Hans Spekman: 'Achteraf gezien had ik keihard op tafel moeten slaan'

Hans Spekman (51) zit in zijn volgepakte schuur in de tuin, met zicht op een lichtpaarse kartonnen doos met losse hengsels, te zien is de tekst 'We zullen je niet vergeten'. Hierin zit de as van zijn 'laatste zus' Anneke, die drie weken na de dramatische verkiezingsuitslag van de PvdA en Spekmans aftreden als voorzitter, overleed. 'We gaan haar nog een plekkie geven', zegt hij. 'Daar waar mijn twee andere zussen liggen, mijn moeder en vader. We wachten op een moment dat we er allemaal aan toe zijn.'

Anneke wilde per se aanwezig zijn, bij het moment dat hij zijn aftreden bekendmaakte, tijdens de ledenraad in de Jaarbeurs in Utrecht, op 17 maart. D'r man bracht haar naar binnen, ze kon amper lopen. Anneke zat achter hem, toen Spekman vertelde ermee op te houden, na zes jaar. Daarna omhelsde ze hem, voor alle camera's.

'Ik stopte, en ze wilde daar één zijn met mij, ze wist wat ik ging vertellen. Naarmate we met minder waren, werden we hechter. Ze maakte zich zorgen over mij. Dat ik zometeen de laatste zou zijn van de familie. Dat ik het heel moeilijk zou krijgen - en dat klopte natuurlijk ook. Als ik nu weer aan Anneke denk en hoe ze bij die ledenraad naar binnen liep, dan schiet ik vol. Dat blijft de rest van mijn leven zo, ik ben een weekdier. Hou vol, hou vast - de levensles van mijn moeder - daar houd ik me aan vast.'

'Het afgelopen half jaar was voor mij een TGV, een echte Franse, zo'n razendsnelle. Ik had het gevoel in een wervelstorm te hebben geleefd. De nederlaag, de keuze om te stoppen, mijn zus. Al die verwarrende gevoelens. Ik was compleet murw gebeukt.'

Een half jaar geleden zaten we hier ook, in dit schuurtje achter in de weelderig begroeide tuin van zijn Utrechtse rijtjeswoning, bij het eerste deel van deze schuursessies. Dolly Parton kwam toen voorbij, de katoenen broek van zijn moeder, zijn oneindige geloof in de sociaal-democratie en de inrichting van dit rommelige werkhok, met al zijn familiaire en partijgebonden relikwieën.

Hij stond er slecht voor, op dat moment, met zijn partij, als voorzitter. Het was hem niet gelukt om zowel kiezers als leden aan de ooit zo grote partij te binden. Maar hij vond dat die samenwerking met de VVD zo slecht nog niet was geweest, en dat de potsierlijke leidersstrijd tussen Lodewijk Asscher en Diederik Samsom nou eenmaal noodzakelijk was geweest. Bij voorbaat was-ie het al met de leden eens - als ze hem weg zouden sturen.

'Maar toch heb ik vrij snel de knop omgezet', zegt de ongeschoren voorzitter dan toch.

Welke knop doel je op?

'De knop van jammer dat het stopt. Ik had op vrijdag na de verkiezingsnederlaag zelf de knoop doorgehakt, want er was zo veel discussie in de partij. Ik had niet de behoefte de partij te verscheuren door zonodig te blijven. Er waren hele fanatieke voorstanders die met oorlog dreigden met het kamp dat mij weg wilde - en andersom. Ik dacht echt dat de partij uit elkaar zou vallen. Uit behoud van de partij ben ik gestopt.'

Hoe beleefde jouw zus de nederlaag?

'Dat vond ze minimaal zo zwaar als ik het vond.'

Hoe vond ze dat jij het had gedaan als voorzitter, zei ze: nou Hans dat is best goed gegaan?

'Daar twijfel ik eigenlijk niet aan. Anneke zei wel kort voor haar dood nog tegen me, dat ze heel trots op me was, wat ik had gedaan, en dat ik altijd heb gestaan voor mijn eigen principes.'

