Jaargang 4, nummer 4 (pdf) - Vredesmagazine

VredesMagazine<br />

redes agazine<br />

<strong>Jaargang</strong> 4 <strong>nummer</strong> 4 4e kwartaal 2011 Prijs euro 2,50<br />

• WAR starts here...<br />

• Een schemergebied in het oorlogsrecht<br />

• Syrië, Libië en de juiste vredesstrategie<br />

Onderzoeksdossier:<br />

• Tien jaar na 11 september

---

En hoe gaat het met<br />

de Palestijnen te midden<br />

van alle opstanden?<br />

opnieuw de publicatie van het<br />

rapport over de crisis tussen Israël<br />

en Turkije naar aanleiding van de<br />

aanval van Israel op de humanitaire vloot<br />

in 2010 uitgesteld. De Israëlische aanval<br />

kostte aan negen Turken het leven. Turkije<br />

eist excuses, voordat de betrekkingen<br />

weer verbeterd kunnen worden. Israël piekert<br />

niet over excuses.<br />

De tweede Freedom Flotilla, die in mei van<br />

dit jaar werd opgetuigd en volgeladen met<br />

hulpgoederen voor Gaza kwam niet verder<br />

dan de Griekse havens, waar ze werden<br />

vastgehouden door de Griekse regering.<br />

Zelfs een petitie aan de eerste minister<br />

Papandreou mocht niet baten. Vriendje<br />

Israël ging voor (een geldkwestie?). Een<br />

schip onder Franse vlag werd wel door de<br />

Grieken doorgelaten. Griekenland moest<br />

wel: er zaten immers EU-parlementariërs<br />

en andere hotemetoten in, die – ook al<br />

waren ze links – zonder diplomatiek<br />

affront niet konden worden tegengehouden.<br />

Vervolgens enterden de<br />

Israëliërs het schip en dwongen het naar<br />

Israël, waar mensen en materiaal werden<br />

geconfisqueerd. Dit was het einde van de<br />

actie op 19 juli.<br />

Voor september zijn de verwachtingen<br />

weer hoog gespannen als president Abbas<br />

de erkenning van Palestina door de VN zal<br />

aankaarten bij Ban Ki Moon. Het goed<br />

voorbereide project van de Palestijnse<br />

VREDESMAGAZINE 4e KWARTAAL 2011 Uitgave van de vereniging VredesMedia waarin samenwerken: Haags Vredesplatform (HVP), Humanistisch Vredesberaad<br />

(HVB), Vereniging Pais, Samenwerkingsverband Stop de Wapenwedloop, Antimilitaristies Onderzoekskollektief VD AMOK, Women’s International<br />

League for Peace and Freedom (WILPF) afdeling Nederland. In VredesMagazine zijn de tijdschriften Kernwapens Weg!, VD AMOK en de dikke <strong>nummer</strong>s van<br />

Vredeskoerier ’t Kan Anders opgegaan. De dunne <strong>nummer</strong>s van Vredeskoerier ’t Kan Anders blijven vier maal per jaar verschijnen. REDACTIE: Jan Bervoets,<br />

Hans Feddema, Benno Houweling, Kees Kalkman, Klaas Meijer, Anke Polak, Jan Schaake, Guido Schokker, Barbara Smedema, Egbert Wever AAN DIT NUMMER<br />

WERKTEN NAAST DE AUTEURS MEE: Daan van der Burgh, David-Jan Donner, Chris Geerse. De auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van een geplaatst stuk.<br />

De tekst van artikelen mag worden overgenomen op voorwaarde van bronvermelding. Copyrights van foto’s en tekeningen berusten bij de desbetreffende<br />

fotograaf /illustrator. FOTOREDACTIE: Hans Bouton, Anne Vaillant MEDEWERKENDE FOTOGRAFEN EN ILLUSTRATOREN: Khalid Albaih, Jan Bervoets,<br />

Joop Blom, Bernhard Gagnon, Len Munnik, Noud, Mirja Peters, Dith Pran, Roel Wijnants. VORMGEVING: Jimmy Slothouwer DRUKKER: Drukkerij Mezclado,<br />

Tilburg ABONNEMENTEN: Interesse of aanmelding voor een abonnement op <strong>Vredesmagazine</strong> kan kenbaar gemaakt worden bij de redactie van Vredes-<br />

Magazine of bij een deelnemende organisatie. Een jaarabonnement op VredesMagazine (4 <strong>nummer</strong>s) kost 10 euro. U kunt een abonnement nemen<br />

via info@vredesmagazine.nl of 015 7850137. GIFTEN: Bedragen die abonnees overmaken boven het verschuldigde abonnementsgeld worden beschouwd<br />

als gift voor het werk van de in VredesMagazine samenwerkende organisaties. CONTACT VREDESMEDIA: Vlamingstraat 82 2611 LA Delft, 015 7850137,<br />

info@vredesmedia.nl, www.vredesmedia.nl. REDACTIEADRES: Obrechtstraat 43 3572 EC Utrecht tel. 030 8901341 e-post info@ vredesmagazine.nl. Artikelen<br />

naar redactie@vredesmagazine.nl. KOPIJSLUITING VOLGEND NUMMER: 15 november. Verschijningsdatum volgend <strong>nummer</strong>: 15 december. ISSN 1876-0724<br />

