker voor ijsberen om voedsel te vinden.'

Contraproductief en zelfs gevaarlijk, vinden veel biologen, omdat het ontkenners van klimaatverandering in de kaart zou spelen. 'Aantonen dat klimaatverandering gaande is met een video van één zieke beer is hetzelfde als beweren dat klimaatverandering een hoax is, omdat het gisteren sneeuwde in Zuid-Texas', in woorden van bioloog Marco Festa-Bianchet van de Canadese Université de Sherbrooke.

Er is hier sprake van 'een stunt' die 'de klimaatwetenschap absoluut geen dienst bewijst', fulmineert ook Terry Audla, oud-president van de plaatselijke spreekbuis van de Inuit ITK in de Canadese krant National Post. 'IJsbeerpropaganda' met de ijsbeer 'als handig en effectief middel voor fondsenwerving', constateert ook het Canadese tijdschrift The Walrus, na gesprekken met Inuit-vertegenwoordigers.

Poolbioloog Jeff Higdon, een van de biologen die geïrriteerd raakte over de zaak, merkt via sociale media op dat Mittermeier en Nicklen de plaatselijke natuurbescherming erbij had moeten halen, om het dier uit zijn lijden te verlossen en eventueel een necropsie uit te voeren om de oorzaak van de problemen te achterhalen.

'We waren te ver weg van een dorp om hulp te halen', reageert Mittermeier op die aantijging. Higdon ziet dat anders: er zou best een helikopter kunnen langskomen, vermoedt hij. Dat de filmmakers zelf geen geweer bij zich hadden waarmee ze het dier hadden kunnen doden, noemt Higdon desgevraagd 'idioot' en 'mogelijk een overtreding' van de regels om in het gebied wild te mogen observeren.

Alle gedoe rond de ijsbeer laat uiteraard onverlet dat het noordpoolijs steeds meer slinkt, met een tempo van ongeveer 13 procent minder ijs per tien jaar op het zomerse minimum. Dat veel ijsberenpopulaties daarvan last gaan krijgen of al hebben, is zo goed als zeker: vandaar dat de soort te boek staat als 'kwetsbaar' bij de Internationale Unie voor Natuurconservering IUCN.

'Het probleem is dat een steeds warmere toekomst betekent dat ijsberen steeds minder toegang hebben tot hun prooi, de zeehond, zodat het tempo waarin beren zullen sterven van ondervoeding en verhongering zal toenemen', aldus Amstrup in een blogpost. 'Daarom geven deze hartverscheurende beelden ons een waarschuwing voor de toekomst.'

Eindoordeel

Het is te kort door de bocht om de ijsbeer op de video te bestempelen als slachtoffer van klimaatverandering. Dat laat uiteraard onverlet dat meer ijsberen in de problemen zullen komen naarmate de noordpool verder opwarmt.