Job Cohen over het asieldebat: ‘A- en B-status leidt tot meer bureaucratie’

Nee, Job Cohen (75) heeft geen contact met het kabinet gezocht toen hij hoorde dat het overweegt om asielzoekers voortaan in twee categorieën te verdelen, met ook consequenties voor gezinshereniging. ‘Mijn tijd is geweest’, zegt hij.

Toch zou hij nuttige informatie kunnen hebben voor de partijen die nu zo koortsachtig onderhandelen over migratie. Want het was Cohen, die van 1998 tot 2001 als staatssecretaris van Justitie in het kabinet-Paars II, een soortgelijke onderverdeling juist afschafte.

Eind jaren negentig worstelde Nederland met vergelijkbare problemen als nu. Grote achterstanden bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), langslepende asielprocedures en volle asielzoekerscentra. Paars II zette in op een grote hervorming van het vreemdelingenbeleid. Er werden brainstormsessies georganiseerd: iedereen die ook maar iets te maken had met de asielproblematiek kwam bij elkaar in een zaaltje in Scheveningen. Daar ontstond het idee om asielzoekers niet langer een A-status of B-status te geven, met verschillende rechten. Voortaan zou iedereen dezelfde, voorlopige verblijfsvergunning krijgen.

Waarom was dat nodig?

‘Het belangrijkste was dat de IND sneller moest gaan beslissen. Asielprocedures duurden lang, omdat de mensen die een B-status kregen (en daarmee minder rechten) natuurlijk gingen procederen om een A-status te krijgen. Die onderverdeling leidt dus tot meer bureaucratie, dat zou ook nu gelden: eindeloze procedures en een langere periode van onzekerheid bij asielzoekers. En, wat mij betreft ook belangrijk, als mensen op een gegeven moment toch een verblijfsvergunning krijgen, en dat geldt voor de meesten, komen ze weer moeilijker aan de slag omdat ze jarenlang niets hebben mogen doen.’

Hoe kijkt u naar wat er dezer dagen in Den Haag gebeurt?

‘In iedere coalitie is dit onderwerp lastig. Het grote probleem is dat iedereen gelijk heeft. Stel dat je ergens in Afrika woont, waar oorlog is, of ellende, en je krijgt de kans op een beter leven. Dat zou je doen, toch? Je hoort deze mensen soms zeggen: ik ga liever dood dan dat ik op deze manier verder moet leven. Begrijpelijk dat ze dan vertrekken. Aan de andere kant staan Nederlanders die zeggen: wij komen al zo moeilijk aan een huis. Of: mijn omgeving is helemaal veranderd omdat er zoveel andere culturen bij gekomen zijn. Ook dat is begrijpelijk. De coalitiepartijen moeten die standpunten zien te verenigen.

‘Wat in het verleden echt is misgegaan, is dat er hard bezuinigd is zodra er minder asielzoekers naar Nederland kwamen. Meteen werd de IND afgeschaald, en het COA. Ja, dan hang je zodra de aantallen weer toenemen.’

Is het daadwerkelijke gelijk dan niet: verstevig de uitvoeringsorganisaties?

‘Absoluut. De problemen bij de IND en het COA leiden ertoe dat VVD’ers zeggen: er moeten minder asielzoekers komen. Maar die problemen hebben ze zelf gecreëerd. Overigens ligt het antwoord niet alleen bij de uitvoeringsorganisaties, want goed Europees beleid is eveneens belangrijk – en ongehoord ingewikkeld.’

Hoe kijkt u naar de mogelijke deal met Tunesië?

‘Heel lastig, afspraken met een land dat zich richting een dictatuur beweegt. Laat ik het zo zeggen: ik ben blij dat ik niet voor die keus sta.

‘Wat eveneens zorgwekkend is: het kabinet gebruikt het geld voor ontwikkelingssamenwerking nu om de tekorten bij het COA aan te vullen. Terwijl ontwikkelingssamenwerking natuurlijk hard nodig is om de vreemdelingenproblematiek in de basis te verkleinen. Ook dat is typerend voor het beleid: penny wise, pound foolish.’

U heeft de verschillende statussen voor asielzoekers destijds niet voor niets afgeschaft. Waarom komt het plan weer op?

‘Mark Rutte moet iets. Hij is klemgezet door zijn eigen partij en vervolgens door zichzelf, omdat hij heeft beloofd de asielproblematiek op te lossen. En dan zijn er niet zoveel mogelijkheden.’

Gezinshereniging is dan een van de weinige knoppen waaraan gedraaid kan worden.

‘Dat moet nog blijken. Ik heb geen idee hoe de rechter daarop reageert. Niemand weet dat, denk ik.’