Colofon commentaar De VN heeft op verzoek van Israël<br />

2 VREDESMAGAZINE nr. 4-2011<br />

minister Fayyad wordt versterkt door een<br />

positief rapport van de VN en<br />

ondersteund door grote instituten zoals<br />

IMF en Wereldbank. Ook Hamas staat<br />

achter het plan. Eerder ondersteunde het<br />

kwartet VS, EU, Rusland en VN het plan<br />

voor een Palestijnse zetel in de VN, maar<br />

dit werd onder druk van de sterke<br />

Israëlische lobby door de VS ingetrokken.<br />

Onder invloed van Israel worden nu<br />

vredesonderhandelingen als prioriteit<br />

gezien, een visie die de VS onder meer<br />

delen met Duitsland, Engeland en<br />

natuurlijk Nederland.<br />

De erkenning van de Palestijnse staat<br />

betekent ook de erkenning van de<br />

grenzen van 1967. Natuurlijk versterkt dit<br />

de waarde van Palestina bij het<br />

voortdurende grensconflict met Israel.<br />

Als enige EU regering wil de Nederlandse<br />

regering de Palestijnse staat niet<br />

erkennen.<br />

Wij roepen alle lezers op om invloed uit te<br />

oefenen op Nederlandse politici om deze<br />

erkenning te ondersteunen en de<br />

publieke opinie te mobiliseren.<br />

Anke Polak en Jan Bervoets<br />

FOTO VOORPAGINA:<br />

Cambodja, 1974. Een foto van<br />

fotojournalist Dith Pran wiens leven in<br />

de film Killing Fields is naverteld.<br />

Internationale dag<br />

van de vrede 2011/<br />

prijs Journalist voor<br />

de Vrede 2011<br />

18 SEPTEMBER 10.00-12.45 UUR<br />

CINE-UTOPIA-ZOETERMEER<br />

Het Humanistisch vredesberaad<br />

viert de Internationale dag van<br />

de vrede 2011. U bent allen hartelijk<br />

welkom, vrije toegang. Als u zich aanmeldt<br />

via: info@humanistischvredesberaad.nl<br />

is de toegang gratis.<br />

Programma zondag 18 september 2011:<br />

– Film: “Son of Babylon”, van<br />

Al-Daradji, Iraaks/Nederlandse<br />

regisseur<br />

100.000 mensen verdwenen tijdens<br />

het regime van Sadam Hoessein.<br />

De bekroonde film handelt over<br />

een, op feiten gebaseerde,<br />

zoektocht door Irak.<br />

– Presentatie over conflicthantering<br />

door Saskia Kouwenhoven<br />

– Uitreiking prijs journalist voor de<br />

vrede 2011<br />

Kandidaten:<br />

Joeri Boom, Bette Dam, Harald<br />

Doornbos, Nicole le Feber, Guus<br />

Valk<br />

Adres: Utopolis, zaal 6, Oostwaarts 70,<br />

Zoetermeer<br />

Meer info:<br />

www.humanistischvredesberaad.nl

---

TE MIDDEN VAN ALLE OPSTANDEN? 2<br />

Anke Polak en Jan Bervoets<br />

SYRIË, LIBIË EN DE JUISTE VREDESSTRATEGIE 4<br />

Terwijl in Egypte en Tunesië een begin van de<br />

Arabische Lente vorm kreeg, is het in Syrië en Libië oorlog<br />

Hans Feddema<br />

WAR STARTS HERE... 6<br />

Afgelopen juli was er een actiekamp bij de North<br />

European Aerospace Testrange, een wapentestgebied in<br />

het noorden van Zweden, dat groter is dan België<br />

Frank Feiner<br />

DE WRI HEEFT VOLOP PLANNEN 7<br />

Van over heel de wereld kwamen mensen naar de jaarlijkse<br />

council meeting van de War Resisters’ International<br />

Frank Feiner<br />

PEACE BRIGADES INTERNATIONAL<br />

IN COLOMBIA 8<br />

Door de aanwezigheid van de internationale waarnemers<br />

voorkomt PBI geweld tegen mensenrechtenactivisten<br />

Carly Bishop<br />

IS HET CAMBODJA-TRIBUNAAL ZINVOL? 10<br />

Het proces tegen de leiders van de Rode<br />

Khmer begon in 2009. Komt het tribunaal niet te laat?<br />

Anke Polak<br />

inhoud EN HOE GAAT HET MET DE PALESTIJNEN<br />

EEN SCHEMERGEBIED<br />

IN HET OORLOGSRECHT 13<br />

Als er geen sprake is van oorlog tussen de<br />

betrokken landen vallen targetted killing en de war on<br />

terror niet onder de Conventie van Genève<br />

Benno Houweling<br />

ISRAËL NOG NET GEEN LID VAN DE NAVO 14<br />

De band tussen Israël en de NAVO is innig<br />

maar lidmaatschap zit er niet in<br />

Wendela de Vries<br />

HERMAN GROENENDAAL –<br />

EEN BERICHT UIT ANDERE TIJDEN 15<br />

Een 90 jaar oude dienstweigeraffaire die<br />

voor onrust zorgde tijdens de pinkstermobilisaties<br />

FOTOPAGINA’S JOOP BLOM 18<br />

In Amsterdam werd de afschaffing van de slavernij herdacht<br />

DOSSIER: TIEN JAAR NA<br />

11 SEPTEMBER – 20 JAAR NA DE GOLFOORLOG 21<br />

Rick van Amersfoort, Jip van Dort,<br />

Kees Kalkman, Jan Schaake, Wendela de Vries<br />

EN VERDER:<br />

COLUMN 5<br />

Hans Feddema<br />

COLUMN 12<br />

Boudewijn Chorus<br />

GEWELDLOOSHEID VOOR BEGINNERS 16<br />

SPRINGSTOF 17<br />

Frank Slijper en Wendela de Vries<br />

OVERZICHT VAN BIJ VM<br />

AANGESLOTEN ORGANISATIES 20<br />

KORTE BERICHTEN 33<br />

SIGNALERING 35<br />

HET LIED VAN HERMAN GROENENDAAL 36<br />

RECHTZETTING<br />

In de gedrukte editie van<br />

VM 2011/3 is een storende fout<br />

geslopen. Het bericht op blz.<br />

13 over de Journalist voor de<br />

Vrede 2011 is niet van Henk<br />

Zandvliet maar van Anke<br />

Polak. Het artikel op blz. 12<br />

over de Facebook revolutie<br />

is daarentegen van<br />

Henk Zandvliet. LANDELIJKE SLAVERNIJHERDENKING 2011<br />

VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 3<br />

Foto: Joop Blom

---

Syrië, Libië en de juiste<br />

vredestrategie<br />

Terwijl in Egypte en Tunesië een begin van de<br />

Arabische Lente vorm kreeg, is (was) het in<br />

Syrië en Libië oorlog. In Syrië vanuit het<br />

geweldsapparaat van de staat en in Libië<br />

tussen de ‘regeringstroepen’ en de ‘rebellen’<br />

als overwinnaars samen met de NAVO.<br />

Er zijn tussen beide landen qua situatie<br />

overeenkomsten en verschillen.<br />

Een overeenkomst is de<br />

‘geest van opstand’ tegen vooral het centralistische<br />

beheerssysteem en ook het<br />

koloniale verleden: in Syrië zaten de<br />

Fransen en in Libië de Italianen.<br />

En daarmee stuiten we op een derde<br />

overeenkomst: de grote tribale en etnisch-religieuze<br />

diversiteit in beide landen.<br />

Een verschil is dat in Libië lang een<br />

koning en, althans tot voor kort, nu een<br />

omstreden ‘revolutionair’ de scepter<br />

zwaaide, terwijl in Syrië de nabijheid van<br />

Israël (en het conflict om de Golanhoog-<br />

AL HAMIDYAH SOEK IN DAMASCUS. SYRIË<br />

4 VREDESMAGAZINE nr. 4-2011<br />

te) indirect een rol speelt: beide staten<br />

hebben daardoor een vrij omvangrijk<br />

militair apparaat.<br />

De regimes brachten weliswaar in beide<br />

landen eenheid, zij het dat de vooroordelen<br />

over en weer bleven bestaan. Zo<br />

riep het ‘revolutionaire gedoe’ van Gaddafi<br />

in Benghazi meer weerstand op dan<br />

elders in het land. In Syrië speelt tot op<br />

vandaag ook angst voor ‘islamisme’ onder<br />

de soennieten mee.<br />

Speelt in Libië tribalisme nog een rol,<br />

in Syrië is er een vorm van samenleven<br />

tussen soennieten, alawieten en christenen<br />

en ook Koerden. De alawieten, een liberale<br />

en welvarende stroming in de islam,<br />

vormen een minderheid van 12%,<br />

maar ze zijn tevens de heersende elite.<br />

Die nu sleets rakende machtspositie,<br />

waarin ook de christenen zich lang veilig<br />

voelden, danken ze aan het Franse koloniale<br />

‘verdeel- en heers’-beleid.<br />

Ook in Libië speelt zulks mee, reden<br />

Foto: Bernard Guignon<br />

dat Italië, zich bewust van de rol van het<br />

tribalisme in de burgeroorlog, lang een<br />

gematigde rol speelde in de door Sarkozy<br />

geïnitieerde NAVO-interventie op basis<br />

van VN-resolutie 1973. In die zin dat Italië,<br />

mede door onderhandelen met Gaddafi<br />

– en deze trotse en bluffende bedoeïen<br />

in principe een uitweg biedend – lang<br />

wilde proberen het bloedvergieten te<br />

doen stoppen. Frankrijk en Engeland wezen<br />

het onderhandelen met Gaddafi<br />

steeds van de hand, waardoor het dodental<br />

enorm toenam en ook tot op het eind<br />

in Tripoli zwaar werd gevochten. Gaddafi<br />

noemde de NAVO-interventie imperialisme.<br />

Dat is retoriek, maar wellicht toch een<br />

reden, dat de Syrische opstandelingen elke<br />

westerse militaire interventie afwijzen.<br />

Overigens terecht vanuit polemologische<br />

optiek, omdat buitenlandse militairen<br />

een conflict doen escaleren en zij dan ook<br />

al gauw in een wespennest terecht komen.<br />

De Veiligheidsraad zal zo’n interventie<br />

bovendien vetoën, gezien het ook<br />

door China en Rusland genoteerde misbruik<br />

van VN-resolutie 1973 door het<br />

Westen. Te meer, omdat in Syrië de opstand<br />

voornamelijk geweldloos verloopt<br />

en het regime van Assad steeds doet alsof<br />

opstandelingen geweld gebruiken: het<br />

geijkte argument van machthebbers om<br />

echt te kunnen toeslaan.<br />

In Libië, een land, waar bijna een ieder<br />

over een wapen beschikt en de strategie<br />

van geweldloosheid niet of nauwelijks<br />

leeft, heeft nu de ‘macht van het geweer’<br />

van ‘rebellen’ en de NAVO voor een doorbraak<br />

gezorgd. Maar de vraag is hoe het<br />

drama met de nu voortvluchtige Gaddafi<br />

eindigt, voorts of na diens arrestatie of<br />

dood de ‘rebellen’ hun eenheid zullen<br />

kunnen bewaren en hoe gevoelens van<br />

haat en wraak kunnen worden gekanaliseerd.<br />

Verder ook of de ‘rebellen’ een<br />

vorm van democratie weten te vinden,<br />

waarin alle Libiërs zich kunnen herkennen.<br />

Onderlinge afrekeningen en de<br />

moord op hun militaire commandant<br />

Abbel Fattah Younes zorgen voor twijfel<br />

in deze. Democratie snel en met geweld

---

forceren is een illusie. Bovendien is in het<br />

‘post-Gaddafi’-Libië het ontbreken van<br />

een civil society het grote probleem. We<br />

zagen hetzelfde in Irak na de val van Saddam<br />

Hoessein.<br />

‘Bevrijding’ via de weg van het geweld,<br />

zo is mijn ervaring als antropoloog in<br />

Afrikaanse landen, leidt meestal tot een<br />

nieuwe vorm van onderdrukking en in<br />

elk geval op de korte termijn niet tot echte<br />

bevrijding. Zeker als de haat zo groot is<br />

geworden, omdat de dictator zich liever<br />

dood vecht dan te willen opgeven. Een<br />

probleem is steeds welke strategie toe te<br />

passen om hem tot rede te brengen in het<br />

belang van vrede. In West-Afrika is het zo<br />

enkele malen gelukt het bloedvergieten<br />

te doen stoppen door de maar niet van<br />

opgeven wetende brute dictator een lectoraat<br />

aan te bieden in de VS. Of zoiets bij<br />

een bedoeïen als de fanatieke Gaddafi<br />

had kunnen werken, is uiteraard zeer de<br />

vraag, maar ik bedoel dit meer algemeen.<br />

Wraak en bijltjesdag zijn hoe dan ook<br />

niet functioneel om een nieuwe samenleving<br />

van gelijkwaardigheid te doen ontstaan.<br />

Mandela en Tutu begrepen dat na<br />

de val van ‘apartheid’. In dat licht is het de<br />

vraag of de Westerse strategie om dictators<br />

‘elke legitimiteit’ te ontzeggen wel de<br />

juiste (vredes)strategie is. Zulks blokkeert<br />

immers dialoog en onderhandelen.<br />

Voor Gaddafi is de tijd daarvoor nu voorbij.<br />

Ook voor Assad lijkt het kort dag<br />

hiervoor, maar kenners van Syrië menen<br />

dat naast economische drukmiddelen<br />

DE AL-RAHMAN MOSKEE<br />

IN ALEPPO, SYRIË<br />

dialoog met het regime van Assad, de recente<br />

wreedheden jegens geweldloze jongeren<br />

ten spijt, nog steeds een vredesoptie<br />

blijft. Als het Westen zichzelf daartoe<br />

al de pas afsneed, laat men het dan proberen<br />

via ‘gematigde’ landen in het Midden-Oosten.<br />

Verzoening, zoals in Zuid-<br />

Afrika, ligt misschien niet direct voor de<br />

hand, maar dreigen met wraak werkt hoe<br />

dan ook averechts. En Assad zal zeker<br />

niet terugtreden, als hij en zijn kornuiten<br />

geen garanties krijgen voor op zijn minst<br />

de minderheden in het land, inclusief de<br />

omstreden geraakte alawieten en voor de<br />

religieuze tolerantie in het algemeen. Een<br />

van de rechtvaardigingsargumenten immers,<br />

waarom hij aan de macht wil of<br />

meent te moeten blijven.<br />

Hans Feddema<br />

Dr Hans Feddema is antropoloog,<br />

publicist, actief in GroenLinks en De Linker<br />

Wang, voorzitter van Osiris en ‘vriend’<br />

van de Soefi Beweging<br />

Onrust in de wereld<br />

Astrologen zeggen dat de planeet Mars een<br />

ongunstige stand heeft. Ik weet dat niet, maar<br />

constateer wel veel onrust in de wereld. Niet dat<br />

dit altijd slecht is. Het kan ook vernieuwing<br />

inhouden. De opstand in het Midden-Oosten<br />

heet niet voor niets Arabische lente. Maar de<br />

wijze waarop het Westen hierop reageert,<br />

onlangs bijvoorbeeld via alweer een militaire<br />

interventie, zorgt voor onrust. Wat daar ook<br />

voor zorgt, is dat ‘de machtigste natie ter wereld<br />

nu in een staat van permanente crisis is’ (Henk<br />

Hofland), mede door Tea Party, zonder dat<br />

Obama bij machte is daar veel aan te doen. De<br />

economische crisis, inclusief het EU-gedoe<br />

rondom de Euro en Griekenland, geeft ook<br />

onrust onder de mensen. En niet te vergeten de<br />

zich aftekenende sociaal-politieke malaise,<br />

inclusief de vlucht in populisme en ultrarechts.<br />

Ten slotte noem ik – naast de rellen in Engeland<br />

(zich ‘miskend’ voelen) – nog de mondiale<br />

corruptie, die extra in de aandacht kwam door<br />

de succesvolle actie hiertegen van de<br />

gandhiaanse activist Anna Hazare in India. Wat<br />

mij ook zorgen baart is de toename van het<br />

geweldsdenken. Niet alleen omdat we geneigd<br />

lijken meer te denken in termen van ‘het doel<br />

heiligt de middelen’. Of van wraak jegens een<br />

tiran. Wraak dan in de zin van hem geen uitweg<br />

te willen bieden, waardoor het bloedvergieten<br />

in een conflict onnodig doorgaat, zelfs soms na<br />

de nederlaag via een ondergrondse<br />

terreurcampagne. Maar ik denk ook aan de<br />

opkomende gewelddadige anti-islambeweging<br />

met Nick Gregor (ex-neonazi uit Dresden), Paul<br />

Ray, oprichter van de English Defense League<br />

(EDL), en de Noor Anders Breivik als in het oog<br />

springende vertegenwoordigers. Ze beogen het<br />

Avondland te bevrijden van tolerant denken en<br />

van de ‘islamitische horden’. Gregor en Ray<br />

hebben paramilitaire ervaring en Breivik<br />

meende voor deze missie zelfs 69 jongeren te<br />

moeten doden. Ray ontkent nu elke band met<br />

Breivik, maar in het manifest van de laatste, een<br />

rechts doemschrift, herkennen we diens<br />

gesloten totalitaire denksysteem. Er zijn ook<br />

bewijzen dat ze elkaar zagen, zoals ook Wilders<br />

in 2010 Ray ontmoette. Het terrorisme van<br />

Breivik was geen vlaag van waanzin, maar een<br />

weloverwogen daad van geweldsdenken en<br />

vanuit politieke ideologie in termen van wij/zij,<br />

die we beide ook bij Wilders zien. Natuurlijk is<br />

er verschil tussen fysiek en verbaal (of psychisch<br />

kwetsend) geweld, maar het laatste is niettemin<br />

een vorm van geweldsdenken. Dat geldt zeker<br />

voor (indirecte) verbale bedreigingen zoals de<br />

tweet ‘ik hoop dat ze je afmaken’.<br />

Hans Feddema<br />

VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 5<br />

Column FEDDEMA

---

WAR starts here...<br />

Het is niet te geloven! In het<br />

noorden van Zweden... Een<br />

lap grond van 100 bij 360 kilometer...<br />

genaamd North European Aerospace<br />

Testrange (NEAT)... groter dan België,<br />

met een vliegveld en een totaal verboden<br />

gebied van 1.650 vierkante kilometers...<br />

en eigenlijk weten de meeste Zweden<br />

er niks van af, laat staan andere Europeanen.<br />

Zweden heet neutraal te zijn en<br />

hier worden bommen en ander wapentuig<br />

getest, drones ten doop gehouden en<br />

tactische procedures uitgedacht en geoefend.<br />

Lang voordat er een besluit genomen<br />

is ergens een militaire actie te plegen,<br />

is deze hier al voorgekookt. Dit<br />

grootste Europese militaire oefenterrein<br />

is eigendom van Zweden en wordt verhuurd<br />

aan andere landen. In 2009 heeft<br />

de NATO haar grootste oefening dat jaar<br />

daar gehouden. En vorig jaar hebben de<br />

Verenigde Staten er geoefend. Er zijn kleine<br />

dorpen gebouwd om plat te bombarderen.<br />

WAR STARTS HERE.. let’s stop it<br />

here!<br />

OFOG, één van de Zweedse WRI-organisaties,<br />

voert al enige tijd campagne om<br />

6 VREDESMAGAZINE nr. 4-2011<br />

bekendheid te geven aan dit NEAT. Ook<br />

dit jaar werd er een actiekamp gehouden,<br />

en wel van 22 tot 29 juli in Lulea. Het is<br />

niet toevallig dat de WRI de council meeting<br />

hier heeft gepland.<br />

OFOG heeft het actiekamp uitmuntend<br />

voorbereid. Aan alles is gedacht, logistiek,<br />

programmatisch en organisatorisch<br />

wordt niets aan het toeval overgelaten.<br />

Maar er wordt gewerkt volgens het<br />

principe van autonome groepen met gedeelde<br />

verantwoordelijkheid. En iedereen<br />

die meedoet, doet ook aan de voorbereiding<br />

mee, aan de training geweldloze<br />

actie.<br />

Het kamp start vrijdag met circa 150<br />

deelnemers. Op zaterdag en zondag vindt<br />

er een seminar plaats in een gymnasium.<br />

Alternatieve actievoerders mengen prima<br />

met serieuze congresgangers. Op zaterdag<br />

vindt in het centrum van Lulea<br />

(zeg Lulejoh) ook een meeting plaats tussen<br />

het winkelende publiek. Opvallend is<br />

de welwillendheid en sympathie die de<br />

bevolking ten toon spreidt.<br />

Roze (pink) is de kleur van de actie.<br />

Niet alleen zijn de speciale actie T-shirts<br />

PROTEST BIJ NEAT IN ZWEDEN, 26 JULI.<br />

roze, alles dat geverfd moet worden<br />

wordt met roze gedaan... Actie voeren<br />

gaat weliswaar om een ernstige zaak,<br />

maar we laten het plezier van het leven<br />

niet vergallen door wapentuig en militaire<br />

acties. Het heeft zo wat van wat ooit<br />

een ludieke actie werd genoemd... maar<br />

we leven nu in andere tijden... en er staat<br />

een team klaar om te zorgen dat gearresteerden<br />

niet aan hun lot worden overgelaten.<br />

De training begint met de indeling van<br />

wie niet, wie wel en wie eventueel toch<br />

gearresteerd wil worden. En dan worden<br />

er affinitygroepen gevormd, mensen die<br />

gelijkgestemd zijn en samen beslissen wat<br />

te doen. In de training worden situaties<br />

voorgelegd en de groepsleden spreken<br />

zich uit wat ze vinden dat er dan gedaan<br />

moet worden. Het blijkt dat er ook mensen<br />

zijn die het fenomeen burgerlijke ongehoorzaamheid<br />

helemaal niet kunnen<br />

plaatsen. Zij menen dat het per definitie<br />

geweld is als je de wet overtreedt...<br />

Dinsdag is de dag van de grote actie.<br />

Foto: www. ofog.org

---

Enkele groepjes zijn in de ochtendnevel<br />

naar de startbaan gebracht en hebben<br />

daar (met roze) leuzen en tekens geschilderd.<br />

Met twee bussen en een hoop personenauto’s<br />

arriveren de actievoerders<br />

aan de rand van het verboden gebied.<br />

Maar een handjevol politie op de been.<br />

Meer hebben ze niet in deze streek en ze<br />

proberen natuurlijk het klein te houden.<br />

Eerst wordt er wat feestelijk gezongen en<br />

gedronken, en dan verspreiden de groepjes<br />

zich. De politie komt handen te kort<br />

en dus doen ze maar weinig. Onderwijl<br />

zijn groepjes de paden ingelopen en is er<br />

veel roze in de bossen. Na enige tijd komen<br />

busjes met actievoerders het bos uit.<br />

Enkelen worden gearresteerd. Uiteindelijk<br />

zijn het er tien die minstens één nacht<br />

op het lokale politiebureau moeten vertoeven.<br />

Wie een boete wil betalen is tamelijk<br />

snel weer vrij. Anderen blijven<br />

langer en buiten het politiebureau is een<br />

wake van actievoerders.<br />

De stemming is goed, de actie is geslaagd,<br />

heeft toch behoorlijk wat aandacht<br />

gekregen en niet negatief. Ten slotte<br />

is er nog een evaluatie... en staat er iemand<br />

vrolijk op en zegt dat het zo goed is<br />

dat alle leeftijden meegedaan hebben, dat<br />

die ouderen ook meededen. Veel instemmend<br />

geklap van al deze jonge antimilitaristen.<br />

Omgekeerde wereld daar in het<br />

noorden? Hier in Holland maken de oudere<br />

pacifisten elkaar aldoor wijs dat de<br />

jongere generatie er geen belangstelling<br />

meer voor heeft.<br />

Frank Feiner<br />

Tijdens de council meeting werd stilgestaan<br />

bij het overlijden op 89-jarige<br />

leeftijd van Devi Prasad op 1 juni in Delhi,<br />

India. Hij was van 1962 tot 1972 General Secretary<br />

van de WRI en daarna nog eens twee<br />

jaar voorzitter. Een kunstenaar en pottenbakker<br />

die woonde in de Sevagram waar hij<br />

van 1942 tot 1947 met Gandhi werkte. Na de<br />

Indiase onafhankelijkheid richtte hij zich<br />

vooral op het Gandhiaanse onderwijs.<br />

Met die achtergrond kwam hij naar Londen,<br />

waar hij gefascineerd werd door de<br />

westerse traditie van gewetensbezwaren.<br />

Maar hij daagde de WRI uit hier bovenuit te<br />

stijgen en niet-westerse benaderingen van<br />

geweldloze actie te omarmen. Zijn WRIperiode<br />

werd gedomineerd door de<br />

Vietnamoorlog, met de groei van radicale<br />

weerstand tegen oorlog en de behoefte aan<br />

De WRI heeft volop plannen<br />

War Resisters’ International –<br />

waarvan Pais de Nederlandse<br />

sectie is – hield van 19 tot<br />

21 juli in Lulea, Zweden haar jaarlijkse<br />

council meeting. Een bijeenkomst met<br />

een voornamelijk interne huishoudelijke<br />

agenda. De circa vijftig aanwezigen waren<br />

uit diverse werelddelen helemaal<br />

naar het noorden van Zweden gekomen<br />

om de plannen te bespreken. Opvallend<br />

is de goede verstandhouding, de bereidheid<br />

om naar elkaar te luisteren en de<br />

wil om in consensus tot besluiten te komen.<br />

Verschil tussen de pacifistische lidorganisaties<br />

en de aangesloten antimilitaristische<br />

organisaties wordt daarbij niet<br />

gemaakt. Het zwaartepunt van de activiteiten<br />

ligt bij al deze organisaties. De activiteiten<br />

van de WRI zijn hiervoor ondersteunend<br />

en verbredend, en uiten vooral<br />

het internationale belang en de grote wereldwijde<br />

solidariteit.<br />

Onder andere werden de volgende plannen<br />

besproken en in gang gezet.<br />

– Internationaal seminar War Profiteering<br />

and Peace Movement Responses<br />

dat binnenkort, van 29 september tot 2<br />

oktober in Barcelona gaat plaatsvinden.<br />

– Een regionale Afrikameeting, begin<br />

2012, waarschijnlijk georganiseerd<br />

door Ceasefire in Zuid-Afrika, maar<br />

In memoriam<br />

Devi Prasad<br />

geweldloze sociale revolutie. De WRI<br />

organiseerde in 1968 ook directe actie<br />

tegen de militaire interventie van het<br />

Warschaupact in Tsjecho-Slowakije. In 1983<br />

keerde hij terug naar India maar bleef altijd<br />

actief.<br />

Velen hebben Devi vooral gekend als een<br />

betrokken mens, goed gehumeurd, en met<br />

grote belangstelling voor de jeugd. Ze<br />

hebben ook hun persoonlijke ervaring met<br />

hem weergegeven. Ik heb Devi midden<br />

jaren zestig ontmoet toen ik enkele zomers<br />

als vrijwilliger op het kantoor van de WRI<br />

heb gewerkt. Hij was zeer positief gestemd<br />

misschien door SONAD in de nieuwe<br />

staat Zuid-Soedan.<br />

– Diverse anti-NAVO-activiteiten in mei<br />

2012 ter gelegenheid van bijeenkomsten<br />

van NAVO en G8 in Chicago, VS.<br />

Voorts Europese anti-NAVO-bijeenkomsten<br />

en activiteiten tegen de Afghanistan<br />

oorlog, waaronder een conferentie<br />

in Bonn in december 2011 en<br />

nog een NATO Game Over actie in<br />

België in april 2012.<br />