Hoe zat jij erbij op de avond van de verkiezingen?

'Ik ben niet helemaal blind van de realiteit, dus toen de verkiezingen vrij dichtbij waren - dat heb ik natuurlijk nooit naar buiten gebracht, want dat helpt niet - wist ik dat een grote nederlaag voor de hand lag. Ik hield wel hoop, ik vind nooit iets hopeloos. Maar ik heb heel erg gevloekt.'

Wanneer wist je dat het einde nabij was, als partijvoorzitter?

'Ik wist dat als er een slechte uitslag zou komen: er wordt maar naar één iemand gekeken. Daar hoef je geen wiskundige voor te zijn. Ik vond dat degene die de leiderschapsstrijd zou winnen, never nooit mocht aftreden. Ik vind het niet gek dat ik 'm kreeg. Ik weet hoe mensen kijken, hoe mensen denken. Dat is redelijk overzichtelijk.'

Maar vind je het terecht?

'Bij het begin werd het heel erg versimpeld, waar de nederlaag aan zou hebben gelegen - het lag aan mij. Ik werd gezien als de personificatie van de teloorgang van de sociaal-democratie. Ik heb zelf dat gevoel niet, maar ik weet dat dat wordt gedacht. Maar de dag na de nederlaag kwam-ie wel keihard binnen. Toen ben ik gaan denken, wat ga ik doen? De nacht voordat ik het besluit nam, kwam Balou, onze dikke kater, tegen mijn hoofd aanliggen - en daardoor kon ik lekker slapen. Want ik was maar aan het malen. En maar malen. Wat is wijsheid? Moest ik nou de strijd aangaan?

'Daarvoor had ik het al met Muriël over gehad, mijn vrouw. Ze zag dat ik eraan onderdoor ging. Ze zag de spanning op mijn gezicht. Het viel ook allemaal samen. Dat was enorm klote. Anneke was aan het doodgaan, ze was 60. Iedereen gaat jong dood bij ons in de familie, en Muriël zou het wel fijn vinden als ik wat ouder zou worden. Zo heeft ze het ook gezegd. Toen wist ik wat me te doen stond, na de waarschuwing van mijn vrouw en die snorrende kater.

'En dan had je ook nog een figuur als Bernt Schneiders (voormalig PvdA-burgemeester van Haarlem, red.), die wilde dat ik op zou stappen. Maar ja als je aan figuren als Schneiders de partij overlaat, gaan we op in de VVD.

'Dat die Schneiders voor de verkiezingen opeens verklaarde dat hij op een VVD'er ging stemmen, ja toen zakte ik echt door de grond. En ook nog op een VVD'er die in een roze Rolls Royce rijdt! Vervolgens kwam-ie met kritiek op mij! Nou mag iedereen kritiek hebben, maar als er één iemand zijn mond moet houden, is hij het. Dan vloek ik nog harder.

'Er is veel over mij gezegd en geschreven. Ook berichten als, 'Je moet standrechtelijk worden geëxecuteerd en anoniem worden begraven', ontvang ik vaak. Ik heb een paar keer aangifte gedaan. Toen werden die lui ook echt van hun bed gelicht. Het zijn altijd van die te veel drinkende mannen, iets oudere leeftijd, die denken: laat ik eens wat melden aan Spekman.

'Ik heb een grens voor mezelf bepaald: als het mijn kinderen aangaat, doe ik aangifte. Dat gebeurde voor de verkiezingen. Ik zal je ook zeggen: wat de buitenwereld doet, daar heb ik minder last van dan partijgenoten. Dus het gedrag van Bernt Schneiders, zo iemand uit de eigen kring, dat vind ik veel pijnlijker. Dat is een mes in de rug van mijn overtuiging. Bloedirritant.

