Dokter Ellen Van Leeuwen - VWGC

Och, een pintje meer of minder... Is dat een probleem?<br />

Voor onze regio is alcoholmisbruik (nipt) een belangrijker<br />

risicofactor dan een verhoogd cholesterolgehalte<br />

en overgewicht. Is het daarom voor de<br />

huisartsenpraktijk niet essentieel om over te gaan<br />

tot een systematische screening van alcoholproblemen<br />

en er een kortinterventie aan te verbinden?<br />

Dat onderzocht Dr. <strong>Ellen</strong> <strong>Van</strong> <strong>Leeuwen</strong>, maar de<br />

meningen blijken verdeeld. | Thierry <strong>Van</strong> Eeckhout<br />

Dr. <strong>Ellen</strong> <strong>Van</strong> <strong>Leeuwen</strong> staat bekend als een prima<br />

atlete. Sinds haar achtste doet ze aan atletiek en als<br />

zestienjarige was ze Belgisch kampioene op de 800<br />

meter lopen. Ondertussen gaat haar interesse uit naar<br />

veldlopen. En dankzij een intensieve training, vijf keer per<br />

week, behoort ze tot de top 30 veldlopers in ons land. Ze is<br />

lid van de Racing Club Gent Atletiek, waar ze getraind<br />

wordt door Peter Robbens.<br />

Als studente geneeskunde was ze zo opgetogen over<br />

haar stage in het Gentse wijkgezondheidscentrum Nieuw<br />

Gent, dat ze er ook als haio aan de slag ging bij praktijk -<br />

opleider Dr. Bruno Art. Ondertussen maakt ze er deel uit<br />

van het team huisartsen. Collega Veerle Piessens trad op<br />

als copromotor voor haar scriptie. Motivatie voor haar onderwerp:<br />

de regelmatige confrontatie met patiënten met<br />

een duidelijk en chronisch alcoholprobleem.<br />

Binge drinking<br />

Over alcoholgebruik bestaat een grote maatschappelijke<br />

aanvaardbaarheid. Meestal loopt het niet zo’n vaart dat<br />

men zich zorgen hoeft te maken. In een aantal gevallen<br />

overschrijdt men echter een grens en is er sprake van problematisch<br />

alcoholgebruik. Volgens een rapport van de<br />

Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) uit 2002 zou overmatig<br />

en schadelijk alcoholgebruik de derde grootste<br />

risicofactor voor ziekte en vroegtijdige dood uitmaken, na<br />

roken en verhoogde bloeddruk.<br />

Als definitie voor veilig alcoholgebruik hanteert ze internationale<br />

richtlijnen: 14 eenheden per week (twee per dag)<br />

voor vrouwen en 21 eenheden per week (drie per dag) voor<br />

mannen. Wat kan de huisarts doen wanneer deze norm<br />

In samenwerking met<br />

6 DE HUISARTS 25 november 2010 Nr. 988<br />

© Saskia <strong>Van</strong>derstichele<br />

Volgens Dr. <strong>Ellen</strong> <strong>Van</strong> <strong>Leeuwen</strong> ontbreekt het aan evidentie om systematische<br />

screening naar alcoholmisbruik door te voeren in de huisartsenpraktijk.<br />

wordt overschreden? Het percentage Vlaamse mannen,<br />

ouder dan 16 jaar, dat meer dan 21 eenheden per week<br />

drinkt, bedraagt immers 13%. Het percentage vrouwen, ouder<br />

dan 16 jaar, dat meer dan 14 eenheden drinkt per week,<br />

is 5,5%. Bovendien drinkt een op de vijf volwassenen eenmaal<br />

per maand meer dan 6 eenheden per dag (binge drinking).<br />

Overmatig en schadelijk alcoholgebruik kan leiden<br />

tot fysische, psychische en/of sociale problemen.<br />

Door de literatuur over het onderwerp te raadplegen,<br />

kwam <strong>Ellen</strong> <strong>Van</strong> <strong>Leeuwen</strong> tot de bevinding dat er een aantal<br />