– Een Europees seminar over “tegenwerken<br />

van de militarisering van de jeugd”<br />

met onder meer uitwisseling van ervaringen<br />

met counter-recruitment in<br />

2012 in Duitsland.<br />

– Seminar en council meeting in Medellin,<br />

Columbia, september 2012.<br />

– Internationale Conferentie in Zuid-<br />

Afrika tussen oktober 2013 en maart<br />

2014. Het algemene thema betreft het<br />

continuüm vanaf dagelijks geweld zoals<br />

huiselijk geweld tot militaire allianties.<br />

De suggestie om over tien jaar in Nederland<br />

een conferentie te houden, omdat<br />

het dan 100 jaar geleden is dat de WRI in<br />

Nederland in Bilthoven werd opgericht,<br />

werd enthousiast begroet.<br />

over de ontwikkelingen als Flower Power en<br />

Make Love Not War. Hij zag geweldloze<br />

sociale actie ook als een breed gedragen<br />

culturele revolutie, niet slechts als de<br />

persoonlijke keuze van een levenshouding<br />

of een strategisch middel om effectieve<br />

acties te voeren tegen een ongewenste<br />

regeringspolitiek. En wat zich in Nederland<br />

afspeelde met Provo, daar vroeg hij vaak<br />

naar.<br />

Helaas was er een wereld van verschil met<br />

de ANVA (voorloper van Pais). Het bezoek<br />

van Devi aan hun jaarvergadering bracht<br />

niet de brug die hij dacht te kunnen<br />

bouwen. Niettemin zijn er nog aardig wat<br />

Nederlanders die inspirerende<br />

herinneringen aan Devi Prasad bewaren.<br />

Frank Feiner<br />

VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 7

---

Peace<br />

Brigades<br />

International<br />

in Colombia<br />

In een conflictgebied zijn twee<br />

privileges verbonden aan het hebben<br />

van een buitenlands paspoort. Je kunt<br />

ermee op het eerste vliegtuig naar<br />

rustigere oorden stappen. Of je kunt<br />

het gebruiken om de mensenrechten<br />

mee te beschermen. Dat laatste is de<br />

werkwijze van Peace Brigades<br />

International (PBI), een internationale<br />

mensenrechtenorganisatie die<br />

internationale waarnemers uitzendt<br />

naar conflictgebieden. Het motto van<br />

PBI is: making space for peace. Door de<br />

werkruimte van lokale organisaties te<br />

beschermen, kunnen deze aan<br />

oplossingen voor het conflict werken.<br />

Het denken achter beschermende<br />

internationale begeleiding<br />

gaat er van uit dat gewelddadige<br />

actoren gevoelig zijn voor negatieve<br />

publiciteit en altijd een analyse maken<br />

van de kosten en baten die het geweld<br />

hen oplevert. Geweld wordt alleen ingezet<br />

als het iets oplevert, en de aanwezigheid<br />

van de internationale waarnemers<br />

schrikt gewelddadige actoren af. Leuk of<br />

niet, in het Colombia van vandaag heeft<br />

een Westerse extranjero (buitenlander)<br />

nu eenmaal een hoger profiel dan een lokale<br />

activist.<br />

Als de internationale gemeenschap, lokaal<br />

vertegenwoordigd is door de inzet<br />

van waarnemers, stijgt het profiel van de<br />

mensenrechtenactivist ook en worden de<br />

politieke kosten hoger dan de eventuele<br />

baten van geweld (bijvoorbeeld een ‘verdwijning’<br />

van de activist).<br />

Een belangrijk deel van de werkwijze is<br />

beschermende begeleiding. Gaat een<br />

mensenrechtenverdediger naar een con-<br />

8 VREDESMAGAZINE nr. 4-2011<br />

flictgebied of naar een stad waar hij of zij<br />

een hoog risico loopt, dan reist PBI mee.<br />

Bij demonstraties lopen er twee PBI-ers<br />

in de buurt als waarnemer. Ook wijzen<br />

de internationale waarnemers van PBI de<br />

overheid steeds op haar verantwoordelijkheid<br />

om burgers te beschermen. Dit<br />

doet PBI door lobbygesprekken, maar<br />

ook door in nauw contact te staan met<br />

het leger en de politie zodat die constant<br />

op de hoogte zijn van de aanwezigheid<br />

van waarnemers en mensenrechtenverdedigers.<br />

De inzet van internationale waarnemers<br />

kan het geweld niet volledig stoppen:<br />

ook mèt begeleiding van internationale<br />

waarnemers gebeurt het dat mensenrechtenactivisten<br />

per telefoon of sms<br />

doodsbedreigingen ontvangen of thuis<br />

een pakketje afgeleverd krijgen met een<br />

met rode verf besmeurde, in stukken gehakte<br />

pop. Als activisten naar de rechtbank<br />

gaan om bewijsmateriaal aan te leveren<br />

komt het voor dat zij gevolgd worden<br />

door gewapende mannen in een taxi<br />

zonder <strong>nummer</strong>bord.<br />

Via PBI hebben zij een internationaal<br />

steunnetwerk dat geactiveerd wordt in<br />

dit soort noodsituaties. Het steunnetwerk<br />

bestaat uit prominenten bij minis-<br />

JUNI 2011. ANDRES ALEJANDRO (MEXICO),<br />

RAFEL (SPANJE) EN ANDREA GORT<br />

(ZWITSERLAND) AAN HET WERK IN HET<br />

STROOMGEBIED VAN DE JIGUAMIANÒ EEN<br />

RIVIER IN DE URABA REGIO. ZIJ BEGELEIDEN<br />

DE COMISION INTERECLESIALDE JUSTICIA Y<br />

PAZ (INTERKERKELIJKE COMISSIE VOOR<br />

GERECHTIGHEID EN VREDE).<br />

teries, internationale organisaties en het<br />

Europees parlement, en leden van maatschappelijke<br />

organisaties wereldwijd.<br />

Het steunnetwerk zorgt zo nodig voor<br />

politieke druk om escalatie van geweld te<br />

voorkomen.<br />

VEILIGHEIDSSITUATIE<br />

De afgelopen anderhalf jaar werkte ik<br />

voor PBI in Colombia in twee verschillende<br />

teams als waarnemer voor de mensenrechten.<br />

Het eerste jaar vanuit de Barrancabermeja<br />

in het oosten van het land.<br />

De laatste 7 maanden in de regio Urabá,<br />

in Noordwest Colombia grenzend aan<br />

Panama. Het Urabá team werkt in onder<br />

meer San José de Apartadó en de stroomgebieden<br />

van de Atrato en Curbaradó. In<br />

San José de Apartadó is een indrukwekkende<br />

vredesgemeenschap van boeren,<br />

die zich neutraal opstelt te midden van

---

Foto: Mirja Peters/PBI<br />

de gewapende groeperingen. In de<br />

stroomgebieden van Atrato en Cubaradó<br />

proberen Afro-Colombiaanse boeren terug<br />

te keren naar hun land, vanwaar zij<br />

eind jaren negentig werden verdreven<br />

door (para)militair geweld en de komst<br />

van grootschalige palmolie- en bananenplantages.<br />

Er is een grote kloof tussen het redelijk<br />

functionerende deel van het land, waar<br />

bijvoorbeeld de toeristische industrie<br />

opkomt en de middenklasse een Westerse<br />

leefstijl heeft, en de fragiele regio’s zoals<br />

Urabá.<br />

Dit uit zich in een grote inkomensongelijkheid,<br />

een concentratie van economische<br />

en politieke macht binnen een<br />

kleine elite, een onevenwichtige verdeling<br />

van zeggenschap over productief<br />

land en grondstoffen, en gebrekkige aanwezigheid<br />

van de overheid in de fragiele<br />

delen. Structurele oorzaken van het conflict<br />

zijn armoede, ongelijkheid en uitsluiting.<br />

Sinds het aantreden van de vorige president<br />

Uribe in 2002 zijn de veiligheidssituatie<br />

en economische omstandigheden<br />

in een aantal regio’s van Colombia verbeterd.<br />

Dit geldt echter vooral voor de stedelijke<br />

middenklasse met een Westerse<br />

levensstijl, want grote groepen leven onder<br />

de armoedegrens en in fragiele regio’s<br />

of in wijken waar drugskartels een<br />

strijd uitvechten. Een berucht voorbeeld<br />

zijn de comunas van Medellìn, waar toeristen<br />

middels een kabelbaantje een blik<br />

op kunnen werpen.<br />

Voor leden van maatschappelijke organisaties<br />

is de veiligheidssituatie nog altijd<br />

zeer slecht. Als gevolg van het interne<br />

gewapende conflict zijn mensenrechtenschendingen<br />

aan de orde van de dag. Dit<br />

heeft tot gevolg dat Colombia, na Soedan,<br />

het land met het hoogste aantal interne<br />

ontheemden is; schattingen lopen<br />

uiteen van 3.486.305 tot 4.915.579 mensen.<br />

1<br />

Economische belangen zoals delfstoffen<br />

(olie, steenkool, goud, coltan, smaragden),<br />

palmolie en bananen zijn een<br />

motor achter het conflict. Tegelijk is het<br />

gewapende conflict in Colombia een war<br />

economy, die voor vele betrokkenen grof<br />

geld oplevert. In Colombia zijn grofweg<br />

vier gewapende actoren met elkaar in<br />

conflict:<br />

1. De Colombiaanse strijdkrachten<br />

(leger en politie)<br />

2. Paramilitairen (gewapende knokploegen<br />

met oorspronkelijk steun van<br />

overheid en lokale elites)<br />

3. Guerrillagroepen (voornamelijk<br />

FARC en ELN)<br />

4. Drugskartels<br />

Tussen deze vier partijen bestaat in de<br />

praktijk een aanzienlijke overlap. Er zijn<br />

bijvoorbeeld allianties van guerrilla en<br />

paramilitairen die beiden betrokken zijn<br />

bij de drugshandel. En de Colombiaanse<br />

strijdkrachten zijn vaak betrokken (geweest)<br />

bij paramilitaire groepen.<br />

Niet alleen de paramilitairen maken<br />

burgerslachtoffers. Het internationaal<br />

humanitair recht wordt veelvuldig geschonden,<br />

zowel door de guerrilla als het<br />

leger, die zich in dorpen op het platteland<br />

ophouden en daarmee de bevolking onder<br />

meer in gevaar brengen van kruisvuur.<br />

Colombia is een sterk gepolariseerd<br />

land. Aanvankelijk werden andersdenkenden<br />

uitgesloten van het politieke proces,<br />

dat beheerst werd door de Conservatieve<br />

en de Liberale partij. Daarop werden<br />

guerrillaorganisaties en paramilitaire<br />

groepen gevormd, en volgde de uitmoording<br />

van de Unión Patriotica, een<br />

politiek initiatief waarin het linkse politieke<br />

spectrum zich verenigd had.<br />

VALSE HITS<br />

Op dit moment worden de geweldloze<br />

activiteiten van mensenrechtenverdedigers<br />

door de overheid vaak geassocieerd<br />

met de guerrilla, wat aanleiding geeft tot<br />

ongegronde juridische vervolging en<br />

zelfs gevangenname van mensenrechtenactivisten,<br />

zoals David Ravelo. Hij wacht<br />

al meer dan een jaar in de cel op een eerlijk<br />

proces. Hij blijft ondanks alles optimistisch<br />

als ik hem in de gevangenis bezoek.<br />

Inmiddels is hij tot mensenrechtenvertegenwoordiger<br />

verkozen van zijn<br />

cellenblok. Zijn advocaat heeft soms<br />

moeite hem te pakken te krijgen, omdat<br />

hij zo druk is.<br />

Mensenrechtenactivisten stellen ook<br />

overheidsgeweld aan de kaak zoals de beruchte<br />

buitengerechtelijke executies die<br />

door de Colombiaanse strijdkrachten<br />

eufemistisch falsos positivos (valse hits)<br />

worden genoemd. Het gaat vaak om<br />

werkloze jongeren die met de belofte van<br />

een baan meegelokt worden naar een regio<br />

waar ze doodgeschoten en verkleed<br />

als guerrillero gevonden worden. Toen<br />

deze werkwijze op straat kwam te liggen<br />

werd ook bekend dat legereenheden vaak<br />

quota hadden voor het aantal te doden<br />

guerrillastrijders, waar ‘premies’ aan verbonden<br />

waren.<br />

De bevolking is van dit extreme geweld<br />

Peace Brigades International (PBI), is een<br />

door de Verenigde Naties en de Colombiaanse<br />

overheid erkende NGO gespecialiseerd<br />

in de bescherming van mensenrechtenverdedigers.<br />

De organisatie heeft een hoofdkantoor<br />

in Londen en twee kantoren in Washington &<br />

Brussel<br />

Uitgangspunten van PBI<br />

1. Geweldloosheid<br />

PBI heeft geweldloosheid als uitgangspunt.<br />

Medewerkers zijn ongewapend, en verplaatsen<br />

zich niet samen met gewapende actoren. Dus<br />

worden er geen mensenrechtenadvocaten begeleid<br />

die een gewapende bodyguard hebben<br />

en stapt PBI niet samen in de auto met iemand<br />

van het leger of de politie. PBI begeleidt uitsluitend<br />

personen van organisaties die zich geweldloos<br />

voor de mensenrechten inzetten.<br />

2. Onpartijdigheid<br />

PBI staat aan de kant van de slachtoffers,<br />

neemt geen stelling in het conflict en spreekt<br />

zich niet uit ten gunste van één van de strijdende<br />

partijen. Er wordt gestreefd naar de naleving<br />

van mensenrechten en een maatschappij waar<br />

sociale gerechtigheid bestaat. De multinationale<br />

samenstelling van de vredesteams speelt<br />

een belangrijke rol bij deze onpartijdigheid.<br />

3. Onafhankelijkheid<br />

PBI is niet gebonden aan religieuze, politieke<br />

of andere wereldbeschouwingen, en heeft om<br />

deze onafhankelijkheid te waarborgen veel verschillende<br />

publieke en private donoren.<br />

het slachtoffer. In Urabá is het geweld<br />

nooit ver weg; in informele gesprekken<br />

met boeren en lokale activisten komt regelmatig<br />

de zinsnede “lo mataron” terug<br />

(hij of zij werd gedood) als het gesprek<br />

over vrienden en familieleden gaat. Ik<br />

realiseer me dat vrijwel iedereen is geraakt<br />

door het conflict dat nu al meer dan<br />

40 jaar duurt.<br />

Carly Bishop<br />

is rurale ontwikkelingssociologe<br />

Meer informatie over mogelijkheden voor<br />

uitzending als internationale waarnemer in<br />

Colombia is te vinden op<br />

(http://www.pbi-colombia.org).<br />

Meer informatie via PBI Nederland,<br />

info@peacebrigades.nl<br />

http://peacebrigades.nl) dat een kantoor in<br />

Utrecht heeft.<br />

1 Cijfers van Acción Social en de Consultancy<br />

for Human Rights and Displacement<br />

(CODHES) 2010.<br />

VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 9

---

Is het Cambodja-<br />

tribunaal zinvol?<br />

Na 30 jaar wordt er een begin gemaakt met de verwerking en de<br />

‘afrekening’ van de dramatische gebeurtenissen in Cambodja. Welke<br />

actoren zullen worden berecht, wat zal de genoegdoening zijn, en vooral:<br />

is het tribunaal niet ‘te laat’?<br />

Velen herinneren zich de gruwelijke<br />

beelden van de film The Killing<br />

fields van Roland Joffe uit<br />

1984, handelend over de persoonlijke ervaringen<br />

van de Cambodjaanse fotograaf<br />

Dith Pran tijdens het bewind van de Rode<br />

Khmer. Bij een ontsnappingspoging<br />

zakt hij weg in een rijstveld vol menselijke<br />

schedels. Wereldwijd veroorzaakte de<br />

met prijzen overladen film een schok en<br />

zal waarschijnlijk ook bijgedragen hebben<br />

aan de plannen voor een tribunaal.<br />

Voor Dith Pran kwam het tribunaal te<br />

laat op gang. In maart 2008 overleed hij.<br />

ZAKKEN RIJST<br />

Over Cambodja zijn de eerste gegevens<br />

bekend uit de eerste eeuw na Chr. toen<br />

het een onderdeel was van het Khmerrijk.<br />

In het koninkrijk Angkor was sprake<br />

van boeddhisme en hindoeïsme wat wijst<br />

op Indiase en Chinese oorsprong van de<br />

bevolking. Zwak bestuur veroorzaakte<br />

veel interne en externe conflicten.<br />

Als gevolg van de Europese expansiedrift<br />

had Frankrijk tot 1953 de touwtjes<br />

in handen in Indo-China. Frankrijk verloor<br />

echter de strijd met het Vietnamese<br />

bevrijdingsleger en gaf alle macht uit<br />

handen. Cambodja werd zelfstandig onder<br />

koning Sihanouk. Maar in het buurland<br />

Vietnam werd in het zuiden (ondanks<br />

beloften voor een referendum) een<br />

dictatuur gevestigd. Daartegen ontstond<br />

veel verzet dat weer werd ondersteund<br />

door het Noord-Vietnamese bevrijdingsleger.<br />

De Amerikanen raakten betrokken<br />

bij de strijd, niet in de laatste<br />

plaats om het gehele gebied te ‘herscheppen’<br />

vanuit hun anticommunistische<br />

sentimenten. Sihanouk liet intussen oogluikend<br />

Noord-Vietnamese soldaten<br />

door Cambodja naar Zuid-Vietnam reizen<br />

wat hem en zijn land duur te staan<br />

kwam. In 1970 greep generaal Lon Nol,<br />

10 VREDESMAGAZINE nr. 4-2011<br />

met hulp van de VS de macht. Vele zakken<br />

rijst van de VS hielden zijn regering<br />

in het zadel.<br />

Als onderdeel van de ‘hulp’ aan Zuid-<br />

Vietnam werden tussen 1964 en 1975<br />

door de VS bomtapijten gelegd in Zuidoost<br />

Azië: 2.756.941 ton bommen werd<br />

gedropt op 113.716 locaties. Juist in<br />

Cambodja werd zeer kwistig gestrooid.<br />

Hier kwamen tussen 300.000 en 600.000<br />

burgers om, waardoor de anti-Amerikaanse<br />

gevoelens hoog opliepen. Deze<br />

gevoelens van haat jegens Vietnam waren<br />

een goede voedingbodem voor de communistische<br />

groepering de ‘Rode Khmer’<br />

om Lon Nol tijdens de burgeroorlog weg<br />

te sturen en in 1975 na een hevig Amerikaans<br />

bombardement het heft over te nemen.<br />

RODE KHMER<br />

De naamloze leiding van de Rode Khmer<br />

bestond uit jonge Cambodjanen die tijdens<br />

hun studie in Parijs de communistische<br />

ideologie overnamen. Ook door de<br />

invloed van Vietnamese en Chinese politieke<br />

partijen en anti-Franse gevoelens<br />

richtten ze in 1953 een verboden communistische<br />

beweging op in hun vaderland.<br />

Pol Pot (geboren als Saloth Sar), leider<br />

van de partij, zette kort na de machtsovername<br />

enorme evacuaties van stedelingen<br />

naar het platteland in gang. Honger,<br />

ziekte, onvoldoende behuizing en<br />

vermoeidheid eisten tijdens de evacuatie<br />

veel slachtoffers.<br />

Het was het begin van het grote programma<br />

van veranderingen met een<br />

simpele ideologie: “evacueer steden, sluit<br />

markten, stop valuta, laat monniken werken,<br />

executeer het oude rotte bewind,<br />

richt collectieven op, gooi de Vietnamezen<br />

eruit, bewaak de grenzen.”<br />

Volgens overlevers is er nog geen consensus<br />

over de vraag waarom Phnom<br />

Penh, de hoofdstad, werd geëvacueerd.<br />

Angst voor de VS? Kapot maken van het<br />

CIA-netwerk? Controle op de stedelingen?<br />

Versterking van de noodlijdende<br />

voedselindustrie? Of gewoon wraak?<br />

Geschiedenisboeken melden dat twee<br />

miljoen mensen naar het platteland<br />

moesten om te werken op de velden. Levend<br />

in grote communes raakten zij vele<br />

vrijheden kwijt. Samenscholingen of<br />

enige vorm van protest werden zonder<br />

pardon wreed afgestraft. Deportaties<br />

naar gevangenissen (voormalige gemeenschapsruimten,<br />

winkels, kerken of<br />

schoolgebouwen, zoals de beruchte S-21<br />

gevangenis onder commandant Duch)<br />

eindigden vaak na zware martelingen in<br />

massagraven. Vluchtelingen uit de communes<br />

die hulp zochten in Vietnam of<br />

Thailand werden in die landen ook slecht<br />

behandeld.<br />

Eind 1977 ontaardde een conflict met<br />

Vietnam weer in een oorlog waar velen<br />

omkwamen. Na een Vietnamese inval<br />

vluchtte de Rode Khmer tot in Thailand,

---

CAMBODJA HEEFT HET MET SCHEDELS<br />

GEVULDE MONUMENT NABIJ CHOEUNG<br />

EK, DE ZOGENAAMDE 'KILLING FIELDS'<br />

HERSTELD.DIT WAS DE PLEK<br />

WAAR TEN TIJDE VAN HET RODE KHMER-<br />

REGIME GEVANGENEN, DIE EERDER<br />

WAREN GEMARTELD IN DE GEVANGENIS,<br />

WERDEN VERMOORD.<br />

waar ze zich herstelden en tot 1999 een<br />

rebellengroep vormden. In 1979 werden<br />

Pol Pot en Leng Sary (Minister van Buitenlandse<br />

Zaken) door een revolutionair<br />

tribunaal bij verstek veroordeeld tot de<br />

doodstraf. Weer volgden burgeroorlogen<br />

die eindigden na de overgave van de laatste<br />

rebellen. Na een interim-bestuur van<br />

de VN werden in 1993 verkiezingen gehouden.<br />

In 1998 overleed Pol Pot, mogelijk<br />

nam het volk het recht in eigen handen.<br />

Overlevers beschouwen de werken die<br />

tijdens het bewind tot stand zijn gebracht<br />

soms als positief voor de maatschappij.<br />

De irrigatiecomplexen en dijken noemen<br />

Foto: Noud<br />

zij als voorbeeld. Maar de ideeën over nivellering<br />

en het anticorruptie beleid<br />

moeten het afleggen tegen de wijze waarop<br />

het werd afgedwongen. Mensen<br />

moesten te hard werken zonder genoeg<br />

voedsel. Kinderen werden onderworpen<br />

aan heropvoeding en meedogenloos behandeld,<br />

deportaties en moorden waren<br />

aan de orde van de dag. Later was er ook<br />

sprake van etnische zuiveringen van<br />

minderheden zoals de Cham en de<br />

Krom.<br />

GETUIGENISSEN<br />

Al in 1977 gingen in het Westen geruchten<br />

rond over de mensonterende toestanden<br />

onder het Rode Khmer bewind.<br />

In die tijd van de antioorlogsbeweging<br />

(protest tegen de Vietnamoorlog van de<br />

VS) werden de berichten gezien als anticommunistische<br />

propaganda. Het ontkennen<br />

van de VS-bombardementen en<br />

verspreiden van gekleurde onwaarheden<br />

gaf daar alle reden toe. Toen er in 1978<br />

veel Westerse delegaties, vooral van communistische<br />

signatuur, uit Zweden,<br />

Noorwegen, Joegoslavië, België, Italië en<br />

de VS zelf een bezoek aan Cambodja<br />

brachten, zagen ze alleen tevreden en<br />

goed gevoede boeren en lege steden. En<br />

alles werd ontkend. Waarschijnlijk waren<br />

de locatie en de waargenomen mensen<br />

speciaal uitgezocht.<br />

Doordat alle intellectuelen of journalisten<br />

in die tijd verdwenen waren, was er<br />

geen locale berichtgeving, later werden<br />

kritischer delegaties niet toegelaten. Een<br />

indicatie? De schok in het Westen door<br />

de film over de journalist Dith Pran was<br />

begrijpelijk, de twijfel en schuldgevoelens<br />

bij delegatieleden nu ook. Er werd<br />

veel over geschreven, pro en contra. Zo<br />

gaven Jean-Paul Sartre en Joris Ivens hun<br />

engagement aan de Rode Khmer prijs in<br />

tegenstelling tot Noam Chomsky die nog<br />

heel lang partij voor ze koos.<br />

Over de zin van tribunalen wordt verschillend<br />

gedacht. De een noemt het historische<br />

belang: de geschiedschrijving en<br />

de collectieve verwerking is uiterst belangrijk,<br />

de ander maant tot voorzichtigheid<br />

bij de speurtocht naar de waarheid,<br />

bewijsmateriaal is niet altijd te vinden, en<br />

als dit onverhoeds tot vrijspraak leidt kan<br />

dit meer trauma’s veroorzaken. Van andere<br />

tribunalen leert men. Processen<br />

wekken vaak enorme verwachtingen en<br />

richten zich veelal alleen tegen het individu,<br />

terwijl het brede perspectief, de samenhang,<br />

het waarom, minstens zo belangrijk<br />

zijn.<br />

MASSAGRAF IN CHOEUNG EK, DE ZGN KILLING<br />

FIELDS. HIER ZIJN MEER DAN 9000 LICHAMEN<br />

GEVONDEN. VOORNAMELIJK VOORMALIGE GEVAN-<br />

GENEN VAN DE TUOL SLENG GEVANGENIS.<br />

Na tien jaar onderhandelen tussen de<br />

VN en de huidige premier Hun Sen zijn<br />

procedures en samenstelling van de<br />

rechtbank afgesproken en in 2006 zijn de<br />

eerste rechters benoemd. Volgens mensenrechtenorganisaties<br />

willen de Cambodjanen<br />

een eerlijk en transparant proces.<br />

Pas dan kan een volk vergeven.<br />

Tijdens het proces kunnen aardig wat<br />

landen in diskrediet worden gebracht. In<br />

verschillende fases boden ze de Rode<br />

Khmer hulp. Genoemd worden de VS,<br />

China, en de ASEAN-landen.<br />

HET TRIBUNAAL<br />

Het proces tegen de leiders van de Rode<br />

Khmer dat in 2009 begon wordt ondersteund<br />

door een uitgebreide website, gesponsord<br />

door het Documentatiecentrum<br />

van Cambodja, een universiteit uit<br />

Chicago en het Holocaust Museum uit<br />

de VS. De 27 rechters komen uit de hele<br />

wereld en uit Cambodja, de kosten van<br />

het tribunaal worden geschat op 170 miljoen<br />

dollar.<br />

In verschillende dorpen worden honderden<br />

persoonlijke getuigenissen opgetekend<br />

om tot gemeenschappelijke aanklachten<br />

te komen. Tussen 2009 en 2011<br />

zijn er tien van zulke fora gehouden.<br />

De aangeklaagden zijn in groepen verdeeld.<br />

In Case 001, is Duch (de gevreesde<br />

gevangenisbaas van S-21), in 2010 schuldig<br />

bevonden aan de moord op rond<br />

14.000 mensen. De slachtoffers waren<br />

echter niet tevreden met de straf (een geschreven<br />