'Ook een terugkerend iets is de klagende, anonieme bron, vanuit de partij, als een frequent iets in de krant. Heel diepe persoonlijke aanvallen zonder naam, partij-intern, dat vind ik verschrikkelijk. Daar heb ik een broertje dood aan. Ik kan best goed tegen gewone kritiek, dat mag ook, ik ben niet onfeilbaar. Maar van een anonieme bron word ik heel somber. Dan ga ik me echt afvragen: tegen wie vechten we nu? Waar vechten we voor. Als je als anonieme bron tegen elkaar gaat praten, dan vecht je niet meer voor een ideaal.'

En waar is die kritiek terecht, wat ging er mis, als voorzitter van de partij?

'Tijdens de kabinetsvorming zat ik op een wolk, na de overwinning van 38 zetels, vier jaar geleden. Iedereen was blij in de partij. Alles ging heel snel, met de formatie. Veel mensen hadden op ons gestemd vanwege de belofte dat we een eind zouden maken aan het beleid van Rutte. Als je dan zo snel samengaat met Rutte zelf, dan snappen mensen dat niet. Dan is het vertrouwen dat je eenmalig hebt gekregen, snel weer weg. Het samengaan met de VVD was voor veel kiezers natuurlijk een pijnlijke exercitie, en alhoewel ik er nog steeds van overtuigd ben dat dit de enige mogelijke uitkomst was, hadden we er langer over moeten doen.

'En inhoudelijk waren er, denk ik, te veel blinde vlekken - ook voor mij. Noem als voorbeeld de versnelde invoering van de pensioengerechtigde leeftijd. Ik ben voor de verhoging daarvan, ik weet dat het niet voor iedereen even makkelijk is. Die versnelling hadden we nooit moeten doen. Dat heeft zo veel onzekerheid gebracht. Als mensen één ding van ons verwachten, volgens mij, is dat ze zich zeker voelen over hun bestaan. Ik geloof niet dat je met woorden kan uitleggen hoe onveiligheid voelt, maar mensen kregen hierdoor een onveilig gevoel.

'Een andere blinde vlek is het afschaffen van de studiefinanciering. Ook hier hebben we voor onzekerheid gezorgd. Ik ben een onderdeel van de besluitvorming, en ik ben enigszins invloedrijk. Ik had diezelfde blinde vlek. Ik dacht, ik kan het wel uitleggen en voor mezelf verklaren. Maar daar ging het niet om, want ook hier werd dat gevoel van onveiligheid vergroot, studenten wisten niet waar ze aan toe waren. Als dat gevoel van onveiligheid toeneemt, moet je niet met cijfertjes dat willen weerleggen. Politiek heeft wel interesse in de ratio, maar dat gevoel kunnen we maar moeilijk pakken.'

Hoe komt dat? Waren jullie, was jij, verblind door de macht?

'Ik voelde telkens - bij die pensioenen vooral - een knagend gevoel van binnen. Er was na het rechtse kabinet VVD-CDA-PVV een enorme gretigheid om daadwerkelijk voor mensen het verschil te maken. Achteraf gezien had ik keihard met de vuist op tafel moeten slaan.'

Waarom liet je het dan gebeuren?

'Dat kwam door die wolk, waarop ik zat. En dat kwam door het besef - ik loop toch al lang mee - dat je nooit alles wint. Geen enkele partij is almachtig in Nederland. Maar deze strijd hadden we niet mogen verliezen.'

En die leidersstrijd van Samsom en Asscher was toch ook jouw misrekening?

'Uiteindelijk deed dat er niet meer toe. We waren al te ver gezakt. De vertrouwensbreuk met de kiezer was er al. In een ideale situatie hadden we die lijsttrekkersverkiezing al veel eerder moeten houden. Dan had de winnaar langer de tijd gehad om aan zijn profiel te werken, kon hij groeien in zijn rol. Maar die diepe vertrouwensbreuk kwam daar niet vandaan. Het vertrouwen hadden we daarvoor al verloren, zittend op die wolk. Als je te veel afwijkt van waar een partij in de kern omgaat, in de hoofden van mensen, dan gaat het fout. Dat is wat deze keer is gebeurd.'