screeningsmethodes beschreven zijn voor de huisartsenpraktijk.<br />

Haar interesse werd ook gewekt door de term<br />

‘kortinterventie’ en het effect hiervan. Een op de acht problematische<br />

alcoholdrinkers zou zijn of haar alcoholgebruik<br />

namelijk doen dalen als gevolg van een kortinterventie<br />

door de huisarts, waardoor (verdere) schade kan worden<br />

vermeden. Voor haar Manama-scriptie leek het uitwerken<br />

van een screeningsproject een zinvol onderwerp.<br />

Een voorbeeld van aanbeveling over screenen naar alco-<br />

holgebruik is de Audit-screeningslijst van een tiental vragen,<br />

specifiek voor de eerste lijn ontwikkeld door de WGO.<br />

De screening wordt gevolgd door een kortinterventie: binnen<br />

het tijdsbestek van een standaardconsult van zo’n 5 à<br />

15 minuten geeft de huisarts daarna feedback over het alcoholgebruik,<br />

worden met de patiënt de voor- en nadelen<br />

van alcoholgebruik afgewogen en volgt ten slotte advies<br />

om het gebruik te verminderen of te stoppen.<br />

Systematisch<br />

Een ander voorbeeld is de richtlijn van de Amerikaanse<br />

US Preventive Services Task Force (USPSTF, 2004). In tegenstelling<br />

tot de Nederlandse huisartsenvereniging NHG heeft<br />

de Vlaamse huisartsenvereniging Domus Medica nog geen<br />

richtlijn rond het beleid bij alcoholproblemen gepubliceerd.<br />

Deze wordt wel verwacht en er wordt een project<br />

rond vroegdiagnostiek voorbereid. Op dit ogenblik worden<br />

alcoholproblemen via case-finding aangepakt. Deze usual care<br />

houdt in dat alcoholgebruik bevraagd, beoordeeld en<br />

behandeld wordt op vraag van de patiënt of arts naar aanleiding<br />

van specifieke klachten of objectieve bevindingen.<br />

Alleen, via deze methode zou de huisarts slechts een op de<br />

drie patiënten met een alcoholprobleem herkennen.<br />

Dus toch maar overgaan tot een systematischer screening?<br />

Voorwaarde is dan wel dat het daadwerkelijke effect<br />

van screening naar problematisch alcoholgebruik, gevolgd<br />

door kortinterventie, zou worden vergeleken met een controlegroep<br />

usual care. Na een bepaalde periode evalueert<br />

men dan het effect op de harde uitkomsten. Een dergelijke<br />

Randomised Controlled Trial (RCT) over screening naar problematisch<br />

alcoholgebruik bestaat echter niet: het ontbreekt<br />

met andere woorden aan evidentie om systematische<br />

screening door te voeren in de huisartsenpraktijk.<br />

Dr. <strong>Van</strong> <strong>Leeuwen</strong> stelde ook met verbazing vast dat de<br />

US Preventive Services Task Force aangeeft dat de bestaande<br />

studies geen statistisch significant verschil konden aantonen<br />

op lange termijn voor morbiditeit, en over het effect op<br />

mortaliteit van interventies voor overmatig en schadelijk<br />

alcoholgebruik is al even weinig bekend.<br />

Andere boeg<br />

Daarom gooide Dr. <strong>Van</strong> <strong>Leeuwen</strong> het over een andere<br />

boeg. Ze vroeg zich af hoe Vlaamse huisartsen tegenover<br />

screening en kortinterventie staan. Daartoe organiseerde<br />

ze focusgroepen, met als vraagstelling: hoe staan huisartsen<br />

tegenover de aanpak van alcoholproblemen bij hun

---

patiënten? En hoe staan huisartsen tegenover<br />

screenen en aanbieden van kortinterventie?<br />

Er werden in vier focusgroepen van<br />

huisartsen open vragen gesteld rond een<br />

aantal topics. De analyse gebeurde door<br />

topics met een gemeenschappelijk karakter<br />

samen te voegen. Ook al vertoont de<br />

methode een aantal beperkingen (zo kunnen<br />

sommige deelnemers als gevolg van sociaal<br />

wenselijk gedrag aarzelen om hun<br />

persoonlijke mening te uiten), toch biedt<br />

ze het voordeel dat nieuwe ideeën, mede<br />

onder invloed van de groepsdynamiek tijdens<br />

de discussie, aan bod kunnen komen.<br />

Drempels op drie niveaus<br />

(maatschappelijke, sociale,<br />

artsgebonden) verhinderen<br />

een optimale aanpak<br />

van alcoholproblemen in<br />

de huisartsenpraktijk.<br />

Geen draagvlak<br />

De resultaten van de uitgevoerde focusgroepen<br />

toonden aan dat er bij deze huisartsen<br />

geen draagvlak aanwezig is voor<br />

screening en kortinterventie. Aangehaalde<br />

redenen zijn onder meer de verstoring van<br />

het normale verloop van de consultatie en<br />

de extra werklast. Men vraagt zich ook af of<br />

screening naar alcoholgebruik prioritair is<br />

ten opzichte van andere gezondheidsproblemen.<br />

De ondervraagde huisartsen houden<br />

het liever bij case-finding, waarbij het alcoholgebruik<br />

wordt besproken aan de hand<br />

van vastgestelde signalen of klinische<br />

symptomen die zouden kunnen wijzen op<br />

overmatig alcoholgebruik. Drempels op<br />

drie niveaus (maatschappelijke, sociale,<br />

artsgebonden) verhinderen een optimale<br />

aanpak van alcoholproblemen in de huisartsenpraktijk.<br />

Het lijkt <strong>Ellen</strong> <strong>Van</strong> <strong>Leeuwen</strong> daarom aangewezen<br />

dat de huisarts eerst meer competentie<br />

en zelfvertrouwen ontwikkelt in<br />

het aanbieden van behandeling in de eerste<br />

lijn bij daadwerkelijke problemen (ongeveer<br />

30% van de gevallen), vooraleer de<br />

groep probleemdrinkers zonder zichtbare<br />

problemen (70%) screening en interventie<br />

aan te bieden. ◆<br />

De studie van Dr. <strong>Ellen</strong> <strong>Van</strong> <strong>Leeuwen</strong> vindt u op<br />

onze website: www.dehuisarts.be.<br />

DE HUISARTS 25 november 2010 Nr. 988<br />

7