bekentenis) en eisen een collectieve<br />

herstelbetaling, zoals medische zorg<br />

of onderwijs. Helaas kan het hof dit niet<br />

afdwingen wegens gebrek aan middelen.<br />

Eind juli begon het proces Case 002,<br />

waarin vier ministers en de president<br />

tussen 1975 en 1979 aangeklaagd zijn.<br />

VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 11

---

Hierbij verdedigen twee Nederlandse advocaten<br />

de oud-premier Nuon Chea<br />

(‘broeder <strong>nummer</strong> 2’). Advocaat Victor<br />

Koppen maakt zich zorgen over de bemoeienissen<br />

van de huidige regering met<br />

het proces. (Velen van hen waren vroeger<br />

zelf ook Khmer-leden). Onderzoeksaanvragen<br />

worden genegeerd evenals verzoeken<br />

om getuigen op te roepen. Zijn<br />

cliënt zal waarschijnlijk gedeeltelijk<br />

schuld bekennen, omdat de ontstane<br />

honger bij de bevolking volgens hem een<br />

gevolg van onbedoelde fouten in het systeem<br />

was en zeker niet opzettelijk veroorzaakt.<br />

Van Case 003 en Case 004 is nu al bekend<br />

dat er geen (goed) vooronderzoek<br />

werd gedaan door tegenwerking van de<br />

huidige premier Hun Sen en stevige corruptie<br />

van medewerkers. De verdediging<br />

zal waarschijnlijk gaan aanvoeren dat de<br />

beklaagden geen informatie hadden over<br />

de martelingen en moorden in het land.<br />

Juiste cijfers over doden en geboortes<br />

ontbreken en maken de beschuldiging<br />

over massamoord zwak.<br />

Algemeen wordt verwacht dat het proces<br />

nog twee jaar zal duren, en het is de<br />

vraag of de grijze beklaagden van 80 jaar<br />

en ouder dit zullen overleven.<br />

Is dat dan geldverspilling geweest of<br />

het rechtzetten van de geschiedenis?<br />

SLECHTE VREDE IS BETER DAN<br />

WELKE OORLOG OOK…<br />

Volgens de laatste informatie is Cambodja<br />

net zo corrupt als vroeger, er heerst armoede,<br />

er is geen rechtssysteem, het verschil<br />

tussen arm en rijk is gigantisch, de<br />

huidige premier is onafgebroken aan de<br />

macht sinds 1985 en onderdrukt de oppositie<br />

door hun leider gevangen te nemen,<br />

terwijl niemand vertrouwen heeft<br />

in de oppositie. Maar de bevolking die<br />

snel groeit, vindt een slechte vrede beter<br />

dan welke oorlog dan ook….<br />

Een wrang feit is het profijt voor de<br />

toeristenindustrie. Rijen buitenlanders<br />

staan voor het museum in de voormalige<br />

S-21 gevangenis en de massagraven trekken<br />

veel bekijks naast de belangstelling<br />

voor de oude tempels van Ankor. Alleen<br />

het conflict met Thailand over een tempelcomplex<br />

op de grens is wat lastig. Ach,<br />

daar komen de Cambodjanen ook wel<br />

overheen.<br />

Anke Polak<br />

Bronnen o.a.:<br />

www.cambodiatribunal.org, MO.be, Wikipedia,<br />

Peter Fröberg Idling, De glimlach van Pol Pot.<br />

12 VREDESMAGAZINE nr. 4-2011<br />

Julian Assange, Daniel<br />

Ellsberg, Bradley Manning<br />

Als de VS na Zweden ook om de uitlevering van Julian Assange<br />

vragen kunnen de Amerikanen daarmee hun hand overspelen.<br />

Behalve een onaangenaam verlopend politiek proces is er een reëel<br />

risico dat Assange niet veroordeeld zal worden voor het publiceren<br />

van staatsgeheimen via WikiLeaks. Of er zou in de States sinds de<br />

geruchtmakende uitspraak in de zaak van de Pentagon Papers (1971)<br />

op het vlak van de vrijheid van meningsuiting iets grondig<br />

veranderd moeten zijn. Daniel Ellsberg, adviseur van de nationale<br />

veiligheidsraad onder president Nixon, besloot destijds uit<br />

gewetenswroeging om topgeheime informatie over de oorlog in<br />

Vietnam naar buiten te brengen. Eerst via senatoren, maar toen die<br />

niet in actie kwamen, via de New York Times en andere grote<br />

dagbladen. Het verbod op verdere publicatie van staatsgeheimen<br />

dat de regering de Times liet opleggen werd na drie maanden door<br />

het Supreme Court opgeheven. Zes van de negen rechters stelden in<br />

een historische uitspraak, dat de pers ongeacht de bron vrij moest<br />

zijn om te publiceren. Hoezo zou dat niet tevens voor Wikileaks<br />

gelden? De pers, zo verwoordde een van de rechters ten<br />

overvloede, is bedoeld om de bestuurden te dienen, niet de<br />

bestuurders.<br />

Werden de media aldus vrijgesproken, niet Ellsberg. De rechtszaak<br />

tegen hem werd nog vóór de grand jury zich kon uitspreken door de<br />

rechter gestaakt (mistrial). Een gevolg van tijdens het proces aan<br />

het licht gekomen machinaties door het ‘Watergate-team’, dat<br />

behalve de beruchte afluisterpraktijken op instigatie van Nixon bij<br />

de psychiater van Ellsberg had ingebroken in de hoop hem zwart te<br />

kunnen maken. Bovendien was de rechter benaderd met het<br />

aanbod directeur van de FBI te worden bij een voor de regering<br />

gunstig vonnis. Deze hield echter de rug recht en oordeelde dat de<br />

regering een eerlijk proces onmogelijk had gemaakt. Het intrekken<br />

van de aanklachten werd door de vredesbeweging gevierd als<br />

overwinning. Maar daarmee bleef helaas de principiële vraag<br />

onbeantwoord, of klokkenluiders in hun recht staan als zij<br />

informatie lekken die zij voor hun geweten niet kunnen<br />

verantwoorden.<br />

Precies deze vraag zal opnieuw spelen bij de berechting van<br />

Bradley Manning, de militaire analist die vastzit op beschuldiging<br />

de bron te zijn van vele Wikileaks-onthullingen. Dat Manning<br />

vanuit een soortgelijke gewetenswroeging als Ellsberg handelde<br />

blijkt uit zijn recentelijk gepubliceerde chatsessies met de blogger<br />

die Manning bij justitie aangaf. Zo wijst Manning op een interview<br />

met Elie Wiesel (Nobelprijs voor de Vrede 1986) waarin deze<br />

oproept: “Unmask evil. Name it when it is and where it is. And don’t give<br />

evil a second chance”. Hoe de publieke opinie in de VS wordt rijp<br />

gemaakt voor een veroordeling blijkt uit de uitspraak van een<br />

republikeins congreslid dat Manning de doodstraf verdient als hij<br />

inderdaad het lek van de documenten is. Reden temeer voor<br />

antimilitaristen om Bradley Manning en de wereld te laten weten<br />

dat wij achter hem staan.<br />

Steun de verdediging van Manning:<br />

www.bradleymanning.org<br />

Boudewijn Chorus<br />

Column CHORUS

---

Een schemergebied in<br />

het oorlogsrecht<br />

Het internationaal oorlogsrecht<br />

regelt in de Conventie van Genève<br />

allerlei zaken over wat<br />

wel en niet is toegestaan in het geval van<br />

een internationaal conflict. Maar er blijft<br />

nog een groot grijs gebied over als er<br />

sprake is van terrorisme of het gericht<br />

doden van bepaalde kopstukken, zonder<br />

dat er sprake is van oorlog. In dat geval<br />

geldt het normale recht. Een recent voorbeeld<br />

is de jacht op en het doden van<br />

Osama bin Laden. De VS zijn niet in oorlog<br />

met Pakistan, dus het oorlogsrecht<br />

geldt dan niet, maar de leider van al-Qaida<br />

die zich daar schuil houdt, wordt zonder<br />

enige vorm van proces vermoord<br />

(targetted killing). Anderzijds waren de<br />

VS in oorlog met Irak, maar Saddam<br />

Hoessein kreeg in zijn geval wél een proces.<br />

Wat de waarde van een dergelijk proces<br />

is, blijft overigens de vraag.<br />

Het oorlogsrecht geldt vooral voor gewapende<br />

conflicten tussen landen of tussen<br />

partijen in een land. Maar er zijn genoeg<br />

conflicten die niet onder deze twee<br />

categorieën vallen. Het conflict tussen Israël<br />

en de Palestijnen is daar een voorbeeld<br />

van. Israël heeft in 2000 verklaard<br />

dat hun strijd buiten de genoemde categorieën<br />

valt. Het Israëlisch hooggerechtshof<br />

bleef daar in 2006 heel vaag<br />

over: aanslagen [door het Israëlische leger<br />

– red. VM] op Palestijnen zijn in beginsel<br />

niet geoorloofd, behalve in bijzondere<br />

gevallen.<br />

TERREURAANSLAGEN<br />

De aanslag op de Twin Towers was voor<br />

de VS het sein om het voorbeeld van Israël<br />

te volgen en daarmee begon de strijd<br />

tegen het terrorisme. Zij gaven als reden<br />

op dat ze een war on terror voerden en beriepen<br />

zich daarbij op de resoluties 1368<br />

en 1373 van de Verenigde Naties. Daarin<br />

staat onder meer dat de lidstaten opgeroepen<br />

worden om alle noodzakelijke<br />

stappen te ondernemen in reactie op de<br />

terreuraanslagen van 11 september 2001<br />

en alle vormen van terrorisme te bestrijden.<br />

Amerika verklaarde zich dus in oorlog<br />

te zijn met al-Qaida.<br />

Dit schemergebied, waarin het niet<br />

duidelijk is welk rechtsregime geldig is,<br />

geeft ook andere landen een vrijbrief<br />

voor gerichte aanslagen. De FARC wordt<br />

door Colombia uitgedund en hetzelfde<br />

doet Rusland met Tsjetsjeense rebellen.<br />

Het wordt hoog tijd dat er meer duidelijkheid<br />

komt in het oorlogsrecht. Maar<br />

het is de vraag of dat helpt. Wetten en<br />

verdragen opstellen kan de internationale<br />

gemeenschap wel, maar handhaven is<br />

een ander verhaal. We hebben het Internationaal<br />

Strafhof in Den Haag, maar<br />

uitgerekend de VS en Israël hebben het<br />

niet erkend. Een aanklacht bij een rechtbank<br />

in de VS heeft ook geen zin, want de<br />

war on terror is door het Congres goedgekeurd<br />

en daardoor rechtmatig verklaard.<br />

Toch zijn er nog wel kleine lichtpuntjes.<br />

Bekentenissen afdwingen met waterboarding<br />

of het zonder proces gevangen<br />

houden van verdachten zoals in Guantanamo<br />

Bay worden in de publieke opinie<br />

en daarmee in de ook politiek niet<br />

meer geaccepteerd. Het kan echter nog<br />

lang duren voordat dit op een of ande-<br />

SCHEVENINGSE GEVANGENIS WAARAAN<br />

EEN APARTE VLEUGEL VOOR<br />

OORLOGSMISDADIGERS GEBOUWD IS<br />

re manier juridisch is uitgeplozen.<br />

Al met al wordt deze lacune in het internationaal<br />

recht als onrechtvaardig ervaren.<br />

Grondbeginselen zoals: iedereen is<br />

voor het recht gelijk, ieder heeft recht op<br />

een eerlijk proces en is onschuldig totdat<br />

het tegendeel is bewezen, worden met<br />

voeten getreden. Landen die nog wel eens<br />

met het vingertje naar anderen wijzen<br />

worden er niet geloofwaardiger door.<br />

Internationaal recht juristen bespreken<br />

en onderzoeken dit nieuwe probleem<br />

volop.<br />

Benno Houweling<br />

Literatuur:<br />

Gill and Fleck, Handbook of the international<br />

law of military operations (2011)<br />

Geert-Jan Knoops, Blufpoker. De duistere<br />

wereld van het internationaal recht (2011)<br />

VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 13

---

Israël nog net geen lid van<br />

In februari 2005 bezocht Jaap de Hoop Scheffer<br />

als eerste secretaris-generaal van de NAVO<br />

Israël. De maand daarop hielden Israël en de<br />

NAVO hun eerste gezamenlijke<br />

marineoefening in de Rode Zee. Dit past in de<br />

algemene trend van een steeds meer<br />

wereldwijd opererende NAVO, met het<br />

Partnership for Peace voor Oost-Europese landen<br />

en het Istanbul Cooperation Initiative voor de<br />

landen rond de Middellandse Zee.<br />

De band tussen Israël en de NA-<br />

VO is echter wel heel innig, en<br />

hij wordt steeds inniger. Er zijn<br />

zelfs mensen die hopen dat Israël volledig<br />

lid van de NAVO zal worden, maar<br />

het is onwaarschijnlijk dat dit ooit gebeurt.<br />

De meeste NAVO-landen voelen<br />

er niets voor om via de verdragsorganisatie<br />

verplicht te worden Israël bij te staan<br />

als het zou worden aangevallen. Niet alleen<br />

omdat ze dan in een onwenselijke<br />

oorlog terecht kunnen komen, maar ook<br />

omdat het relaties met Arabische staten<br />

zou vertroebelen, en dat is niet goed voor<br />

de olietoevoer.<br />

Het charmeoffensief van de NAVO<br />

naar de landen rond de Middellandse<br />

Zee begon in 1994 met de Mediterranean<br />

Dialogue, waarmee Egypte, Israël, Jordanië,<br />

Marokko, Mauretanië, Algerije en<br />

Tunesië werden betrokken in het NAVOveiligheidsbeleid.<br />

De Dialogue werd echter<br />

geen doorslaand succes, en werd in<br />

2004 – na 9/11 – opgevolgd door het<br />

Istanbul Cooperation Initiative. Dit<br />

raamwerk voorziet in multilaterale samenwerking<br />

bij terrorismebestrijding en<br />

het tegengaan van de verspreiding van<br />

massavernietigingswapens. Het Initiative<br />

voorziet ook in de hervorming van<br />

strijdkrachten in de regio en de verbetering<br />

van de mogelijkheid tot gezamenlijk<br />

optreden.<br />

De speciale positie van Israël blijkt onder<br />

meer uit het feit dat het in 2006 – vlak<br />

na de oorlog met Libanon – als eerste<br />

land een Individueel Samenwerkingsprogramma<br />

met de NAVO overeen kwam,<br />

waarmee een permanente strategische<br />

dialoog werd gestart over onder meer<br />

terrorisme, het delen van informatie van<br />

de inlichtingendiensten, nucleaire proliferatie,<br />

wapenaankopen en logistiek.<br />

Daarmee kreeg Israël toegang tot het<br />

14 VREDESMAGAZINE nr. 4-2011<br />

11 JANUARI 2009. SECRETARIS-GENERAAL VAN DE NAVO JAAP DE HOOP SCHEFFER<br />

OP BEZOEK BIJ EERSTE MINISTER VAN ISRAËL EHUD OLMERT<br />

computer- en inlichtingennetwerk van<br />

de NAVO. Om de ratificatie van deze<br />

overeenkomst te vieren ging De Hoop<br />

Scheffer in 2009 opnieuw op bezoek in<br />

Israël midden in de Gaza-oorlog.<br />

NAVO-CODES<br />

Een gezamenlijk militair aankoopbeleid<br />

kan zeer winstgevend zijn voor de Europese<br />

defensie-industrie. Defensiebedrijven<br />

staan te trappelen om te profiteren<br />

van wat eufemistisch genoemd wordt<br />

“Israëls unieke militaire ervaring.” Israëlische<br />

wapens zijn used-in-combat en een<br />

betere aanprijzing kunnen wapensystemen<br />

nauwelijks krijgen. Ze zijn zogezegd<br />

grondig doorgetest in echte gevechtssituaties.<br />

Voor verdere samenwerking is ook<br />

erg handig dat Israël onlangs de NAVOcodes<br />

is gaan gebruiken. Deze zijn gebaseerd<br />

op een 13-cijferig codesysteem dat<br />

binnen de NAVO wordt gebruikt voor inventarisatie<br />

van al zijn materieel, van<br />

complete wapens tot reserveonderdelen<br />

en computersystemen. Dit is buitengewoon<br />

praktisch voor de wapenhandel<br />

tussen Israël en de NAVO-landen en<br />

opent de poort naar nog nauwere defensiesamenwerking<br />

en het gezamenlijk<br />

ontwikkelen van nieuwe wapens.<br />

De NAVO beschouwt Israël als een<br />

nuttige bondgenoot tegen Iran en het Islamitisch<br />

terrorisme. Israël maakt inmiddels<br />

deel uit van het gezamenlijke<br />

maritieme controlesysteem van de NA-<br />

VO en neemt deel aan NAVO-patrouilles<br />

in de Middellandse Zee. Ambtenaren van<br />

het Israëlische ministerie van Buitenlandse<br />

Zaken deden mee aan de discussie<br />

over het nieuwe strategisch concept van<br />

de NAVO.<br />

Mogelijkheden voor verdere samen-

---

de NAVO<br />

werking zijn er onder meer bij de ontwikkeling<br />

van een nieuwe antiterrorismedoctrine,<br />

inclusief cyberterrorisme,<br />

een betrekkelijk nieuw terrein voor de<br />

NAVO. Onder het FP7 1 financieringsprogramma<br />

van de EU neemt Israël deel<br />

in een programma voor ‘binnenlandse<br />

veiligheid’ waarvoor 3,6 miljoen euro<br />

onderzoeksgeld is uitgetrokken, dat grotendeels<br />

naar de defensie-industrie gaat.<br />

Met Europees belastinggeld wordt zo de<br />

Israëlische ervaring in het onderdrukken<br />

van Palestijns verzet bruikbaar gemaakt<br />

voor Europese controlestrategieën. In<br />

Nederland nemen TNO en multicultiinstituut<br />

Forum deel aan dit programma.<br />

Wendela de Vries<br />

1 Het zevende kaderprogramma (Framework<br />

Programme) van de EU bundelt initiatieven<br />

van onderzoek, onderwijs en vernieuwing<br />

(cordis.europa.eu/fp7)<br />

Herman Groenendaal<br />

AMSTERDAMSE ARBEIDERS BETOGEN VOOR HERMAN GROENENDAAL, JUNI 1921<br />

Een bericht uit<br />

andere tijden<br />

Aanleiding voor dit historisch bericht<br />

is het verhaal dat Stephan<br />

Kraan vertelde op de Pinksterdagen<br />

in Appelscha. Met de film Diensweigeraars<br />

achter tralies trok hij door Nederland.<br />

Hierin was de openingsscene over<br />

een man die voor de gevangenispoort in<br />

de houding staat en het Herman Groenendaal<br />

lied aanheft, iets dat voor veel<br />

mannen de normaalste zaak van de wereld<br />

was. De slotregel van het lied van de<br />

moeder van een dienstweigeraar voor de<br />

poort luidt: “Jongen ‘k zie je liever daar/<br />

dan als moordenaar”. De film werd vaak<br />

door de Friese omroep uitgezonden, en<br />

zolang dienstweigeraars of antimilitaristen<br />

zingen, zolang zal het Herman Groenendaalse<br />

lied klinken. Maar wie was deze<br />

Herman?<br />

Negentig jaar geleden was de affaire<br />

Groenendaal op zijn hoogtepunt, een<br />

jaar voordat ook de antimilitaristische<br />

pinkstermobilisaties blijvend voor onrust<br />

zouden zorgen. Wie was deze man<br />

en waarom mag deze affaire niet vergeten<br />

worden?<br />

ANARCHIST<br />

Hermanus Johannes Groenendaal werd<br />

in Haarlem geboren op 1 juni 1901, het<br />

jaar waarin het kabinet Pierson-Goeman<br />

Borgesius de algemene dienstplicht invoerde.<br />

Hij was een overtuigd anarchist,<br />

ging een vrij huwelijk aan met Carolina<br />

Donker en was lid van de radicale geheelonthoudersbeweging<br />

het Vrije Jeugd Verbond<br />

en de Internationale Anti Militaristische<br />

Vereniging (IAMV) opgericht in<br />

1907. Toen hij de dienstplichtige leeftijd<br />

bereikte, zaten in het bestuur Albert de<br />

Jong, die ook een belangrijke rol zou spelen<br />

als anarchosyndicalist en Bart de Ligt,<br />

die tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn<br />

sporen had verdiend met het beruchte<br />

VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 15

---

Dienstweigeringmanifest van 1915. Mede<br />

dankzij zijn activiteit was het traditie<br />

dat anarchisten dienst weigerden en ook<br />

Groenendaal zou dit besluit nemen. De<br />

standaardstraf voor dienstweigering was<br />

na de actie van De Ligt tien maanden<br />

eenzame opsluiting en een behandeling,<br />

soms met dodelijke afloop als gevolg van<br />

het regime zelf en de medische verwaarlozing.<br />

Toen Groenendaal besloot zijn<br />

daad te stellen was er in ieder geval één<br />

sterfgeval bekend: Jan Roos, die zou zijn<br />

overleden met de woorden “ze hebben<br />

mij vermoord” op de lippen.<br />

Geweldloosheid<br />

voor beginners<br />

Dit is het achtste stukje in onze serie over geweldloosheid die in<br />

de eerste plaats bedoeld is voor mensen die daar nog niet zoveel<br />

van weten of er zelfs wat vreemd tegenaan kijken. Alle stukjes<br />

zijn geschreven door Hans Feddema en eerder verschenen in het<br />

boekje ‘Beter Geweldloos’, een uitgave van het Platform<br />

Vredescultuur (www.vredescultuur.nl). Het boekje is ook te<br />

downloaden via: www.vredesmuseum.nl/download/inhoud.php<br />

Geweldloze<br />

defensie<br />

Deze vorm van geweldloosheid was in zwang tijdens de Koude<br />

Oorlog en wel onder de term Sociale Verdediging. Men<br />

vreesde dat landen onder de voet gelopen zouden worden<br />

door het gevreesde Sovjetleger en wilde de bevolking weerbaar maken<br />

voor een dergelijke situatie. ‘Weerbaar’ betekent hier dat het de<br />

bezetter dan niet zou lukken om het volk te knechten of de democratie<br />

om zeep te helpen. Geweldloze defensie is dus gericht op het behoud<br />

van structuren van gerechtigheid, democratie, duurzaamheid<br />

en vrede op basis van vreedzame middelen en methoden.<br />

Ook na de Koude Oorlog is het van belang die structuren van werkelijke<br />

democratie te verdedigen en te versterken. Geweldloze defensie<br />

krijgt tegenwoordig gestalte door het uitzenden van burgervredesteams.<br />

Dat zijn groepen vredeswerkers die op plaatsen waar de<br />

democratie in gevaar is, gaan helpen om de rechtsstaat te beschermen<br />

of weer op te bouwen. Dit gebeurt op verzoek van de plaatselijke<br />

bevolking.<br />

Heel bekend zijn de internationale waarnemers bij verkiezingen.<br />

Er zijn ook teams die mensenrechtenactivisten begeleiden om hen te<br />

beschermen tegen aanvallen. Andere burgervredeswerkers helpen<br />

bij de wederopbouw van de samenleving na een geweldsuitbarsting.<br />

Geweldloze defensie in de vorm van burgervredeswerk verdient<br />

meer erkenning van de overheid dan tot nog toe in Nederland het geval<br />

is.<br />

16 VREDESMAGAZINE nr. 4-2011<br />

Groenendaal wilde de massa mobiliseren<br />

om tegen de dienstplicht en het leger<br />

te protesteren en volgens documenten<br />

was hij daarin redelijk goed geslaagd. In<br />

1919 moest hij voor zijn lichting opkomen<br />

en liet zich terechtstaan wegens<br />

dienstweigering. Daarom werd hij – na<br />

de afwijzing van hoger beroep – in 1921<br />

opgesloten in de bijzondere strafgevangenis<br />

in Scheveningen, het provoosthuis<br />

van de militaire genie. Cellen uit die tijd<br />

kan men overigens nog bezichtigen, omdat<br />

ze de kamers werden van het ‘Oranjehotel’.<br />

Hij begon een hongerstaking tegen<br />

zijn behandeling en kreeg door deze actie<br />

gehoor in de anarchistische en syndicalistische<br />

pers. Toen bekend werd dat men<br />

tot dwangvoeding overging (een soort<br />

foltering) ging het IAMV tot mobilisatie<br />

over. Op 25 juni 1921 werd een massale<br />

demonstratie georganiseerd naar de minister<br />

van oorlog Pop; men eiste de vrijlating<br />

van Groenendaal. Voor de spontane<br />

demonstratie was geen vergunning<br />

aangevraagd en de politie trad met massale<br />

charges te paard op tegen de duizenden<br />

personen die zich aansloten. De Jong<br />

en De Ligt raakten gewond, werden gearresteerd,<br />

berecht volgens de toenmalige<br />

‘revolutiewetten’ en veroordeeld tot enige<br />

weken gevangenisstraf.<br />

De onrust tegen de politie en het militarisme<br />

nam hierop zulke proporties aan<br />

dat er kansen waren voor massale werkstakingen,<br />

waartoe De Ligt had opgeroepen.<br />

Vakbond NAS (het radicalere oudere<br />

broertje van het NVV) sloot zich in ieder<br />

geval aan bij de eis voor vrijlating van<br />

Groenendaal en andere antimilitaristische<br />

arrestanten. Misschien zou het ook<br />

tot stakingen zijn gekomen als niet op 7<br />

november 1921 een bom ontploft was<br />

voor de woning van majoor Verspyck (lid<br />

van de krijgsraad), een aanslag die was<br />

uitgevoerd door Kooyman, Van der Linde<br />

en De Haas. Dit was direct aanleiding<br />

voor de geweldloze Groenendaal om zijn<br />

hongerstaking te beëindigen.<br />

Toch kreeg Herman Groenendaal met<br />

zijn actie bij de ambtelijke molens enig<br />

gehoor. In 1923 kwam er een einde aan<br />

het regime van eenzame opsluiting en<br />

werden dienstweigeraars in de ‘oude<br />

mannengang’ geplaatst.<br />

DIENSTWEIGERINGWET<br />

Een ‘dienstweigeringwet’ werd ingediend<br />

en op 23 juli 1923 afgekondigd. Toch<br />

werden er nog steeds dienstweigeraars<br />

ingesloten, de een weigerde te verschijnen<br />

voor een erkenningscommissie, de<br />

ander wegens twijfel aan het gewetensbezwaar,<br />

omdat hun motieven politiek waren.<br />

Zo moest de theosoof Cor Inja zitten<br />

omdat er geen vervangende tewerkstelling<br />

was en werd in 1929 de dood gemeld<br />

van Johan Jurriaans, die niet kwam opdagen<br />

op herhaling waarna hij werd gearresteerd<br />