Vond jij het de allerbeste zet in je politieke loopbaan?

'Nee, ben je gek, dit gaat over processen en vorm. Mijn beste zetten zijn altijd inhoudelijk geweest.'

Had je hier dan niet ook met je vuist op tafel moeten slaan? Zo van: we zijn te laat, er zijn te weinig kandidaten, we gaan het niet doen?

'Zo'n ledenraadpleging staat nou eenmaal in onze statuten. Dat alleen Lodewijk Asscher het durfde te doen, dat vond ik teleurstellend. Ik wilde dat Aboutaleb zou meedoen, maar hij wilde niet. Ik had ook graag gezien dat Jacques Monasch had meegedaan, binnen onze partij, in plaats van daarbuiten. Maar ja, ook die had ik niet aan een touwtje. Mijn stelling is, dat het nauwelijks meer uitmaakte, of we een nieuwe of oude lijsttrekker hadden. Er was een deel voorzien, maar niet alles was te voorkomen. Ik ben onderdeel van een partij die zijn blinde vlekken heeft gecreëerd.'

Op 8 april is zijn zus Anneke overleden. Op 5 april liep ze naar de postbus om een verjaardagskaart voor hem op de bus te doen. Onderweg stortte ze in en is ze met spoed opgenomen in het ziekenhuis. Daar ging ze zo snel achteruit, en dreigde telkens te zullen stikken, dat euthanasie wordt toegepast.

De complete overlevering van de familie , in drie grote kisten, nog door vader Spekman getimmerd kwamen hier in het schuurtje terecht. Het duurde lang voordat Spekman in staat was, ze te openen. Na een bezoek aan 'een nulsterrencamping' in de Jura, was hij er klaar voor. 'Ben ik de kistjes gaan uitpakken, en dan bestaan verloren verkiezingen niet meer. Dit is er wat er nog over is, het is wel mijn hele familie waar je het over hebt. Ik heb hier heel wat zitten janken, in die twee weken. Ik zat hier in mijn uppie, ik moest hier alleen doorheen, door dit Spekman-museum - en met de as van Anneke in die doos op tafel. Ik ben nu de enige nog die over is. Alles lezen, alles voelen. Toen ik dat had gedaan, werd ik rustig.

'Nu is het geordend. Nieuwe schilderijtjes opgehangen, van opa, oma, mijn zussen. Die oude campingkaart van mijn moeder neergelegd. Anneke en ik hadden allebei een doosje, dat als je dat open deed, dan rook het weer naar thuis, vroeger. Nu heb ik alle twee de doosjes. Geuren kun je niet boven halen, maar door dat doosje kan het. De kracht in onze familie was groot. Ook om de wereld mooier en krachtiger te maken, en niet alleen aan jezelf te denken, en daar denk ik aan, als ik aan die doosjes ruik.

'Sommige mensen denken dat ik van gisteren ben. Dat ben ik nooit geweest. Ik heb wel sterke wortels in het verleden. Het is van alle tijden dat de sociaal-democratie somber over zichzelf denkt. 'Wil de laatste socialist het licht uitdoen', hoe vaak heb ik dat wel niet gelezen? Ik ben heel optimistisch, over de behoefte van mensen om echt samen te leven. Ik zie dan mijn kinderen en dan denk ik: 'Kijk daar zijn ze weer!' Twee van de drie zijn al lid en ze hebben snappen dat je iets collectiefs nodig hebt om in te grijpen zolang er ongelijkheid is in de wereld. Als ik nu kijk naar de bevlogenheid bij de voorzitter van de Jonge Socialisten, weet ik: er is hoop. Het houdt niet op bij mij.'

Voorzittersverkiezing

54 procent van de stemmen kreeg Lodewijk Asscher in de strijd tegen Diederik Samsom om het lijsttrekkerschap. De verkiezingen waren volgens Spekman toen eigenlijk al verloren.