Magere modellen in de krant: slecht voor beeldvorming?

Haar dijen zijn bijna even dun als haar onderbenen. Een buikje heeft het jonge model niet. Wel heupbotten, die zichtbaar worden tussen het rode broekje en jack. Ze staat vooraan in het rijtje catwalkmodellen boven de kop 'Frisse moed' in het 'Het Grote Modenummer' van het Volkskrant Magazine (12 maart). Negen pagina's verder is nog een model te zien met beenderige blote benen, dit keer onder een gele lakjas.

Prima dat de krant ruim aandacht besteedt aan de nieuwste modetrends, mailt een lezer, maar de foto's van de modellen in rood en geel vindt zij 'ronduit stuitend' vanwege hun uitgemergelde voorkomen. Door deze foto's te publiceren werkt de krant mee 'aan deze misdadige en mensonterende uitbuiting van jonge vrouwen', schrijft een andere lezer. 'Ik weet dat de modemensen dat niet willen veranderen, maar als kwaliteitskrant zou je niet aan deze praktijken mogen meewerken.' En deze: 'Schandalig Volkskrant dat je dergelijke anorexiabeelden en dus anorexiabevorderende foto's plaatst. Was getekend: vader van een meisje met een eetstoornis.'

De reacties kwamen deze week binnen, maar zijn welhaast inwisselbaar voor die van vorig jaar naar aanleiding van het afbeelden van een model in de show van Iris van Herpen (Twitter: 'Wandelend lijk? Schandalig #anorexia uitlokken?'), of voor die in 2013 (Brief van de dag: 'Wijk af van bizarre dunne standaard'), of in 2009 (Brief van een internist: 'Ban magere modellen uit de kranten'), en reeds in 1996 (Geachte redactie: 'Vrouwen lijden wel degelijk onder dunne modellen').

De discussie over 'skeletmodellen' zoals ze weinig vleiend in de VS heten, wordt al ruim twee decennia gevoerd. Al die tijd bleven de topmodellen heel dun en drukte de krant hun foto's af. Een enkele keer is de context negatief, zoals vorig jaar toen de Britse reclamecommissie een advertentie van Yves Saint Laurent verbood omdat ze het Nederlandse model ongezond mager vond ogen. Meestal doet de krant net als de rest en publiceert ze foto's alsof het de normaalste zaak van de wereld is dat ultramagere en jonge modellen op de catwalk lopen.

Maatschappelijke verantwoordelijkheid

Dat is de realiteit, zegt een moderedactrice. De redactie wil kunst en trends van modeontwerpers tonen, en die worden nu eenmaal op heel dunne modellen geshowd. 'Zelf zouden we nooit graatmagere modellen inhuren', zegt ze over de eigen gefotografeerde modereportages in het magazine. Bovendien hoopt de redactie haar zienswijze tot uitdrukking te brengen in verhalen die een onhaalbaar schoonheidsideaal hekelen, zoals onlangs in het artikel over 'Curvy Barbie'. Twee jaar geleden prijkten vier succesvolle 'plus size'-modellen naakt op de magazinecover. Citaat van een van hen, nu maat 40-42: 'Ik had maat 36 en was 1,87 meter. Maar toen ik 19 was, niet meer ongesteld werd en geen energie meer had, ben ik gestopt.'

Ook elders in de krant verschijnen zulke verhalen. Maar compenseren die het tonen van skeletmodellen?

De maatschappelijke verantwoordelijkheid waartoe lezers oproepen is tweeledig: de gezondheid van de modellen zelf en de beeldvorming. Natuurlijk hebben niet alle magere modellen anorexia nervosa. Maar ondergewicht en anorexia zijn wel beroepsziekten voor catwalkmodellen, net zoals longaandoeningen dat zijn voor mijnwerkers, betoogden twee Amerikaanse wetenschappers vorige maand in het American Journal of Public Health. Een internationaal catwalkmodel heeft volgens hen gemiddeld een BMI (Body Mass Index) van minder dan 16 - volgens de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) geldt dit als gevaarlijk ondergewicht. Een gezonde BMI ligt tussen de 18,5 en 25. De wetenschappers vinden dat de arbeidsinspectie een rol moet spelen bij het waarborgen van hun gezondheid.

Andere landen hebben al regels of wetgeving. In Frankrijk moeten modellen sinds dit jaar een gezondheidsverklaring van de dokter kunnen overleggen. Vanaf 2017 moeten media gephotoshopte modellen labelen met 'gemanipuleerd'.

'Uithongercultuur'

Eric van Furth, bijzonder hoogleraar eetstoornissen bij het LUMC, moet nog zien of dit wordt nageleefd. In 2007 stelde hij met de internationale Academy for Eating Disorders richtlijnen op om de gezondheid van modellen te beschermen. Ze werden naar alle toonaangevende tijdschriften, modehuizen en -ontwerpers gestuurd. Zonder resultaat, ook al waren er net een aantal topmodellen overleden als gevolg van anorexia. 'Alle schakels wijzen naar elkaar.'

Elke schakel heeft zijn eigen verantwoordelijkheid. Media dragen niet alleen bij aan het in stand houden van een 'uithongercultuur', maar beïnvloeden ook het zelfbeeld van meisjes, blijkt uit onderzoek van Jolanda Veldhuis van de Vrije Universiteit. Het zien van foto's van graatmagere modellen kan meisjes ontevreden maken over hun eigen lichaam, vertelt ze. 'Dat negatieve lichaamsbeeld treedt op als media ultradunne modellen normaliseren. Dat effect bleek er niet te zijn als we een eerlijke tekst bij de foto plaatsten, bijvoorbeeld: deze vrouw heeft ondergewicht.'

Nu pleit ze niet voor een ondergewichtlabel, 'zo'n effect raakt waarschijnlijk snel uitgeblust'. Wel is de boodschap helder: normaal doen over ondergewicht bij modellen beïnvloedt het zelfbeeld van meisjes en kan 'een trigger' zijn om ontevredenheid en zelfs ziektebeelden als anorexia te ontwikkelen (de oorzaak is een combinatie van factoren).

Beeldvorming

Hoe moet de redactie - die ook catwalkshows wil behandelen - hiermee omgaan? Ze kan in elk geval foto's van modellen die zichtbaar graatmager zijn niet plaatsen. Dat lijkt misschien hypocriet, want de lichamen die bedekt zijn met kleding kunnen even schraal zijn. Maar in het kader van de beeldvorming is het een begin, ook al zal de Volkskrant het grote verschil niet maken.

Van Furth en Veldhuis zien het meeste heil in het blijven aanzwengelen van de discussie en in beeld brengen van een keur aan lijven en schoonheden (laten we wel wezen, op straat is het ideaal van volle billen en borsten allang een feit).

Verder kunnen onderzoeksjournalisten hun tanden zetten in alles wat als vanzelfsprekend wordt beschouwd. Waarom worden uitgehongerde tienermeisjes geselecteerd? Wie houdt dit mechanisme in stand? Huren bepaalde glossy's echt geen anorectische modellen meer in, zoals ze beloofden? Gaat Frankrijk de wet handhaven?

Dichter bij huis geldt hetzelfde: hoe is de BMI van Nederlandse catwalkmodellen? Wie beschermt hun gezondheid? Wie wil hier het zelfbeeld van tienermeisjes bewaken?