en zes maanden moest zitten<br />

ondanks fysieke klachten. Na vier maanden<br />

overleed hij.<br />

Jan Bervoets

---

Springstof<br />

Bahrein huurt Pakistanen om<br />

oppositie te onderdrukken<br />

T oen<br />

de Arabische lente in maart<br />

oversloeg naar Bahrein zette dat<br />

land zonder pardon het leger in om het<br />

protest de kop in te drukken. Door Nederland<br />

geleverde pantservoertuigen<br />

speelden daarbij een belangrijke rol.<br />

Toen dat niet hielp, riep de emir om hulp<br />

bij grote buur Saoedi-Arabië, die vervolgens<br />

een colonne tanks en duizend soldaten<br />

stuurde over de weg die Bahrein met<br />

het vasteland verbindt. Ook de Verenigde<br />

Arabische Emiraten leverden 500 agenten.<br />

Sjiitische oppositieleden zijn inmiddels<br />

tot levenslange celstraffen veroordeeld;<br />

zelfs artsen die gewonde demonstranten<br />

verpleegden werden gearresteerd.<br />

Inmiddels lijkt de oppositiebeweging<br />

vrijwel lamgeslagen en heeft de regering<br />

de touwtjes weer volledig in handen.Voor<br />

zolang als het duurt, want al jaren<br />

voelt de sjiitische meerderheid zich<br />

onderdrukt door de heersende soennitische<br />

minderheid. Om bij een volgende<br />

gelegenheid voldoende personeel achter<br />

Samenstelling Frank Slijper – zie ook: www.stopwapenhandel.org<br />

de hand te hebben heeft Bahrein afgelopen<br />

zomer drieduizend Pakistanen gerekruteerd<br />

die de veiligheidstroepen moeten<br />

assisteren bij het onderdrukken van<br />

protesten. De aanwezigheid van Pakistanen<br />

in de Arabische wereld is overigens<br />

niet nieuw. Veel van de olielanden hebben<br />

voldoende geld voor grootschalige<br />

wapenaankopen, maar vaak een gebrek<br />

aan gekwalificeerd personeel. Al meer<br />

dan dertig jaar vliegen Pakistanen voor<br />

de Saoedische luchtmacht. Hoewel het<br />

leger de ruggegraat vormt van de Pakistaanse<br />

samenleving zijn de salarissen in<br />

Bahrein vele malen hoger en is een uitstap<br />

naar het buitenland dus aantrekkelijk.<br />

Bovendien is het soldatenleven in<br />

Pakistan stukken riskanter, met vrijwel<br />

dagelijks bomaanslagen en de kans op inzet<br />

in het gevaarlijke noordwestelijke<br />

grensgebied met Afghanistan.<br />

(‘Pakistan extends influence in Gulf states’, UPI,<br />

22 augustus 2011<br />

Italiaanse gevechtshelikopters<br />

voor oorlog tegen Koerden<br />

D e<br />

afgelopen maanden is de strijd<br />

tegen Koerdische rebellen in alle<br />

hevigheid opgelaaid. De Iraanse luchtmacht<br />

heeft Iraanse Koerden van de<br />

PJAK op het grondgebied van Irak aangevallen,<br />

terwijl Turkije half augustus<br />

met artillerie en F-16 gevechtsvliegtuigen<br />

PKK-bases onder vuur heeft genomen.<br />

Volgens berichten zouden eind augustus<br />

meer dan honderd strijders zijn<br />

gedood. Ook zijn burgers bij de bombardementen<br />

omgekomen. De militaire<br />

aanvallen waren een reactie op de dood<br />

van negen Turkse soldaten die in een hinderlaag<br />

van de PKK gelopen waren.<br />

Eind 2010 sloot de Turkse krijgsmacht<br />

een contract met het Italiaanse Finmeccanica<br />

voor de gezamenlijke bouw van<br />

zestig gevechtshelikopters van het type<br />

Mangusta. Negen ervan worden vanaf<br />

2012 door Finmeccanica aan Turkije geleverd,<br />

de overige 51 worden met Itali-<br />

aanse hulp in Turkije worden gebouwd.<br />

Het eerste prototype dat in Turkije wordt<br />

gebouwd maakte half augustus zijn eerste<br />

vlucht.<br />

De aankoop van de Mangusta is door<br />

Turkije altijd in het licht van hun oorlog<br />

tegen de PKK geplaatst. Hoewel de PKK<br />

door de EU als terroristische organisatie<br />

is gebrandmerkt, verbieden Europese<br />

wapenexportrichtlijnen eveneens dat<br />

wapens worden geleverd als het risico<br />

van gebruik in een conflict aannemelijk<br />

is. Daar heeft Italië zich klaarblijkelijk<br />

weinig van aangetrokken.<br />

(Gareth Jennings, ‘Turkish-built T129 makes<br />

maiden flight’, Jane’s Defence Weekly, 24<br />

augustus 2011; Lale Sariibrahimoglu, ‘Turkish<br />

F-16s, artillery target PKK in north Iraq’, Jane’s<br />

Defence Weekly, 24 augustus 2011; Alexander<br />

Christie-Miller, ‘Turkish bombing campaign<br />

against PKK signals shift in strategy’, Christian<br />

Science Monitor, 23 augustus 2011)<br />

Beveiligingsbedrijf<br />

verhandelt gegevens<br />

‘terreurverdachten’<br />

Tien jaar na de aanslagen van 11 september<br />

zijn terreurbestrijding en<br />

binnenlandse veiligheid de nieuwe melkkoeien<br />

van de wapenindustrie geworden.<br />

Het Amerikaanse Regulatory DataCorp<br />

is een specialist op het gebied van informatie<br />

over groepen en personen die in<br />

verband worden gebracht met terrorisme<br />

en andere veiligheidsrisico’s. Het bedrijf<br />

beweert een database te onderhouden<br />

met gegevens van ruim een miljoen<br />

personen die een potentieel terreurgevaar<br />

zouden zijn. Zowel overheden als<br />

private partijen kunnen op maat gesneden<br />

profielen van groepen personen kopen,<br />

al dan niet met dagelijkse updates.<br />

(‘Firm holds 1 million on anti-terror list’, UPI, 3<br />

augustus 2011)<br />

Nigeriaanse vervolgorder<br />

voor TP Marine<br />

Na een succesvolle eerste order in<br />

2009 voor twintig catamarans (zie<br />

Springstof, <strong>Vredesmagazine</strong> 2/2010)<br />

heeft scheepsbouwer TP Marine een<br />

nieuwe opdracht binnen van de Nigeriaanse<br />

marine. Het bedrijf dat inmiddels<br />

van IJmuiden naar Wieringerwerf is verhuisd,<br />

gaat nu in de haven van Lagos een<br />

werf bouwen, zodat de marine in de eigen<br />

behoeften kan voorzien. Verder zal<br />

het zes Nigeriaanse patrouilleschepen<br />

moderniseren.<br />

De Nederlandse regering heeft tot nu<br />

toe geen moeite met deze orders, mede<br />

omdat de Nigeriaanse marine de schepen<br />

zegt te gebruiken om de veiligheid van<br />

olie-installaties zoals die van Shell te garanderen.<br />

Wikileaks liet eerder al zien<br />

hoe het Brits-Nederlandse olieconcern<br />

diep in de Nigeriaanse overheid geworteld<br />

is. Voor Den Haag wegen die belangen<br />

kennelijk zwaarder dan de voortdurende<br />

mensenrechtenschendingen en<br />

milieuproblemen in de Nigerdelta.<br />

(Mark Akkerman, ‘Dutch firm joins forces with<br />

Nigerian navy’, 16 juli 2011, http://stopwapenhandel.org/node/1194)<br />

VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 17

---

1 juli 2011 Slavernijherdenking<br />

in Amsterdam<br />

De slavernij maakt deel uit<br />

van de Nederlandse identiteit.<br />

Met sporen in de monumenten uit de<br />

Gouden Eeuw, in de rijksdelen in het<br />

Caraïbisch gebied, hier levende<br />

bevolkingsgroepen uit Ghana en<br />

Suriname.<br />

Een zwarte bladzijde die wit<br />

Nederland liever vergeet.<br />

Alsof het ons niet aangaat.<br />

Als daders laten we het herdenken<br />

aan de slachtoffers over, aan hun<br />

verdriet, hun woede, hun<br />

waardigheid.<br />

Alsof er geen schaamte en berouw<br />

zou moeten zijn, geen lessen te<br />

trekken voor het omgaan met<br />

anderen, voor een visie op anderen<br />

vanuit een hautain eigen gewin.<br />

Alsof het ons niet aangaat.<br />

18 VREDESMAGAZINE nr. 4-2011<br />

Tekst: Jan Schaake. Foto’s: Joop Blom

---

VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 19

---

Abonnee worden<br />

VredesMagazine wordt gratis toegezonden<br />

aan leden van het HVP, Pais en ook aan<br />

donateurs van Stop de Wapenwedloop en<br />

VD AMOK. Als u VredesMagazine<br />

regelmatig op uw deurmat wilt vinden kunt<br />

u dus lid of donateur worden van één of<br />

meer van deze organisaties. Zie de<br />

beschrijvingen op deze pagina. Een<br />

abonnement zonder ergens lid of donateur<br />

van te worden is ook mogelijk via opgave<br />

aan: VredesMagazine,<br />

Vlamingstraat 82, 2611 LA Delft of naar<br />

info@vredesmagazine.nl<br />

Het <strong>Vredesmagazine</strong> en zijn organisaties<br />

WILPF- WOMEN’S INTERNATIONAL<br />

LEAGUE FOR PEACE AND FREEDOM<br />

Obrechtstraat 43, 3572 EC Utrecht<br />

Telefoon 023-5252201 / 030-2321745,<br />

e-mail: info@wilpf.nl<br />

Op de website wilpf.nl wordt momenteel onder meer aandacht<br />

besteed aan het zomer<strong>nummer</strong> van de WILPF Nieuwsbrief.<br />

HAAGS VREDESPLATFORM<br />

Secretariaat: Jan Bervoets, Valkenboskade 461,<br />

2563 JC Den Haag (tel 070-3922102)<br />

e-mail: jan.bervoets@casema.nl.<br />

website www.haagsvredesplatform.nl.<br />

Op de website van het Haags Vredesplatform staat een slotbericht<br />

van de Paasmars met foto’s.<br />

VD AMOK<br />

Ons adres: Obrechtstraat 43<br />

3572 EC Utrecht<br />

030 8901341<br />

www.vdamok.nl<br />

VD AMOK is de voortzetting van de samenwerking tussen de<br />

Vereniging Dienstweigeraars (VD) en het Antimilitaristies<br />

Onderzoekskollektief (AMOK).<br />

We doen onderzoek op het gebied van oorlog en vrede en<br />

leveren zo een bijdrage tot een radicale vredesbeweging in de vorm<br />

van berichtgeving en analyses. Voor VredesMagazine maken wij de<br />

onderzoeksdossiers.<br />

Giften ter ondersteuning van ons documentatiecentrum en<br />

kantoor (waar ook <strong>Vredesmagazine</strong> wordt gemaakt) zijn welkom<br />

op giro 5567607 t.n.v. VD AMOK Utrecht.<br />

20 VREDESMAGAZINE nr. 4-2011<br />

Proefabonnement<br />

Geef een jaarabonnement cadeau voor 10 euro (wordt niet automatisch verlengd)<br />

De acceptgiro kan verzonden worden naar:<br />

naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

postcode/plaats:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

VredesMagazine kan verzonden worden naar:<br />

naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

postcode/plaats:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

Opsturen naar VredesMagazine, Vlamingstraat 82, 2611 LA Delft of naar info@vredesmagazine.nl<br />

PAIS<br />

De vereniging Pais is de Nederlandse tak<br />

van War Resisters International. Onze wortels<br />

gaan terug tot 1921, de naam Pais is veel<br />

jonger en ontstaan na vele fusies.<br />

Pais staat voor het ideaal van een wereld zonder oorlog en voor een<br />

geweldloze, duurzame en rechtvaardige samenleving. We zijn<br />

daarvoor op vele manieren actief in Nederland en via de WRI in de<br />

hele wereld.<br />

Wilt u lid worden, ons steunen of zelf meedoen, kijk dan op:<br />

www.vredesbeweging.nl of bel: 015-785.01.37.<br />

STOP DE WAPENWEDLOOP<br />

Stop de wapenwedloop is van oorsprong een<br />

"samenwerkingsverband", ontstaan bij de<br />

opkomst van de massabewegingen, zoals<br />

tegen de neutronenbom aan het eind van de<br />

jaren zeventig jaren en die tegen de plaatsing<br />

van kruisraketten, bijna 20 jaar geleden.<br />

Het vraagstuk van de strijd tegen oorlog heeft vele facetten. Hoe<br />

oorlog bestreden moet worden, daarover zullen wel verschillende<br />

benaderingen blijven bestaan. Maar deze strijd moet wel<br />

plaatsvinden, en daartoe blijft een boven partijen en richtingen<br />

uitstijgende vredesbeweging een noodzaak.<br />

HUMANISTISCH VREDESBERAAD<br />

Postbus 235, 2300 AE Leiden, tel: 0648233329.<br />

e-post: info@humanistischvredesberaad.nl<br />

website: www.humanistischvredesberaad.nl<br />

Noem ons uw journalist voor de vrede 2011! kijk voor details op<br />

onze website. 18 september: prijsuitreiking in Zoetermeer

---

Dit dossier is een product van VD AMOK. Redactie: Kees Kalkman<br />

Onderzoeksdossier<br />

VD<br />

AMOK<br />

10 jaar na 11 september<br />

20 jaar na de Golfoorlog<br />

Snelle interventie en de dorst naar olie •Drones<br />

en de strijd tegen het terrorisme • Ieder volk<br />

krijgt de rechtsstaat die het verdient • Amerikaanse<br />

ambities obstakel voor vrede in Afghanistan<br />

VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 21

---

AMOK Onderzoeksdossier<br />

VD<br />

11 september en de<br />

Nieuwe Wereld Orde<br />

Er is het nodige geschreven over de symboliek van de doelen en de datum van de aanslagen van 11 september 2001. Met<br />

name de verwijzing naar 11 september 1973 is tamelijk populair: de datum waarop het Chileense leger met hulp van de CIA<br />

een einde maakte aan de regering van Salvador Allende. De betrokkenheid bij deze coup zou dan model staan voor de<br />

wijze waarop de Verenigde Staten andere delen van de wereld terroriseren. Vreemd genoeg zie je zelden een verwijzing<br />

naar 11 september 1941, de dag waarop de bouw van het Pentagon, het reusachtige Amerikaanse ministerie van defensie,<br />

werd begonnen, of naar 11 september 1990, de dag waarop Bush senior, aan de vooravond van de Golfoorlog, in een<br />

congrestoespraak zijn ideeën over een Nieuwe Wereld Orde schetste. Een Nieuwe Wereld Orde die door het einde van de<br />

Koude Oorlog mogelijk en ook nodig was geworden en die haar vorm kreeg door de Golfoorlog.<br />

Meestal hebben oorlogvoerende<br />

landen of coalities wel een<br />

bepaald idee over de wereldordening<br />

na afloop van het conflict. Zo<br />

waren ideeën over de Volkerenbond en<br />

de Verenigde Naties met hun centrale<br />

doelstelling, structuren en middelen, al<br />

min of meer ontwikkeld tijdens de Eerste<br />

respectievelijk de Tweede Wereldoorlog.<br />

Bij het einde van de Koude Oorlog lag<br />

een dergelijke blauwdruk gereed voor<br />

een Nieuwe Wereld Orde, maar dit keer<br />

niet van de zelfverklaarde winnaar. Het<br />

Westen heeft kennelijk nooit echt rekening<br />

gehouden met een einde van de<br />

Koude Oorlog.<br />

Het was Gorbatsjov die op 7 december<br />

1988 als eerste, tijdens een rede voor de<br />

Algemene Vergadering van de Verenigde<br />

Naties, over een Nieuwe Wereld Orde<br />

sprak. Hij pleitte ervoor dat de grootmachten<br />

van de wereld, de VS, de Sovjet-<br />

Unie, Europa, India, China, Japan en<br />

Brazilië, zouden samenwerken om het<br />

milieu te beschermen, de schuldenlast<br />

van ontwikkelingslanden te verlichten en<br />

tot een veelzijdige ontwapening te komen.<br />

Een Nieuwe Wereld Orde gebaseerd<br />

op pluralisme, tolerantie en samenwerking.<br />

De westerse bevolking was onder de<br />

indruk van deze visionaire gedachten. De<br />

westerse leiders hadden er geen even visionair<br />

antwoord op, dat werd ze aangewreven<br />

door de westerse pers. Tijdens de<br />

conferentie in Malta op 2 en 3 december<br />

1989 kwam het tot een compromis over<br />

de Nieuwe Wereld Orde tussen Bush en<br />

Gorbatsjov: deze zou gebaseerd moeten<br />

zijn op de beginselen van politieke vrij-<br />

22 VREDESMAGAZINE nr. 4-2011<br />

heid, zelfbeschikking en non-interventie.<br />

Dat zou een eind hebben moeten maken<br />

aan de sponsoring door de supermachten<br />

van allerhande militaire conflicten in<br />

de rest van de wereld en het begin van<br />

een gezamenlijk vredesinitiatief inzake<br />

het Midden-Oosten (Israël, Palestina en<br />

Syrië) terwijl de VS hun handen vrij zouden<br />

hebben om aan te dringen op de<br />

mensenrechtensituatie in China en<br />

Zuid-Afrika. Verder zouden de voormalige<br />

machtsblokken samenwerken om de<br />

economische ontwikkeling van de Derde<br />

Wereld te stimuleren.<br />

Tekening: Len Munnik

---

Hoe verheffend dit alles in onze oren<br />

van 2011 moge klinken, de westerse pers<br />

was in 1989 erg teleurgesteld over dit resultaat<br />

en sprak over een status quo plus<br />

in plaats van een echt Nieuwe Wereld Orde.<br />

De daaropvolgende jaren ging het in<br />

toenemende mate over een nieuwe ordening<br />

van de verhoudingen in Europa<br />

(Duitse eenwording, ontbinding Warschaupact<br />

en Sovjet-Unie) en veel minder<br />

om een daadwerkelijk Nieuwe Wereld<br />

Orde.<br />

GOLFOORLOG<br />

Acht maanden na Malta zou de Iraakse<br />

inval in Koeweit tot de Golfoorlog leiden<br />

en op 11 september 1990 sprak president<br />

Bush in het Congres zijn befaamde Nieuwe<br />

Wereld Orde-redevoering uit. Het<br />

principe uit die rede was dat er één wereldgemeenschap<br />

zou zijn die agressie<br />

niet langer zou toestaan en dat de VS als<br />

enig overgebleven supermacht verplicht<br />

zouden zijn een leidende rol in deze wereldgemeenschap<br />

in te nemen. De oorlog<br />

zou dienen om de internationale rechtsorde<br />

te herstellen. Volgens sommigen<br />

werd een nieuwe bipolaire wereldorde<br />

geschapen met de VS als machtsfactor en<br />

de VN als morele autoriteit; de eerste als<br />

mondiale politieagent, de tweede als<br />

rechter. Anderen zagen de geproclameerde<br />

Nieuwe Wereld Orde als een rationalisatie<br />

van de imperialistische ambities van<br />

de VS in het Midden-Oosten. De Koude<br />

Oorloghistoricus Gaddis schreef al snel,<br />

in Foreign Affairs, voorjaar 1991, dat de<br />

Nieuwe Wereld Orde van Bush gekenmerkt<br />

werd door een onbedreigde Amerikaanse<br />

dominantie, mondiale integratie,<br />

herlevend nationalisme en religiositeit,<br />

uiteenlopende veiligheidsdreigingen<br />

en collectieve veiligheid. Een jaar later<br />

zou Hans Köchler de Nieuwe Wereld Orde<br />

bekritiseren als een ideologie die de<br />

mondiale machtspositie van de VS legitimeerde.<br />

In de jaren daarna werkten<br />

Francis Fukuyama in Het einde van de geschiedenis<br />

en Samuel Huntington in Botsende<br />

beschavingen de verschillende karakteristieken<br />

– mondiale integratie vs.<br />

herleving nationalisme en religiositeit –<br />

van de Nieuwe Wereld Orde verder uit.<br />

Noam Chomsky omschreef de New<br />

World Order als “the New World that Orders”<br />

– Amerika dat de lakens uitdeelt.<br />

In de Nieuwe Wereld Orde-toespraak<br />

van Bush – en de vele andere gelegenheden<br />

in die periode waarbij hij in relatie<br />

tot de Golfoorlog over een Nieuwe Wereld<br />

Orde sprak – ging het feitelijk steeds<br />

over drie dingen: het voorkomen van<br />

verdere agressie (van Irak), het beschermen<br />

van de olievoorziening en het bevorderen<br />

van een nieuwe wereldordening.<br />

Hij gaf hiermee zelf voldoende voeding<br />

aan het verwijt van bijvoorbeeld de<br />

vredesbeweging en het net ontstane<br />

GroenLinks dat het bij de Golfoorlog<br />

niet om een ideale nieuwe wereldordening<br />

ging, maar om Amerikaanse oliebelangen.<br />

MILITAIRE PRIORITEITEN<br />

Als enig overgebleven supermogendheid<br />

maakten de VS gebruik van de door ‘de<br />

internationale gemeenschap’ vastgestelde<br />

Iraakse agressie en de door haar gesanctioneerde<br />

Golfoorlog door een blijvende<br />

militaire aanwezigheid in de Golfregio<br />

te verankeren en Irak onder curatele<br />

te houden. De opmerking van toenmalig<br />

secretaris-generaal Willy Claes dat de<br />

NAVO als verdedigingsorganisatie moest<br />

blijven voortbestaan om met name Europa<br />

te kunnen verdedigen tegen het opkomend<br />

islamitisch fundamentalisme<br />

riep in die tijd, 1995, vooral wrevel en<br />

kritiek op. Maar ze weerspiegelt wel een<br />

houding die toen al onder Europese beleidsmakers<br />

in opkomst was, namelijk de<br />

opvatting dat de grootste bedreigingen<br />

voor de Europese veiligheid niet langer in<br />

het Oosten maar in het Midden-Oosten<br />

en Noord-Afrika gezocht moesten worden.<br />

Zo stelt de Prioriteitennota 1993, die<br />

het Nederlandse defensiebeleid van na de<br />

Koude Oorlog uitzette: “Met name in het<br />

Midden-Oosten en Noord-Afrika bestaat<br />

binnen en tussen landen een groot<br />

aantal conflicthaarden. Er kunnen zich<br />

regionale conflicten voordoen waarbij<br />

grensgeschillen of de zeggenschap over<br />

natuurlijke hulpbronnen een rol spelen.<br />

Grote economische problemen, demografische<br />

ontwikkelingen, etnische of religieuze<br />

tegenstellingen en een groeiend<br />

nationalisme, al dan niet gevoed door<br />

fundamentalistische stromingen, kunnen<br />

eveneens tot spanningen leiden. Deze<br />

kunnen zeer bedreigend zijn voor de<br />

politieke verhoudingen en de stabiliteit<br />

in bedoelde regio’s, maar ook de belangen<br />

van het Westen raken.”<br />

Veelzeggend is – juist ook tegen de achtergrond<br />

van de Arabische Lente die we<br />

dit jaar mee hebben mogen maken – dat,<br />

anders dan in de Nieuwe Wereld Orde<br />

van Gorbatsjov, in dit soort nota’s geen<br />

enkele serieuze poging wordt ondernomen<br />

om oplossingen voor deze conflicten<br />

te zoeken, maar dat eigenlijk vooral<br />

wordt ingestoken op een militaire aanpak.<br />

Zo vervolgt de Prioriteitennota na<br />

bovenstaand citaat: “De beschreven<br />

spanningen en conflicten kunnen leiden<br />

tot militair ingrijpen bij humanitaire<br />

noodsituaties, zoals in Somalië, of zelfs<br />

tot oorlogshandelingen zoals in het verleden<br />

tussen Iran en Irak en meer recent<br />

tijdens de Golfoorlog.” En zo werd de<br />

Nieuwe Wereld Orde van 11 september<br />

1990 al snel tot een nieuw soort, volstrekt<br />

asymmetrische koude oorlog tussen het<br />

Westen en de Arabische of islamitische<br />

wereld in Noord-Afrika en het Midden-<br />

Oosten, waarbij het feitelijk vooral om de<br />

toegang van de eersten tot de onder het<br />

zand van de tweeden gelegen natuurlijke<br />

hulpbronnen ging. Een asymmetrische<br />

Koude Oorlog of Nieuwe Wereld Orde<br />

die, elf jaar na haar afkondiging, op 11<br />

september 2001 tot ontbranding zou komen.<br />

Van het brede en rond de val van de<br />

Muur positief ontvangen idee van Gor-<br />

Het was Gorbatsjov die als<br />

eerste, tijdens een rede voor<br />

de Algemene Vergadering van<br />

de Verenigde Naties, over een<br />

Nieuwe Wereld Orde sprak.<br />

batsjov over een Nieuwe Wereld Orde,<br />

waarin de machtigen van de aarde de<br />

handen ineen zouden slaan voor milieu,<br />

ontwikkeling en vrede, was na twee jaar<br />

al niet meer overgebleven dan een collectief<br />

gedragen militair interventionisme.<br />

De hoop en verwachtingen van velen na<br />

de val van de muur verdwenen al doende<br />

als sneeuw voor de zon en maakten plaats<br />

voor algehele gevoelens van onveiligheid<br />

in een onoverzichtelijke wereld waarbij<br />

het hierdoor gevoede wantrouwen uiteindelijk<br />

tot een uitbarsting zou komen.<br />

Jan Schaake<br />

VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 23

---

AMOK Onderzoeksdossier<br />

VD<br />

Snelle interventie en<br />

de dorst naar olie<br />

Op 14 februari 1945 ontmoette de Saoedische koning Ibn Saoed aan boord van het<br />

Amerikaanse oorlogsschip USS Quincy de Amerikaanse president Roosevelt, die op de<br />

terugweg was van de conferentie in Jalta. Er is mij geen schriftelijk verslag van dit<br />

gesprek bekend, maar het treffen wordt algemeen gezien als bepalend voor de verdere<br />

geschiedenis van het Midden-Oosten. Binnen enkele dagen had Saoed ook nog een<br />

gesprek met Churchill. De anekdote wil dat de Britse staatsman in tegenstelling tot de<br />

Amerikaan er op stond om in het bijzijn van zijn puriteinse gastheer alcohol te drinken<br />

en zijn befaamde sigaren aan liet rukken. Saoed ging vervolgens in zee met de<br />

Amerikanen in een deal die tot op heden standhoudt. Het kwam er op neer dat de<br />

Saoedi’s de belangrijkste olieleverancier van de Verenigde Staten werden en dat de VS<br />

op hun beurt Saoedi-Arabië militaire bescherming boden tegen hun rivalen in het<br />

Midden-Oosten. De handelsbalans werd daarbij in evenwicht gehouden door de<br />

wapenleveranties van de VS aan Saoedi-Arabië, overigens weer deels op kosten van de<br />

Amerikaanse belastingbetaler.<br />

Nog minder bekend dan de ontmoeting<br />

op de Quincy is, dat<br />

de VS al in 1943 een grote militaire<br />

basis in Dharan in Saoedi-Arabië<br />

hadden gebouwd, vlakbij de oliebronnen<br />

van Aramco, de maatschappij waarin de<br />

Amerikaanse oliebelangen waren gebundeld.<br />

Amerikaanse strijdkrachten waren<br />

daar gelegerd tot 1962, toen de stijgende<br />

invloed van de Arabische nationale revolutie<br />

onder leiding van de Egyptische<br />

president Nasser een verder verblijf onverstandig<br />

maakte. De strategische overeenkomst<br />

tussen de VS en Saoedi-Arabië<br />

bleef echter van kracht en werd herbevestigd<br />

door elke opeenvolgende Amerikaanse<br />

president. Zoals vaker vatte de<br />

voormalige veiligheidsadviseur van de<br />

Amerikaanse president Carter, Brzezinski<br />

een en ander helder samen:<br />

“Wij hebben hun olie nodig en daarom<br />

moeten we er van op aan kunnen dat ze<br />

ons vriendelijk gezind zijn en daarom<br />

houden we ons bezig met de zorg voor<br />

hun veiligheid. Zij daarentegen, zijn voor<br />

hun veiligheid vrijwel geheel afhankelijk<br />

van ons, in een regio waarin ze erg kwetsbaar<br />

en erg rijk zijn.”<br />

Zwaar weer kwam er voor deze vrienden<br />

in 1979 door een drietal gebeurtenissen:<br />

de val van de sjah van Iran en de islamitische<br />

revolutie, de aanval op de grote<br />

moskee in Mekka en de inval van de Sovjet-Unie<br />

in Afghanistan.<br />

24 VREDESMAGAZINE nr. 4-2011<br />

Iran, zelf ook een belangrijk olieland,<br />

was naast Saoedi-Arabië de grote steunpilaar<br />

van de VS in het Midden-Oosten<br />

en in het bijzonder in het olierijke Golfgebied.<br />

Als Saoedi-Arabië de olieboer<br />

was, dan was Iran de gendarme die de orde<br />

moest bewaren. Iran had deze rol na<br />

1971 gekregen toen de Britse strijdkrachten<br />

als gevolg van de neergang van hun<br />

imperium de posities ten oosten van het<br />

Suezkanaal ontruimden.<br />

OLIECONSUMPTIE<br />

Het wegvallen van deze bondgenoot, samen<br />

met de grootscheepse aanval van gewapende<br />

fundamentalisten op de mos-<br />

kee in Mekka (qua impact goed te vergelijken<br />

met de aanslagen van 11 september<br />

in de VS) maakte onmiddellijk de kwetsbaarheid<br />

van de olieaanvoer, de ‘slagader’<br />

van de westerse economie, duidelijk. Dit<br />

alles werd bovendien gezien in het kader<br />

van de militaire krachtsverhoudingen<br />

tussen de VS en de Sovjet-Unie. En in dat<br />

licht was de inval van het Rode Leger in<br />

Afghanistan – nu over het algemeen gezien<br />

als de laatste stuiptrekking van een<br />

stervend imperium – bijzonder onheilspellend.<br />

De Amerikaanse president Carter had<br />

kort tevoren als reactie op de stijgende<br />

olieprijzen nog een verstandige oproep<br />

aan zijn landgenoten gedaan om hun<br />

olieconsumptie te beperken, waarmee hij<br />

zich bij het Amerikaanse publiek bijzonder<br />

impopulair had gemaakt. Nu vonden<br />

regering en Pentagon dat krachtiger<br />

maatregelen nodig waren. Een directe<br />

militaire rol van het Amerikaanse leger in<br />

de Golf moest onder ogen worden gezien.<br />

Op zijn laatst in november 1979,<br />

toen Iraanse studenten de Amerikaanse<br />

ambassade met personeel en al hadden<br />

bezet, was al begonnen met de voorbereidingen<br />

op basis van eerder uitgestippelde<br />

plannen. Op 27 december 1979, enkele<br />

dagen na de inval van de Russen in Afghanistan,<br />

activeerde minister van defensie<br />

Brown het hoofdkwartier van de Rapid<br />

Deployment Force in Florida. Deze<br />

snelle interventiemacht moest, met behulp<br />

van vooruitgeschoven luchtmachtbases<br />

en havens in Oman, Egypte, Kenia<br />

en Somalië en permanente bevoorradingsschepen<br />

in de Indische Oceaan zo<br />

nodig de olievelden van de Golf gaan bezetten.<br />

Een eerder planningsdocument<br />

gaf aan dat 100.000 troepen, vier vliegdekschepen<br />

en drie wings (luchtmachteenheid<br />

bestaande uit een aantal squadrons)<br />

ter beschikking gesteld zouden<br />

worden van dit interventieleger. Op 23<br />

januari leverde president Carter in zijn<br />

laatste State of the Union (een soort<br />

troonrede) de bijbehorende doctrine: hij<br />

verklaarde dat de Golf voor de VS “van

---

vitaal belang”was en “met alle noodzakelijke<br />

middelen, met inbegrip van het gebruik<br />

van militair geweld” zou worden<br />

verdedigd.<br />

CONTROLE<br />

Onder de volgende president, Ronald<br />

Reagan, werd aanmerkelijk meer geld<br />

uitgetrokken voor het snelle interventieleger<br />

en werd de eenheid in 1983 een zelfstandig<br />

commando, Central Command<br />

(CENTCOM), dat nu ook de volledige<br />

controle had over de ingezette troepen.<br />

Het aantal militairen onder Central<br />

Command was in 1986 al 400.000. Het<br />

inzetgebied van CENTCOM bestreek de<br />

landen van de Golf, de Hoorn van Afrika,<br />

Egypte, Iran, Irak en opmerkelijk genoeg<br />

toen al Afghanistan en Pakistan. In 1999<br />

werden daaraan toegevoegd de Centraal-<br />

Aziatische staten en in 2004 Libanon en<br />

Syrië.<br />

CENTCOM kwam in actie tijdens de<br />

oorlog tussen Iran en Irak om de tanker-<br />

route door de Perzische Golf te beveiligen,<br />

de Golfoorlog van 1990 en in 2003<br />

tijdens de Irak-oorlog. Om nog sneller<br />

aanwezig te kunnen zijn in het inzetgebied<br />

werden steeds meer CENTCOMtroepen<br />

op enorme bases in het gebied<br />

zelf gelegerd, na de Golfoorlog ook weer<br />

in Saoedi-Arabië. Dit was koren op de<br />

molen van de fundamentalistische stromingen<br />

in het gebied en al-Qaida. Tijdens<br />

een interview in 1996 met Abdoel<br />

Bari Atwan, de hoofdredacteur van de<br />

Londense krant Al-Quds al-Arabi zette<br />

Bin Laden zijn strategie uiteen. Het was<br />

zijn bedoeling de Amerikanen te provoceren<br />

en verder het Midden-Oosten in te<br />

lokken om ze daar op zijn eigen terrein te<br />

bevechten en economisch uit te putten.<br />

Het is belangrijk om te beseffen dat de<br />

aanslagen van 11 september 2001, de<br />

oorlog in Afghanistan (vanaf 2001) en de<br />

oorlog in Irak (vanaf 2003) hoofdstukken<br />

zijn uit een veel langere geschiedenis<br />

van de betrokkenheid van Amerikaanse<br />

INZETGEBIED RAPID DEPLOYMENT FORCES<br />

troepen in het Midden-Oosten en het<br />

nog ruimere inzetgebied van Central<br />

Command.<br />

Kees Kalkman<br />

Geraadpleegde literatuur:<br />

Gilbert Achcar, The Clash of Barbarisms –<br />

September 11 and the Making of the New World<br />

Disorder (2002)<br />

Hans Alles, USA’s snelle inzetbare eenheden.<br />

Anti-militaristies tijdschrift 1983/3<br />

Andrew J. Bacevich, The limits of power – The<br />

End of American Exeptionalism (2008)<br />

Jay E. Hines, From Desert One to Southern<br />

Watch: The Evolution of US Central Command. Joint<br />

Forces Quarterly, voorjaar 2000<br />

John Morrissey, The Geoeconomic Pivot of the<br />

Global War on Terror: US Central Command and the<br />

War in Iraq (2008)<br />

Michael T. Klare, Beyond the “Vietnam<br />

Syndrome” – US Interventionism in the 1980s<br />

(1981)<br />

VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 25

---

AMOK Onderzoeksdossier<br />

VD<br />

Niet arresteren maar elimineren<br />

Drones en de strijd<br />

tegen terrorisme<br />

Bij de presentatie van de nieuwe Amerikaanse National Strategy for<br />

Counterterrorism verklaarde Obama’s belangrijkste terrorisme-adviseur John<br />

Brennan vorige maand dat “als ons land wordt bedreigd, de beste aanval niet<br />

bestaat uit het uitzenden van grote legers, maar uit doelgericht, nauwkeurig<br />

druk zetten op de groepen die ons bedreigen.” Dat betekent “een grote rol voor<br />

raketaanvallen met onbemande vliegtuigen, invallen door speciale elitetroepen<br />

en het opleiden van lokale troepen om terroristen te achtervolgen.”<br />

Deze nieuwe antiterrorismeaanpak<br />

is eigenlijk een formalisering<br />

van wat al jaren gebeurt:<br />

in toenemende mate maken de VS en<br />

haar bondgenoten gebruik van elitetroepen<br />

en drones (robotvliegtuigen) in hun<br />

strijd tegen al-Qaida en al wie zij daartoe<br />

rekenen. Besluiten hierover vinden grotendeels<br />

buiten de democratische kanalen<br />

plaats en zijn niet controleerbaar. De<br />

oorlog tegen het terrorisme is – naast de<br />

grootschalige legeropbouw tegen ‘enge’<br />

landen als China en Iran – de voornaamste<br />

militaire prioriteit van de huidige<br />

Westerse wereld. Oorlogsvoering zonder<br />

enig democratisch mandaat, met drones<br />

en geheime missies, zal met deze nieuwe<br />

strategie verder toenemen.<br />

KILLER-DRONES<br />

Ongewapende drones worden gebruikt<br />

als verkenners. Ze maken het militairen<br />

mogelijk om ‘over de volgende heuvel te<br />

kijken’ en doelwitten te bepalen voor bijvoorbeeld<br />

F16-bombardementen. Nederland<br />

gebruikte ze in Afghanistan. Gewapende<br />

drones, of killer-drones zijn onbemande<br />

vliegtuigen die, desnoods bestuurd<br />

vanaf de andere kant van de wereld,<br />

zelf kunnen schieten en bombarderen.<br />

Ze worden steeds vaker ingezet,<br />

vooral om gericht verdachten te ‘elimineren’.<br />

Iemand gevangen nemen is dan niet<br />

meer nodig. Een verdacht persoon vermoorden<br />

vanaf grote afstand is eenvoudiger<br />

en veiliger. De inzet van drones<br />

spaart kosten, moeite en risico. En, zoals<br />

een andere Obama-adviseur verklaarde:<br />

“Omdat het Amerikaanse politieke en ju-<br />

26 VREDESMAGAZINE nr. 4-2011<br />

ridische systeem van agressief verhoren een<br />

omstreden activiteit heeft gemaakt, is er<br />

minder reden om arrestatie te verkiezen<br />

boven doden.”<br />

Geschat wordt dat boven Irak en Afghanistan<br />

door de VS en Groot-Brittannië<br />

ongeveer 5.000 gewapende en ongewapende<br />

drones zijn ingezet. Beide landen<br />

gebruiken de Amerikaanse Reapor<br />

en Predator, uitgerust met raketten en lasergeleide<br />

bommen. Britse militairen<br />

verwachten dat over 20 jaar mogelijk een<br />

derde van de Britse luchtmacht uit drones<br />

zal bestaan. Ook Israël produceert<br />

gewapende drones, voor inzet boven Palestijns<br />

gebied en voor de export. De bewapende<br />

Israëlische drones zijn de Hermes<br />

en de Heron. Met de export van drones<br />

verdient de Israëlische defensie-industrie<br />

jaarlijks gemiddeld 350 miljoen<br />

dollar. Kort geleden presenteerde Rusland<br />

zijn eigen gewapende drone, de<br />

Lutch. China kwam met een ongewapende<br />

drone “ter grootte van een pizzapan”<br />

volgens de militaire pers, die de Amerikanen<br />

vooral leek te verontrusten omdat<br />

hij Amerikaanse systemen uit de exportmarkt<br />

zou kunnen prijzen, te meer daar<br />

Amerikaanse bedrijven bepaalde strategische<br />

technologie niet mogen exporteren.<br />

Het ligt voor de hand dat China ook<br />

zal proberen een gewapende drone te<br />

ontwikkelen.<br />

Militaire en politieke leiders claimen<br />

dat gewapende drones precisiewapens<br />

zijn, maar er vallen bij beschietingen met<br />

drones veel burgerslachtoffers. Het blijkt<br />

toch moeilijk om op grond van doorgeseinde<br />

satellietbeelden te bepalen of een<br />

doelwit een gewapende strijder of een<br />

boerenzoon is. In Afghanistan werden<br />

onlangs zelfs twee Amerikaanse soldaten<br />

gedood door een Predator drone omdat<br />

ze per vergissing voor Taliban werden<br />

aangezien. Bovendien bevinden er zich<br />

vaak burgers in de buurt van de strijders.<br />

Hoeveel Afghaanse burgers door drones<br />

zijn omgekomen is onbekend: dat wordt<br />

niet bijgehouden. En al werd het wel bijgehouden,<br />

dan blijft het nog geheim, zo<br />

ontdekte de Amerikaanse mensenrechtengroep<br />

Civil Liberties Union, die er een<br />

Freedom of Information Request (Wet<br />

Openbaarheid Bestuur verzoek) aan<br />

wijdde. Informatie over het ‘ uitschakelen<br />

van individuele doelen’ is geclassificeerde<br />

informatie.<br />

OORLOG EN DEMOCRATIE<br />

Wat maakt drones zo gevaarlijk? Alle wapens<br />

maken slachtoffers, ook burgerslachtoffers,<br />

daarin verschillen drones<br />

niet van andere wapensystemen. Het<br />

grootste probleem van drones is dan ook<br />

niet hun inzet boven oorlogsgebied. Een<br />

veel groter risico is de grootschalige inzet<br />

in niet-oorlogsgebied, in veel gevallen<br />

door niet-militairen, lees geheime diensten.<br />

Het leidt tot een oncontroleerbare<br />

uitbreiding van oorlog, aangestuurd<br />

door een Amerikaanse geheime dienst<br />

(waarvan inmiddels 40% van het personeel<br />

‘geprivatiseerd’ is) en uitgevoerd<br />

door speciale eenheden die ook grotendeels<br />

in het geheim opereren. In Afghanistan<br />

bevinden zich 7.000 Amerikaanse<br />

speciale elitetroepen, in Irak zijn dat er<br />

3.000, die grotendeels naar Afghanistan

---

zullen worden verplaatst als de reguliere<br />

troepen zich er terugtrekken.<br />

Maar de inzet van drones beperkt zich<br />

niet tot Afghanistan en Irak. Op dit moment<br />

worden door de VS en hun bondgenoten<br />

met gewapende drones gevlogen<br />

in Afghanistan, Irak, Pakistan, Jemen,<br />

Somalië en Libië. De inzet van Amerikaanse<br />

drones tegen Taliban in Pakistan<br />

is een CIA-operatie boven niet-oorlogsgebied,<br />

daarom hoeft het Amerikaanse<br />

Congres geen toestemming te geven. Bij<br />

deze inzet zijn al ruim 2.500 doden gevallen.<br />

Er werden naar verluidt 35 “belangrijke<br />

doelwitten geëlimineerd”, de overige<br />

slachtoffers waren “lagere militanten”<br />

en naar schatting 20% burgers. Maar deze<br />

cijfers zijn afkomstig van de CIA en de<br />

Pakistaanse inlichtingendienst ISI, en<br />

onverifieerbaar. Het Londense Bureau of<br />

Investigative Journalism probeert ontbrekende<br />

feiten te documenteren met<br />

hulp van plaatselijke mensenrechtengroepen<br />

en juristen. Zij telden al 385 burgerdoden<br />

waaronder 160 kinderen, en<br />

hun tellingen zijn ‘conservatief’ omdat ze<br />

een dode pas registreren als meerdere<br />

bronnen de feiten bevestigen. Hun onderzoekswerk<br />

wordt bemoeilijkt doordat<br />

in het oorlogsgebied van Pakistan geen<br />

journalisten meer worden toegelaten.<br />

De woede onder de Pakistaanse bevolking<br />

over de drone-aanvallen is groot.<br />

Dat leidt tot groei van de Taliban-aanhang,<br />

maar er zijn ook andere protestvormen.<br />

Een aantal nabestaanden van<br />

burgerslachtoffers heeft een juridische<br />

klacht ingediend tegen de baas van de<br />

CIA in Pakistan, John A. Rizzo. Volgens<br />

hun Pakistaanse advocaat is hij betrokken<br />

bij ‘samenzwering tot moord.’ Er is<br />

immers geen oorlog tussen Pakistan en<br />

de VS, en dus is het ombrengen van mensen,<br />

zeker van burgers, gewoon moord<br />

die onder de Pakistaanse wet moet worden<br />

vervolgd. De Universiteit van New<br />

York nodigde de advocaat uit voor een lezing<br />

over zijn aanklacht, maar hij kreeg<br />

geen visum van de Amerikaanse overheid.<br />

Hij zegt daarover: “In het verleden<br />

heb ik vaker Amerikaanse visa gekregen,<br />

er is geen reden gegeven waarom mijn visum<br />

nu geweigerd is. (…) Als het streven<br />

naar gerechtigheid middels de wet – in<br />

plaats van door geweld – de reden is dat<br />

ik niet word toegelaten, is dit wederom<br />

een voorbeeld van hoe overheidsmaatregelen<br />

uit naam van ‘nationale veiligheid’<br />

te ver gaan.”<br />

UITBREIDING VAN DE INZET<br />

Omdat al-Qaida zich volgens de Amerikanen<br />

verplaatst naar Somalië, Jemen en<br />

Noord-Afrika is het niet verrassend dat<br />

inmiddels ook raketaanvallen met onbemande<br />

vliegtuigen worden uitgevoerd in<br />

Somalië en in Jemen. In Somalië is één<br />

aanval bevestigd door het Pentagon, vermoedelijk<br />

zijn het er meer geweest. In Jemen<br />

is de situatie ernstiger. Volgens de<br />

Jemenitische minister van defensie zijn<br />

alleen al in de eerste helft van juni meer<br />

dan 15 drone-aanvallen uitgevoerd. Volgens<br />

een lokale leider, belast met hulp<br />

aan vluchtelingen, hebben al meer dan<br />

40.000 mensen de provincie Abayan verlaten<br />

uit angst voor de drone-aanvallen.<br />

“De Amerikanen veranderen Jemen in<br />

een tweede Pakistan,” waarschuwt hij.<br />

Boven Libië zijn verkenningsvluchten<br />

met (voor de gelegenheid onbewapende)<br />

Predators uitgevoerd door de VS en Italië.<br />

Drones kunnen van ver weg bestuurd<br />

worden (vanuit Nevada via kabel naar<br />

Europa en vanaf Europa via satelliet)<br />

maar moeten lokaal kunnen opstijgen en<br />

landen. De drones die Pakistan beschieten<br />

konden tot voor kort gebruik maken<br />

van een vliegveld in de Pakistaanse provincie<br />

Baluchistan. Sinds het bekoelen<br />

van de relaties tussen Pakistan en de VS<br />

na het afschieten van Bin Laden wordt<br />

gevlogen vanaf bases in het Afghaanse<br />

grensgebied.<br />

Voor dronebeschietingen van Jemen<br />

wordt op dit moment vermoedelijk een<br />

nieuwe luchtmachtbasis ingericht in<br />

Bahrein, het land waar met hulp van Sa-<br />

oedi-Arabië en met stilzwijgende instemming<br />

van het Westen de democratiseringsbeweging<br />

bloedig de kop werd ingedrukt.<br />

Op dit moment zijn alleen Israël en de<br />

VS in staat om bewapende drones te<br />

bouwen. Maar in november tekende<br />

Frankrijk en Groot-Brittannië een contract<br />

met de defensiebedrijven Dassault<br />

en BAE Systems voor de ontwikkeling<br />

van een eigen bewapende drone, Telemos<br />

genaamd, die kan worden uitgerust met<br />

lasergeleide bommen. De kosten worden<br />

op dit moment geschat op 1 miljard euro,<br />

gelijkelijk te verdelen over de twee landen,<br />

en de bouwtijd zou vijf jaar gaan bedragen.<br />

De eerdere ontwikkeling van een<br />

onbewapende drone, de Watchkeeper,<br />

door het Franse Thales samen met het Israëlische<br />

Elbit, kende echter een kostenoverschrijding<br />

van 25% en oplevering is<br />

al meerdere malen uitgesteld. Toch zijn<br />

drones volgens het weekblad Economist<br />

“ideaal voor oorlogsmoede landen met<br />

krapper wordende defensiebudgetten”<br />

en bovendien een potentieel winstgevend<br />

exportproduct. Exporten naar niet-<br />

NAVO-partners zullen een versoepeling<br />

van het Missile Technology Control Regime<br />

vereisen, het exportregime waar gewapende<br />

drones onder vallen.<br />

Wendela de Vries<br />

Campagne tegen Wapenhandel<br />

Nederland heeft voorlopig nog geen plannen<br />

voor de aanschaf van gewapende drones,<br />

hoewel ze wel eens als alternatief worden<br />

genoemd voor het gevechtsvliegtuig Joint<br />

Strike Fighter. Nederland beschikt wel over een<br />

aantal verkenningsdrones. De binnenlandse<br />

inzet van ongewapende drones voor civiele<br />

doelen, bijvoorbeeld voor surveillance door de<br />

politie, is vooralsnog verboden door de EU, om<br />

de veiligheid van de civiele luchtvaart niet in<br />

gevaar te brengen. Maar vorig jaar al<br />

presenteerde defensiebedrijf Thales samen<br />

met 23 andere Europese defensiebedrijven een<br />

rapport met voorstellen dit verbod op te<br />

heffen. De technische aspecten van het<br />

combineren van drones en civiele luchtvaart in<br />

één systeem zullen besproken worden op de<br />

World Radiocommunication Conference in<br />

2012. De lobby om de EU-regels aan te passen<br />

is ongetwijfeld al in volle gang. Het leveren van<br />

technologie voor de controle op de burgers<br />

(‘binnenlandse veiligheid’) is een belangrijke<br />

groeimarkt voor de defensie-industrie.<br />

VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 27

---

AMOK Onderzoeksdossier<br />

VD<br />

Ieder volk krijgt de rechts-<br />

staat die het verdient<br />

De zucht naar uniformiteit en de lage tolerantie voor overlast en afwijkend<br />

gedrag zorgen voor een verscherpte repressie. Terrorisme en de dreiging van<br />

aanslagen zijn wel een graadmeter voor het gevoel van veiligheid maar niet<br />

de oorzaak van het oprekken van bevoegdheden en wetgeving. De aanslagen<br />

van 11 september 2001 zijn geen omslagpunt, hooguit een markeringspunt<br />

voor een verhoogd budget van de AIVD, de pathologisering van radicaal<br />

denken en een verkrampt optreden na geruchten zonder bewijs van mogelijk<br />

terroristisch handelen.<br />

Op 13 september 2001 werden<br />

vier mannen gearresteerd.<br />

Een woordvoerder van het<br />

Openbaar Ministerie zei in Trouw dat<br />

“zij betrokken zijn bij een internationaal<br />

netwerk van islamitische extremisten. Er<br />

is genoeg grond voor hun arrestatie.” Later<br />

werd nog een verdachte van deze<br />

‘Rotterdamse cel’ gearresteerd. In december<br />

2002 werden vier van de vijf verdachten<br />

vrijgesproken door de Rotter-<br />

Er is al een lange traditie<br />

bij het pogen om<br />

dierenrechtenstrijd<br />

als terrorisme te labellen.<br />

damse rechtbank. Een van de gevaarlijke<br />

‘terroristen’ was inmiddels gevlucht. De<br />

andere verdachten bestempelden hem als<br />

provocateur en een agent van een geheime<br />

dienst. De rechtbank sprak de verdachten<br />

vrij op grond van onrechtmatig<br />

verkregen bewijs en slecht onderzoek<br />

door de politie. De Volkskrant kopte<br />

“vrijspraak voor terroristen.”De mannen<br />

waren in de media blijkbaar al veroordeeld.<br />

Het Openbaar Ministerie ging in<br />

beroep en kreeg haar zin. Het gerechtshof<br />

veroordeelde twee van de verdachten wegens<br />

lidmaatschap van een terroristische<br />

organisatie, maar niet voor concrete handelingen.<br />

Zo was twee dagen na 11 september<br />

28 VREDESMAGAZINE nr. 4-2011<br />

2001 het terrorisme plotseling heel<br />

dichtbij gekomen. Het jaar erop werden<br />

in de zogeheten jihadzaak een tiental<br />

mensen gearresteerd. De verdachten<br />

zouden strijders rekruteren om in Afghanistan<br />

en Irak te vechten tegen de ‘geallieerden.’<br />

Vanaf 2003 werden er aanslagen<br />

gepleegd in verschillende Europese steden.<br />

Nederland raakte in de ban van de<br />

moord op filmmaker Theo van Gogh,<br />

Mohammed Bouyeri, de Hofstadgroep<br />

en Samir Azzouz.<br />

In de afgelopen tien jaar zijn er verschillende<br />

wetten ingevoerd die betrekking<br />

hebben op terrorisme. De Wet terroristische<br />

misdrijven, de Wet afgeschermde<br />

getuigen, de Wet verruiming<br />

mogelijkheden tot opsporing en vervolging<br />

van terroristische misdrijven, de<br />

Wet strafbaarstelling deelneming en<br />

meewerking aan training voor terrorisme<br />

en de Wet bestuurlijke maatregelen<br />

nationale veiligheid. Er kwam een speciale<br />

coördinator terrorisme bestrijding<br />

(NCTb) die zich moest richten op de<br />

moeizame informatie-uitwisseling tussen<br />

inlichtingendiensten en de politie.<br />

GROOT MACHTSVERTOON<br />

Het lijkt of het strafrecht behoorlijk is<br />

opgerekt, maar in de praktijk raakt de<br />

wetgeving slechts een klein deel van de<br />

bevolking. Daarnaast komt veel wetgeving<br />

uit Europa. Zowel na 11 september<br />

als na de aanslagen in Madrid is de roep<br />

om terrorismewetgeving en samenwerking<br />

tussen politie en inlichtingendiensten<br />

binnen de EU toegenomen.<br />

Waar komt het in de praktijk nu allemaal<br />

op neer? Overhaast en bruut optre-<br />

den in het kader van terrorisme, zoals de<br />

brute arrestatie van twaalf mensen van<br />

Somalische afkomst op kerstavond van<br />

het afgelopen jaar in een belwinkel in<br />

Rotterdam, vindt een of twee keer per<br />

jaar plaats. Arrestaties zoals van drie<br />

mannen op 31 december 2007 in Rotterdam<br />

en de mannen die het op de IKEA<br />

zouden hebben gemunt in maart 2009<br />

krijgen veel aandacht in de media. De acties<br />

vinden met groot machtsvertoon<br />

plaats, maar zelfs met de nieuwe mogelijkheid<br />

om AIVD-informatie in het<br />

strafproces toe te laten zijn er geen gronden<br />

voor vervolging. De informatie van<br />

de AIVD blijkt volstrekt onvoldoende,<br />

maar de dienst blijft volhouden dat het<br />

om ‘terrorismeverdachten’ zou gaan. In<br />

de bovenstaande voorbeelden was er<br />

geen grond voor de arrestaties. Onterechte<br />

verdachtmaking is ernstig, maar is<br />

het ook een teken van verscherpte repressie?<br />

Is er dan niets aan de hand? Waar komt<br />

de ongerustheid over onze rechtstaat dan<br />

vandaan? Doel en middel van bevoegdheden,<br />

wetgeving en instanties zijn niet<br />

scherp geformuleerd, worden niet geëvalueerd<br />

en zijn volstrekt onduidelijk. De<br />

traditionele tegenstelling tussen rechtse<br />

en linkse politici gaat niet langer op bij<br />

het veiligheidsbeleid. D66 minister voor<br />

Grote Steden- en Integratiebeleid Roger<br />

van Boxtel pleitte op 25 september 2001<br />

voor een algehele identificatieplicht in de<br />

strijd tegen het terrorisme. De WUID,<br />

Wet op de uitgebreide identificatieplicht,<br />

werd op 1 januari 2005 van kracht, maar<br />

haar oorsprong gaat terug naar de jaren<br />

tachtig en een identificatieplicht op het<br />

werk in 1994. Preventief fouilleren komt<br />

voort uit een discussie over het onvoldoende<br />

benutten van “bestaande wettelijke<br />

mogelijkheden ten aanzien van de<br />

bestrijding van vuurwapencriminaliteit”<br />

door de politie (brief van de ministers<br />

van Justitie en van Binnenlandse Zaken<br />

uit 1998). De gewone strafrechtvariant<br />

(wet BOB) van de wet verruiming mogelijkheden<br />

tot opsporing en vervolging

---

van terroristische misdrijven waarbij ook<br />

familie, vrienden en bekenden van verdachten<br />

in een opsporingsonderzoek belanden,<br />

stamt uit begin 2000. De wet<br />

BOB volgde op de parlementaire enquête<br />

naar ongeoorloofde opsporingsmethoden,<br />

de Commissie van Traa, van midden<br />

jaren negentig.<br />

Op één terrein lijkt de relatie met de<br />

aanslagen op het World Trade Center in<br />

New York wel heel duidelijk. Dit zijn de<br />

zogenaamde deradicaliseringsprogramma’s<br />

en het betrekken van het maatschappelijke<br />

middenveld zoals dokters,<br />

onderwijzers en ambtenaren bij het herkennen<br />

van ‘radicalen.’ Aanvankelijk waren<br />

deze programma’s alleen gericht op<br />

radicale moslims, maar in de loop van de<br />

afgelopen twee jaar is daar de aandacht<br />

voor extreemrechts en dierenrechtenactivisten<br />

bijgekomen. De notie van deradicalisering<br />

vloeit voort uit de gedachte<br />

dat radicaal zijn het voorportaal is van<br />

terrorisme. Gematigdheid is de regel en<br />

elke afwijking van de norm wordt binnen<br />

het spectrum ‘van radicaal tot terrorist’<br />

geplaatst. In juni 2011 kondigde de<br />

NCTb aan dat zij haar werkterrein wil<br />

verruimen naar dierenrechtenactivisme.<br />

Er is al een lange traditie bij het pogen<br />

om dierenrechtenstrijd als terrorisme te<br />

labellen. De verharding van de samenleving<br />

waar de overheid naar verwijst om<br />

de noodzaak van repressieve maatregelen<br />

te onderbouwen, lijkt eerder te komen<br />

van die overheid zelf dan van haar<br />

burgers. De Nationale Ombudsman<br />

schrijft in haar jaarverslag over 2007:“De<br />

burger ontmoet bij de overheid vaak kilte,<br />

onverschilligheid en verruwing.” Dit<br />

heeft niets met de aanslagen in New York<br />

te maken, dit is een trend die al langer<br />

gaande is.<br />

OVERHEID VERRUWT<br />

In 2006 publiceerde Buro Jansen & Janssen<br />

het rapport Ruimte voor het recht, onderzoek<br />

naar het demonstratierecht in Den<br />

Haag in de periode 2000 – 2005. Enkele<br />

duizenden demonstraties waren onder<br />

de loep genomen. Demonstreren in Den<br />

Haag is geen eenvoudige zaak en veel<br />

mensen voelen de harde hand van gemeente<br />

en politie als zij voor hun mening<br />

willen uitkomen. Het onderzoek maakt<br />

duidelijk dat er na 2001 niet minder<br />

wordt gedemonstreerd. Ook wordt er in<br />

2005 niet harder opgetreden dan in 2000.<br />

Foto: Roel Wijnants<br />

BINNENHOF, OKTOBER 2008. HENNY<br />

HUISMAN, YVONNE KROONENBERG,<br />

GEORGINA VERBAAN, KAREN VAN HOLST<br />

PELLEKAAN VOERDEN ACTIE<br />

VOOR DIEREN.<br />

Wat wel opvalt, is dat de overheid niet<br />

meer gewend is om adequaat op demonstraties<br />

te reageren. Kleine manifestaties<br />

van 330 mensen worden al gelabeld als<br />

groot. Eén individuele demonstrant bij<br />

de Chinese ambassade wordt lastig gevallen.<br />

Mensen die folders uitdelen tegen<br />

vleesconsumptie worden gearresteerd.<br />

Niet alleen in Den Haag is het recht op<br />

vrijheid van meningsuiting en manifestatie<br />

beperkt. In Zaandam werd een<br />

groep jongeren wekelijks door de politie<br />

geslagen en gearresteerd voor het houden<br />

van een picketline bij een dierenwinkel.<br />

De overheid verruwt, maar niet alleen<br />

zij. Ook haar burgers willen steeds vaker<br />

en eerder dat drugsgebruikers, dak- en<br />

thuislozen, jongeren, krakers uit hun<br />

straat of park worden verwijderd. Het<br />

adagium van het optreden van de overheid<br />

is handhaving in de publieke ruimte,<br />

maar in toenemende mate ook achter<br />

de voordeur. Bij dit optreden nemen bestuurlijke<br />

maatregelen een centrale rol<br />

in. De rechter komt daar in eerste instantie<br />

niet meer aan te pas. Een gebruiker<br />

krijgt een gebiedsverbod en kan klagen<br />

bij de gemeente die het verbod uitvaardigt.<br />

Het verbod wordt echter niet opgeschort<br />

en bij meerdere verboden kunnen<br />

dwangmiddelen volgen. Allemaal keurig<br />

volgens het bestuursrecht, net als het opsluiten<br />

van onschuldige illegalen volgens<br />

het vreemdelingenrecht, maar met<br />

rechtsstatelijkheid heeft het niets meer te<br />

maken. Het bestuursrecht heeft zelfs zijn<br />

intrede gedaan bij terrorismebestrijding.<br />

Een duidelijk tegenwicht ontbreekt,<br />

zowel in de politiek als in de maatschappij.<br />

Er lijkt een grote eensgezindheid met<br />

betrekking tot het aanpakken van afwijkend<br />

gedrag. Die ontwikkeling is niet<br />

versneld, verbreed of verhard na 9/11.<br />

Het is een trend die na de Val van de<br />

Muur in 1989 een steeds groter momentum<br />

heeft verworven.<br />

Rick van Amersfoort<br />

Buro Jansen & Janssen<br />

VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 29

---

AMOK Onderzoeksdossier<br />

VD<br />

Amerikaanse geopolitieke<br />

vrede in Afghanistan<br />

Tien jaar na de Amerikaanse invasie van<br />

Afghanistan is een einde van de oorlog in het<br />

land nog altijd niet in beeld. Sterker nog, de<br />

huidige, trieste trend is juist dat elk jaar meer<br />

slachtoffers worden gemaakt dan het jaar<br />

ervoor, terwijl serieuze vredesonderhandelingen<br />

uitblijven. Het belangrijkste obstakel<br />

voor het starten van een proces van politieke<br />

verzoening, aldus de Amerikaanse regering,<br />

zijn de banden die de Taliban in Afghanistan<br />

onderhouden met al-Qaida, de organisatie<br />

achter de aanslagen van 11 september 2001.<br />

Wie zich in het onderwerp verdiept valt echter<br />

op dat Amerikaanse geopolitieke ambities<br />

minimaal een even grote hindernis vormen.<br />

Op 2 mei 2011, de dag dat al-<br />

Qaida-leider Osama bin Laden<br />

werd gedood, liet de trotse<br />

Amerikaanse minister van Buitenlandse<br />

Zaken Hillary Clinton weten dat de Verenigde<br />

Staten zal “doorgaan met het bevechten<br />

van al-Qaida en hun Talibanbondgenoten”.<br />

Zij die geloofden dat Bin<br />

Ladens dood een nieuwe kans op vrede<br />

was, kwamen bedrogen uit. “Onze boodschap<br />

aan de Taliban blijft hetzelfde,”<br />

ging Clinton verder, “jullie kunnen niet<br />

wachten tot we vertrekken, jullie kunnen<br />

ons niet verslaan, maar jullie kunnen de<br />

keuze maken om al-Qaida te verlaten en<br />

deel te nemen in een vreedzaam politiek<br />

proces”. 1 Doordat de Taliban tot op de<br />

dag van vandaag weigeren te breken met<br />

al-Qaida sleept de oorlog zich voort, zo<br />

luidt het Amerikaanse verwijt.<br />

BEREIDHEID TE BREKEN<br />

Anders dan de Verenigde Staten doet<br />

voorkomen zijn er echter nogal wat aanwijzingen<br />

die doen vermoeden dat de Taliban,<br />

als onderdeel van een vredesverdrag,<br />

wel degelijk bereid zijn de banden<br />

met al-Qaida te verbreken. In december<br />

2009 bijvoorbeeld lieten de Taliban in<br />

een verklaring weten “geen agenda om<br />

zich te bemoeien met de interne zaken<br />

van andere landen” te hebben. Ze zouden<br />

bovendien bereid zijn, wanneer ze weer<br />

30 VREDESMAGAZINE nr. 4-2011<br />

de touwtjes in handen hebben, hiervoor<br />

een “juridische garantie” te bieden. 2 Deskundigen<br />

zijn het erover eens dat hiermee<br />

naar al-Qaida wordt verwezen, ook<br />

al wordt de organisatie zelf niet genoemd.<br />

De Taliban laten dit bewust achterwege<br />

omdat de internationale terroristische<br />

organisatie, naast Pakistan, een<br />

van de weinige bondgenoten is die het<br />

momenteel heeft. Die wil het niet al te nadrukkelijk<br />

voor het hoofd stoten.<br />

Eind januari 2010, op de dag dat een<br />

grote Afghanistanconferentie in Londen<br />

van start ging, kwamen de Taliban met<br />

een nieuwe, vergelijkbare verklaring:<br />

“Wij zijn niet van plan om buurlanden<br />

evenals andere landen in de wereld schade<br />

toe te brengen (…). Wij zullen niet<br />

toestaan dat onze grond wordt gebruikt<br />

tegen welk land dan ook.” 3 Dergelijke<br />

uitlatingen worden herhaaldelijk gedaan<br />

aan de vooravond van grote conferenties.<br />

De in Afghanistan wonende onderzoekers<br />

Alex Strick van Linschoten en Felix<br />

Kuehn concludeerden naar aanleiding<br />

hiervan in een paper van februari 2011<br />

voor de universiteit van New York dat ‘in<br />

de laatste drie jaren (2007-2010) de Taliban<br />

aanzienlijke zorg eraan besteden om<br />

in hun publieke verklaringen zichzelf impliciet<br />

van al-Qaida te distantiëren.’ 4<br />

Achter de schermen is de bereidheid<br />

om met al-Qaida te breken wel expliciet.<br />

Dat liet onder andere de voormalige minister-president<br />

van Afghanistan, Ahmad<br />

Shah Ahmadzai, die in het geheim<br />

gesprekken tussen een belangrijke vertegenwoordiger<br />

van de Taliban en een<br />

Amerikaanse generaal opzette, in een interview<br />

met persbureau Inter Press Service<br />

weten. Onafhankelijk onderzoeksjournalist<br />

Gareth Porter schreef hierover<br />

dat de Taliban, aldus de oud-ministerpresident,<br />

“geen probleem hebben met<br />

het tegemoetkomen aan de vaak herhaalde<br />

Amerikaanse eis dat ze hun banden<br />

met al-Qaida volledig verbreken.” 5 De<br />

onderzoekers van de universiteit van<br />

New York merken in dit verband op dat<br />

de Taliban in privégesprekken “duidelijke<br />

indicaties (geven) van hun ontevredenheid<br />

met de buitenlandse militanten.”<br />

Het is merkwaardig dat deze regelmatig<br />

door de Taliban geuite bereidheid om<br />

met al-Qaida te breken in Westerse media,<br />

zeker ook de Nederlandse, nauwelijks<br />

aan bod komt.<br />

Maar nog merkwaardiger is het dat deze<br />

bereidheid door de Verenigde Staten<br />

niet met beide handen wordt aangegrepen<br />

om werk te maken van onderhandelingen.<br />

Dergelijke uitlatingen van de Taliban<br />

worden daarentegen gemakkelijk afgedaan<br />

als misleiding of, vaker, simpelweg<br />

genegeerd. De reactie die volgde op<br />

het bovengenoemde voorstel van de Taliban<br />

om een juridische garantie te geven,<br />

is typisch. “Dit is dezelfde groep die weigerde<br />

Bin Laden op te geven, ook al hadden<br />

ze hun eigen land van oorlog kunnen<br />

redden,” aldus een Amerikaanse regeringswoordvoerder.<br />

“Ze wilden toen niet<br />

met terroristen breken dus waarom zouden<br />

we ze nu serieus moeten nemen?” 6<br />

GEEN LIEFDE<br />

Deze bereidheid om te breken met al-<br />

Qaida is, afgaande op de ideologische,<br />

culturele en etnische verschillen tussen<br />

de Taliban en al-Qaida en hun uiteenlopende<br />

doelen, minder vreemd dan het op<br />

het eerste gezicht lijkt. Terwijl de focus<br />

van de Taliban, waar Afghanen de leiding<br />

hebben, nadrukkelijk ligt op het bestrijden<br />

van de vijand in Afghanistan, voert<br />

al-Qaida, onder aanvoering van voornamelijk<br />

Arabieren, niks minder dan een<br />

mondiale strijd tegen de ‘verre vijand.’<br />

Nationale belangen zijn daaraan ondergeschikt.<br />

Als de gezamenlijke vijand in<br />

Afghanistan is verslagen (of er een politieke<br />

deal mee is gesloten) heeft de Taliban<br />

al-Qaida eigenlijk niet meer nodig.<br />

Daarnaast hebben de leiders van beide<br />

organisaties sterk afwijkende culturele<br />

achtergronden en betreft het andere generaties.<br />

Hun religieus fanatisme is uiteraard<br />

een belangrijke overeenkomst, maar<br />

beide behoren tot verschillende stromingen<br />

hiervan die, zoals dat zo vaak het ge-

---

ambities obstakel voor<br />

Khalid Albaih<br />

val is, niet zelden met elkaar overhoop<br />

liggen.<br />

Ook in de vroege geschiedenis van de<br />

relatie tussen de Taliban en al-Qaida, de<br />

periode voor de aanslagen in New York<br />

en Washington, zijn duidelijke aanwijzingen<br />

te vinden dat de twee een minder<br />

innige relatie hadden dan politici ons<br />

vaak voorstelden. Zo verbond Talibanleider<br />

Mullah Omar aan Osama bin Laden’s<br />

verblijf in Afghanistan bijvoorbeeld een<br />

belangrijke voorwaarde. Hij mocht de<br />

Verenigde Staten niet direct vijandig bejegenen.<br />

Doordat het wantrouwen tussen<br />

de twee in deze periode groeide werd Bin<br />

Laden bovendien gedwongen in de buurt<br />

van Mullah Omar in Kandahar te wonen<br />

en kreeg hij Talibanlijfwachten zodat hij<br />

beter in de gaten gehouden kon worden.<br />

Maar Bin Laden trok zich er weinig van<br />

aan en zette de aanvallen op New York en<br />

Washington door. Volgens een belangrijke<br />

ingewijde die voor beide organisaties<br />

werkte wist Mullah Omar hier niets van<br />

af. 7 De wetenschappers van de universi-<br />

teit in New York noemen de relatie tussen<br />

de twee in de vroege jaren “gecompliceerd<br />

en vaak gespannen.” Een zoon van<br />

Bin Laden benadrukt dat er in die jaren<br />

(net als nu) bepaald “geen liefde”was tussen<br />

de twee organisaties. 8<br />

Dit alles neemt uiteraard niet weg dat<br />

er wel degelijk ook indicaties zijn die een<br />

hele andere richting op wijzen. Zo heeft<br />

het Haqqani-netwerk, dat vooral actief is<br />

op de grens tussen Afghanistan en Pakistan<br />

en een semiautonoom onderdeel<br />

van de Taliban uitmaakt, wel degelijk stevige<br />

banden met de mondiale terroristen.<br />

“Het is onwaarschijnlijk dat het Haqqani-netwerk<br />

op een betekenisvolle manier<br />

de banden met al-Qaida zal verbreken,”<br />

aldus een van de conclusies van een onderzoek<br />

over het netwerk van de Amerikaanse<br />

militaire academie West Point 9 .<br />

Daarnaast zorgt de huidige ontwikkeling<br />

van verjonging van de Taliban, in de hand<br />

gewerkt door het Amerikaanse beleid om<br />

gericht jacht te maken op de belangrijkste<br />

Talibankopstukken, voor een sterkere<br />

band met al-Qaida. De jongere generatie<br />

leiders is namelijk doorgaans meer ideologisch<br />

en minder pragmatisch ingesteld.<br />

Nogal wat experts en ingewijden komen<br />

echter op basis van de eerder genoemde<br />

argumenten tot de conclusie dat<br />

de Taliban al een paar jaar klaar zijn om<br />

hun banden met al-Qaida te verbreken.<br />

De bovengenoemde oud-minister-president<br />

van Afghanistan concludeert<br />

dat. Hetzelfde stelt<br />

oud-medewerker van de Pakistaanseinlichtingendienst,<br />

Sultan Amir Tarar,<br />

die jarenlang de trainer van Mullah<br />

Omar was vast 10 . Wat voorzichtiger, zoals<br />

het academici betaamt, concluderen<br />

Strick van Linschoten en Kuehn van de<br />

universiteit van New York dat “er ruimte<br />

is om de Taliban te engageren op de<br />

kwesties van het afstand doen van al-Qaida<br />

en het bieden van garanties tegen het<br />

gebruik van Afghanistan door internationale<br />

terroristen op een manier waardoor<br />

kerndoelen van de Verenigde Staten<br />

VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 31

---

AMOK Onderzoeksdossier<br />

VD<br />

behaald worden.” Auteurs James Shinn<br />

en James Dobbin, die beiden dienden onder<br />

president George W. Bush, noemen<br />

in hun recent verschenen rapport het<br />

verbreken van de banden met al-Qaida<br />

en andere extremistische jihadigroepen<br />

een “mogelijk terrein voor compromis”<br />

met de Taliban. 11<br />

PERMANENTE MILITAIRE<br />

AANWEZIGHEID<br />

Maar waarom blijft een serieus vredesoverleg<br />

met de Taliban desondanks uit?<br />

Een belangrijke reden hiervoor, al zijn<br />

andere factoren ook van belang, is de<br />

weigering van de Verenigde Staten om tegemoet<br />

te komen aan een eis die de Taliban<br />

stellen in ruil voor hun concessie met<br />

al-Qaida te breken. Ze willen dat de Verenigde<br />

Staten alle, maar dan ook echt alle,<br />

troepen terugtrekt uit Afghanistan.<br />

Dit lijkt een groot obstakel voor een serieuze<br />

politieke dialoog met de Taliban,<br />

want alles wijst erop dat de Verenigde<br />

Staten een, weliswaar flink afgeslankte,<br />

permanente militaire aanwezigheid in<br />

Afghanistan nastreeft.<br />

Eind februari dit jaar liet de inmiddels<br />

oud-ambassadeur van de Verenigde Staten<br />

voor Afghanistan Karl Eikenberry<br />

nog weten dat zijn land geen “permanente<br />

bases” ambieert in Afghanistan, noch<br />

“een aanwezigheid die een bedreiging<br />

zou kunnen zijn voor de buurlanden van<br />

Afghanistan.” Maar deze woordkeuze laat<br />

de nodige manoeuvreerruimte. Wat is<br />

immers een permanente basis? “Er zijn<br />

Amerikaanse troepen in verschillende<br />

landen voor aanzienlijke tijd die daar niet<br />

permanent zijn,” zo liet een anonieme<br />

Amerikaanse militaire bron in reactie op<br />

Eikenberry’s opmerking weten 12 .<br />

Daarnaast heeft de Verenigde Staten<br />

herhaaldelijk en plein public laten weten<br />

een rol voor zichzelf in Afghanistan te<br />

zien lang na de terugtrekdatum eind<br />

2014. Alhoewel het geen permanente bases<br />

mogen heten, wil de Verenigde Staten<br />

wel degelijk “gezamenlijke faciliteiten”<br />

waarvandaan “gezamenlijke contraterrorisme”<br />

missies kunnen worden ondernomen.<br />

De Verenigde Staten bereid zich<br />

voor op “een duurzame, lange termijn<br />

toewijding aan Afghanistan en de regio,”<br />

aldus de Amerikaanse onderminister van<br />

defensie in maart dit jaar 13 . Drie maanden<br />

later liet de inmiddels gepensioneerde<br />

Amerikaanse minister van defensie<br />

Bob Gates eveneens weten “gezamenlijke<br />

bases” te willen, aangezien deze “accepta-<br />

32 VREDESMAGAZINE nr. 4-2011<br />

beler voor het Afghaanse volk” zijn 14 .<br />

Ook achter de schermen wordt wel degelijk<br />

onderhandeld over een of andere<br />

blijvende aanwezigheid in Afghanistan.<br />

Alweer volgens de boven eerder opgevoerde<br />

Ahmad Shah Ahmadzai stelde de<br />

Amerikaanse onderhandelaar twee eisen<br />

aan de Taliban. Naast de eis om met al-<br />

Qaida te breken, moest de beweging toestaan<br />

dat de Amerikanen toegang zouden<br />

krijgen tot drie luchtbases in het land. De<br />

Talibanonderhandelaar had weinig<br />

moeite met de eerste eis, maar des te meer<br />

met de tweede. “Niet één meter,” was zijn<br />

reactie. Onlangs verscheen er in de Engelse<br />

krant The Daily Telegraph zelfs een bericht,<br />

gebaseerd op gesprekken met<br />

(deels) anonieme Amerikaanse en Afghaanse<br />

vertegenwoordigers, dat een deal<br />

over deze permanente militaire aanwezigheid<br />

bijna rond is. Het zou gaan over<br />

“duizenden” Amerikaanse soldaten die<br />

niet alleen Afghaanse soldaten blijven<br />

trainen, maar ook door zullen gaan met<br />

contraterrorisme missies en luchtaanvallen<br />

15 . Amerikaanse aannemers bouwen<br />

momenteel voor vele miljoenen dollars<br />

talrijke professionele militaire bases in<br />

het land, meer dan het Afghaanse leger<br />

nodig lijkt te hebben, waardoor aan geschikte<br />

locaties in ieder geval geen enkel<br />

gebrek is.<br />

UITZICHTLOOS<br />

Tien jaar geleden begon het huidige<br />

hoofdstuk in de voortdurende oorlog in<br />

Afghanistan omdat de Taliban in Amerikaanse<br />

ogen onvoldoende weigerden te<br />

breken met al-Qaida. Vandaag de dag,<br />

door geopolitieke ambities van een tanende<br />

grootmacht, lijkt de bereidheid<br />

van de Taliban om te breken met het inmiddels<br />

Osama bin Ladenloze al-Qaida<br />

niet genoeg om de oorlog te beëindigen.<br />

Voor de door en door oorlogsvermoeide<br />

Afghaanse bevolking een bijzonder trieste,<br />

uitzichtloze conclusie.<br />

Jip van Dort<br />

www.kunduzmonitor.blogspot.com<br />

www.jip-van-dort.blogspot.com<br />

1 CNBC, Taliban cannot win, should spurn Al<br />

Qaeda: Clinton, 2 mei 2011,<br />

http://www.cnbc.com/id/42857685/<br />

Taliban_Cannot_Win_Should_Spurn_Al_<br />

Qaeda_Clinton<br />

2 Anand Gopal, Wall Street Journal, Taliban<br />

seek deal on foreign forays, 7 december<br />

2009, http://online.wsj.com/article/<br />

SB126002422466878409.html#article<br />

Tabs%3Darticle<br />

3 The Unjust Media, Statement of the Leadership<br />

Council of the Islamic Emirate of Afghanistan<br />

regarding the London Conference, 28<br />

januari 2010, http://theunjustmedia.com/Afghanistan/Statements/Jan10/Statement%20o<br />

f%20the%20Leadership%20Council%20of%<br />

20the%20Islamic%20Emirate%20of%20<br />

Afghanistan%20regarding%20the%20<br />

London%20Conference.htm<br />

4 Alex Strick van Linschoten en Felix Kuehn,<br />

New York University, Separating the Taliban<br />

from al Qaida: The core of success in Afghanistan,<br />

Februari 2011,<br />

http://www.cic.nyu.edu/afghanistan/docs/<br />

gregg_sep_tal_alqaeda.<strong>pdf</strong><br />

5 Gareth Porter, Inter Press Service, Ex-PM<br />

says Taliban offer talks for pullout date,<br />

28 juli 2011, http://ipsnews.net/news.asp?<br />

idnews=56664<br />

6 Gareth Porter, Inter Press Service, US silent<br />

about Taliban guarantee offer on al-Qaeda,<br />

16 december 2009,<br />

http://original.antiwar.com/porter/2009/<br />

12/15/us-silent-about-taliban-guarantee-offer-on-al-qaeda/<br />

7 Vahid Brown, CTC Sentinel, The facade of<br />

allegiance: Bin Ladin’s dubious pledge to<br />

Mullah Omar, januari 2010,<br />

http://www.ctc.usma.edu/wp-content/<br />

uploads/2010/08/CTCSentinel-Vol3Iss1.<strong>pdf</strong><br />

8 William Maclean, Reuters, Bin Laden’s son:<br />

no ‘love’ among Qaeda-Taliban, 26 januari<br />

2010, ww.reuters.com/article/2010/01/26/<br />

us-security-afghanistan-binladenintervi-<br />

idUSTRE60P4A320100126<br />

9 Don Rassler en Vahid Brown, CTC, The Haqqani<br />

nexus and the evolution of al Qa’ida, 14<br />

juli 2011, www.ctc.usma.edu/wp-content/<br />

uploads/2011/07/CTC-Haqqani-<br />

Report_Rassler-Brown-Final_Web.<strong>pdf</strong><br />

10 Declan Walsh, Guardian, Afghan Taliban leader<br />

ready to end al-Qaida ties, says former<br />

trainer, 29 januari 2010, http://www.<br />

guardian.co.uk/world/2010/jan/29/talibanafghanistan-mullah-muhammad-omar<br />

11 1James Shinn en James Dobbins, RAND, Afghan<br />

peace talks, A primer, Augustus 2011,<br />

http://www.rand.org/content/dam/rand/<br />

pubs/monographs/2011/<br />

RAND_MG1131.<strong>pdf</strong><br />

12 Bryant Jordan, Military.com, Official denies<br />

seeking permanent Afghan bases, 14 juni<br />

2011, http://www.military.com/news/<br />

article/official-denies-seeking-permanentafghan-bases.html<br />

13 Spencer Ackerman, Wired, Post-2014 U.S.<br />

presence in Afghanistan: ‘joint facilities’, 15<br />

maart 2011, http://www.wired.com/<br />

dangerroom/2011/03/u-s-post-2014presence-in-afghanistan-joint-facilities/<br />

14 Karen DeYoung, Washington Post, U.S. wants<br />

‘joint bases’ in Afghanistan, Gates says, 9 juni<br />

2011, http://www.washingtonpost.com/<br />

national/national-security/us-wants-jointbases-in-afghanistan-gatessays/2011/06/08/AGGiFaMH_story.html<br />

15 Ben Farmer, The Daily Telegraph, US troops<br />

may stay in Afghanistan until 2024, 19 augustus<br />

2011, http://www.telegraph.co.uk/news/<br />

worldnews/asia/afghanistan/8712701/<br />

US-troops-may-stay-in-Afghanistanuntil-2024.html

---

KORTE BERICHTEN<br />

Gratis abonneren op<br />

VredesNieuws<br />

VredesNieuws is een e-mailnieuwsbrief<br />

die ongeveer eens per maand<br />

verschijnt. Nadat VredesNieuws reeds geruime<br />

tijd op proef verschenen is, wordt<br />

het thans voor iedereen mogelijk om zich<br />

er op te abonneren. De nieuwsbrief bevat<br />

een korte samenvatting van het nieuws<br />

uit de nationale en internationale vredesbeweging.<br />

Wilt u meer informatie dan<br />

kunt u doorklikken naar uitgebreidere<br />

berichten. Type uw e-mailadres<br />

in op www.vredesbeweging.nl/nieuws/<br />

aanmelden.php en u krijgt Vredes-<br />

Nieuws in uw mailbox.<br />

Tolerantietest Fort<br />

van de Democratie<br />

genomineerd voor<br />

Europese Award<br />

De interactieve website www.tolerantietest.eu<br />

is genomineerd voor<br />

de “Erasmus Euro Media Award 2011.”<br />

De vijftalige tolerantietest (Nederlands,<br />

Engels, Portugees, Spaans en Bulgaars) is<br />

bedoeld om samen met jongeren de<br />

grenzen van tolerantie te onderzoeken.<br />

De tolerantietest is een initiatief van het<br />

Fort van de Democratie in Utrecht, een<br />

project van de Stichting Vredeseducatie.<br />

De Erasmus Euro Media Awards worden<br />

op 14 oktober in Wenen uitgereikt.<br />

Steun Egyptische<br />

vredesactivist Maikel<br />

Nabil Sanad<br />

War Resisters’ International riep op<br />

tot een internationale actiedag<br />

op 2 september voor de in Egypte vastzittende<br />

dienstweigeraar en criticaster van<br />

het militaire regime Maikel Nabil Sanad.<br />

Op 23 augustus is hij in hongerstaking<br />

gegaan uit protest tegen zijn gevangenschap<br />

en het niet in behandeling nemen<br />

van zijn hoger beroep.<br />

De pacifist Maikel Nabil Sanad werd<br />

op 10 april 2011 door een militaire rechtbank<br />

veroordeeld tot 3 jaar gevangenis-<br />

straf omdat hij de rol van de militairen<br />

tijdens de opstand op het Tahrirplein had<br />

bekritiseerd. Hij werd veroordeeld in afwezigheid<br />

van zijn advocaten, vrienden<br />

en familie.<br />

War Resisters’ International roept op<br />

zoveel mogelijk internationale steun<br />

voor Maikel Nabil Sanad te mobiliseren.<br />

Meer over de actie leest u op: wriirg.org/campagins/supportmaikelnabil<br />

Geen vervangende<br />

dienst voor Noorse<br />

dienstweigeraars<br />

In Noorwegen wordt later dit jaar de<br />

vervangende dienst voor dienstweigeraars<br />

opgeheven. Erkende dienstweigeraars<br />

worden simpelweg vrijgesteld van<br />

militaire dienst. De Noorse regering motiveert<br />

dit besluit door erop te wijzen dat<br />

slechts 30% van de dienstplichtige mannen<br />

werkelijk wordt opgeroepen en dat<br />

het aantal dienstweigeraars in de afgelopen<br />

10 jaar is gedaald van 3000 tot 350<br />

per jaar. Ook zijn de Noorse strijdkrachten<br />

succesvol in het werven van vrouwen.<br />

In Noorwegen hebben alle jonge vrouwen<br />

sedert 2010 verplicht een interview<br />

met het wervingsbureau van de strijdkrachten.<br />

Protest tegen NAVO<br />

leidt in Servië tot<br />

schijnprocessen<br />

Op 12 en 13 juni 2011 vond in Belgrado<br />

een bijeenkomst van de NA-<br />

VO plaats. De gedelegeerden werden met<br />

gejuich ontvangen door Servische nationalisten,<br />

die zelfs Nazi-posters uit de<br />

Tweede Wereldoorlog droegen. Acties tegen<br />

de NAVO werden door de politie<br />

hardhandig onderdrukt en de deelnemers<br />

in snelrecht veroordeeld. De opgeroepen<br />

getuigen waren tevoren goed onthaald<br />

en tijdens het proces nog dronken.<br />

Intussen werd de fascistische propaganda<br />

van de groep Obraz, die ongeveer de<br />

radicaal-christelijke denkbeelden van<br />

“Kruisridder” Breivik erop na houden,<br />

gedoogd...<br />

Bron: http://antinato.in.rs/?q=taxonomy/term/1<br />

GroenLinks steunt<br />

NAVO-missie in Libië<br />

G roenLinks heeft haar steun gegeven<br />

aan verlenging van de NAVOmissie<br />

in Libië. Een ommezwaai, want<br />

eind maart stemde GroenLinks nog tegen<br />

deze missie. Tweede Kamerlid Mariko<br />

Peters verklaart deze ommezwaai uit<br />

de duidelijkheid die is ontstaan. Er zou<br />

nu op vertrouwd kunnen worden dat de<br />

missie qua doel, strategie en middelen<br />

voldoende verstandig is ingericht.<br />

Jan Schaake, zowel lid van GroenLinks<br />

als Kerk en Vrede, vindt deze ontwikkeling<br />

verontrustend. Hij schrijft in een<br />

brief aan Peters o.a. “Als burgerbescherming<br />

je doel is, kun je naar mijn smaak<br />

het best zo snel mogelijk een vorm van<br />

wapenstilstand bereiken. Dan moet je<br />

niet tegelijkertijd aan een NAVO-missie<br />

mee willen doen.”<br />

Bron: GroenLinks Magazine, juli 2011<br />

Vredesvideo’s op<br />

internet<br />

O p de website van Vrouwen Vredesinitiatieven<br />

in Beeld vvib.nl kunt u<br />

een groot aantal video’s bekijken met<br />

thema’s die bijdragen aan een vreedzame<br />

samenleving. Het gaat hierbij om video’s<br />

uit verschillende bronnen. De video’s zijn<br />

in een vijftiental rubrieken ondergebracht<br />

zoals: geweldloosheid, mensenrechten,<br />

historisch materiaal en politiek.<br />

Israëlische rechtbank:<br />

tegenhouden<br />

flytilla onwettig?<br />

O p 13 juli heeft de Israëlische rechtbank<br />

de vrijlating bevolen van<br />

twee Australiërs, die op 12 juli op de<br />

luchthaven in Tel Aviv waren opgepakt<br />

omdat ze naar Palestina wilden reizen.<br />

De veiligheidsdienst was zijn boekje te<br />

buiten gegaan. Het Australische ex-parlementslid<br />

Sylvia Hale en de Nieuw-Zeelandse<br />

Vivienne Porzsolt, beiden 69 jaar<br />

oud, maakten deel uit van de grote groep<br />

reizigers die deelnamen aan de actie Welcome<br />

to Palestine – een massa-actie van<br />

VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 33

---

mensen die openlijk verklaarden naar<br />

Palestina te willen.<br />

Eén zwaluw maakt echter nog geen zomer<br />

want de volgende dag verloor de ook<br />

naar de rechter gestapte Duitse Angelica<br />

Seyfrid haar proces.<br />

Palestijnse en internationale<br />

oproep<br />

voor een militair<br />

embargo tegen Israël<br />

Tientallen organisaties uit de hele wereld<br />

werken mee aan een nieuwe internationale<br />

campagne voor een onmiddellijk<br />

en alomvattend militair embargo<br />

tegen Israël. De oproep gaat uit van het<br />

Palestijns Nationaal Comité voor Boycot,<br />

Desinvesteringen en Sancties (BDS).<br />

De oproep komt precies zeven jaar nadat<br />

het Internationaal Gerechtshof in<br />

Den Haag oordeelde dat de Israëlische<br />

apartheidsmuur in de Palestijnse gebieden<br />

illegaal is. Het gaat om een effectief<br />

en geweldloos pressiemiddel dat Israël<br />

ertoe moet aanzetten respect op te brengen<br />

voor het Internationaal recht en een<br />

einde te maken aan de permanente landroof<br />

in de bezette gebieden.<br />

De campagne krijgt de steun van prominente<br />

figuren, onder wie Nobelprijswinnaars<br />

Desmond Tutu (Zuid-Afrika),<br />

Mairead Maguire (Noord-Ierland) en<br />

Adolfo Pérez Esquivel (Argentinië). Ook<br />

alternatieve Nobelprijswinnaars zoals<br />

Walden Bello en Chico Whitaker en de<br />

bekende Canadese schrijfster en journalist<br />

Naomi Klein steunen de campagne.<br />

Een half jaar kabinet<br />

Rutte en het<br />

Israëlisch-Palestijns<br />

conflict<br />

In mei 2011 werd een kritische beschouwing<br />

gepubliceerd over de acties<br />

van de Nederlandse politiek aangaande<br />

het Israëlisch-Palestijns conflict. Het 64<br />

pagina’s tellende document werd geschreven<br />

door Jan Wijenberg en is aangeboden<br />

aan alle Tweede Kamerfracties en<br />

regering. De doelstelling van het document<br />

was het aandragen van bouwstenen<br />

voor een rechtvaardige en duurzame vrede<br />

tussen Israel en de Palestijnen door<br />

een analyse van gedocumenteerde activiteiten<br />

van Nederlandse politici.<br />

34 VREDESMAGAZINE nr. 4-2011<br />

De conclusies over in het eerste half<br />

jaar onder Rutte zijn niet hoopgevend: er<br />

zijn geen nuttige bijdragen geleverd.<br />

Sterker nog, het optreden van kabinet en<br />

een aantal fracties worden ronduit destructief<br />

genoemd. Wijenberg en anderen<br />

vervolgen hun onderzoek voor het<br />

aansluitende half jaar. Een samenvatting<br />

wordt gepubliceerd in de Internationale<br />

Spectator.<br />

Indien u geïnteresseerd bent in deze<br />

beschouwing (titel: De Nederlandse politiek,<br />

het Israëlisch-Palestijns conflict, het<br />

internationaal recht en de zoektocht naar<br />

vrede in het Midden-Oosten) kunt u dit<br />

kenbaar maken aan VredesMagazine: info@vredesmagazine.nl<br />

of telefonisch:<br />

030-8901341<br />

Liever radar op de<br />

stranden dan<br />

vluchtelingen en<br />

badgasten<br />

De strijd tegen de invasie van vluchtelingen<br />

uit Noord-Afrika leidt in<br />

Italië tot bezetting van het kustgebied.<br />

Op verschillende plaatsen zetten militaire<br />

politie-eenheden zonder inspraak van<br />

de bevolking radarposten neer, waartegen<br />

de bevolking in opstand komt.<br />

Het gaat om de beruchte de beruchte<br />

EL/M-2226 ACSR-antimigrantenradars,<br />

geproduceerd door het Israëlische bedrijf<br />

Elta Systems, en de daarbij behorende<br />

bemanning. De krachtige detectoren<br />

werden door de Guardia di Finanza gekocht<br />

met geld uit het Europees Buitengrenzenfonds.<br />

Ze zullen de infrastructuur<br />

vormen van het nieuwe ‘netwerk<br />

van radardetectoren voor kustbewaking’<br />

van de Italiaanse strijdkrachten om<br />

bootjes met migranten te lokaliseren en<br />

te verjagen.<br />

Vredeskamp bij<br />

nieuwe dronebasis<br />

De Londense vredesvrouw Helen<br />

John gaat een vredeskamp opzetten<br />

bij de Britse luchtmachtbasis RAF<br />

Waddington (Lincolnshire) van waaruit<br />

de Reaper drones van het Britse leger zullen<br />

worden bestuurd. Het gaat om een<br />

dodelijk arsenaal van 500 pondsbommen<br />

en Hellfire raketten waarmee de Taliban<br />

in Afghanistan dag en nacht worden<br />

bestookt. Voor de ‘piloten’ die veilig<br />

en wel in hun containers op duizenden<br />

kilometers afstand zitten is het grootste<br />

risico het dagelijkse woon-werkverkeer,<br />

aldus de Britse krant The Telegraph.<br />

Meer informatie: http://directactionstation.com/?cat=200<br />

Gaza-vloot<br />

tegengehouden maar<br />

geen mislukking<br />

Van Nourdin el Ouali, het Rotterdamse<br />

raadslid van GroenLinks dat<br />

meevoer met de Gaza-vloot, ontvingen<br />

we de volgende verklaring:<br />

“Wij, mensenrechtenactivisten van de<br />

Gaza Freedom Flotilla II Stay Human<br />

hebben door de opstelling van de Griekse<br />

autoriteiten, moeten besluiten om onze<br />

vaart uit te stellen. De afgelopen weken<br />

heeft een groep van 70 mensen, van over<br />

de hele wereld, zich in Corfu in Griekenland,<br />

verzameld ter voorbereiding op<br />

deelname aan deze humanitaire actie.<br />

Onze boot, De Open Gaza / Stefano<br />

Chiarini, zou als een van de tien boten<br />

meevaren om de illegale en inhumane<br />

blokkade van de Gazastrook te doorbreken.<br />

De bedreigingen en intimidatie van Israël<br />

met het doel ons angst aan te jagen<br />

en te ontmoedigen, zijn voor ons niet als<br />

een verrassing gekomen. Dit in tegenstelling<br />

tot de opstelling van de Griekse autoriteiten.<br />

Het is in onze ogen onbegrijpelijk<br />

en onrechtmatig dat de Griekse regering<br />

ons uitvaren heeft geblokkeerd.<br />

Papandreou is hiermee medeplichtig geworden<br />

aan het in stand houden van de<br />

verfoeide blokkade van Gaza en het<br />

schenden van internationaal recht. Het<br />

ontbreken van enige juridische grondslag<br />

blijkt uit de bureaucratische methodes<br />

die zijn gebruikt om de vaart van de<br />

Open Gaza/Stefano Chiarini tegen te<br />

houden. (..)”<br />

Tentoonstellingen<br />

Museum voor Vrede<br />

en Geweldloosheid<br />

3t/m 15 sept.: 1000 Vredesvrouwen in<br />

Drachten-Ureterp<br />

2 t/m 30 sept.: Gandhi in Vinkeveen<br />

1 t/m 29 okt.: De Atoombom en de<br />

Mensheid in Doesburg<br />

1 t/m 31 okt.: Gandhi in Den Haag<br />

Meer info: www.vredesmuseum.nl/<br />

info/agenda.php of 015-785.01.37

---

SIGNALERINGEN<br />

Nederlandse militairen op missie<br />

De auteur is een militair historicus,<br />

die regelmatig schrijft<br />

voor het Nederlands Instituut<br />

voor Militaire Historie (NIMH), na een<br />

fusieproces de voortzetting van de vroegere<br />

Sectie Krijgsgeschiedenis van de Generale<br />

Staf. Klep is een scepticus, maar<br />

een vrolijke en onbevangen ondersoort<br />

in dit genre. Hij werkt over het algemeen<br />

gedegen en kan soms recht voor zijn raap<br />

uit de hoek komen. Zo is hij kritisch over<br />

de Amerikaanse inval in Afghanistan van<br />

2001. Hij constateert dat na de aanslagen<br />

van 1 september de Veiligheidsraad in<br />

een resolutie weliswaar het recht van de<br />

VS erkenden om zichzelf – ook militair –<br />

te verdedigen, maar dat dit geen expliciet<br />

mandaat was “voor wat de Amerikanen<br />

van plan waren onder de naam Operation<br />

Enduring Freedom (OEF): de gewelddadige<br />

verdrijving van het Talibanbe-<br />

wind uit Afghanistan en een langdurige<br />

genadeloze strijd tegen het (internationale)<br />

terrorisme. Met name de beoogde<br />

regime change in Afghanistan druiste in<br />

tegen een basisprincipe van de internationale<br />

betrekkingen en het volkenrecht:<br />

staten zijn in principe soeverein.”(14) En<br />

even verderop zegt hij dat “de Amerikanen<br />

een marionettenregering in Kabul<br />

installeerden.” Dit zijn bewoordingen die<br />

je van de gepolitiseerde generaals in de<br />

actualiteitenrubrieken niet snel zult horen.<br />

Zij doen weinig meer dan het vertalen<br />

van het optimistisch getoonzette regeringsbeleid<br />

in militairpublicitaire termen.<br />

Mijn indruk is dat Klep eerder de<br />

mening vertolkt van het militaire middenkader<br />

en soms de gewone soldaat,<br />

dan die van de legerleiding. De militairen<br />

in Afghanistan waarover hij schrijft, vinden,<br />

dat ze een uniek en riskant beroep<br />

Op 6 augustus hielden Rob Boogert en Elise Bleijs een vastenwake ter<br />

herdenking van de slachtoffers van de atoombommen op Hiroshima en<br />

Nagasaki op 6 en 9 augustus 1945 in Japan. Ook vragen ze aandacht voor de<br />

nog altijd aanwezige Amerikaanse kernwapens in Nederland op vliegbasis<br />

Volkel in Noord-Brabant. Op het Plein, tegenover het Ministerie van Defensie,<br />

zijn spandoeken en is een kleine fototentoonstelling opgehangen. Eerder op<br />

de dag namen ook leden van de Franciscaanse Vredeswacht deel aan de wake.<br />

De wake werd afgesloten met een symbolische schop tegen het kerntuig.<br />

Foto: Jan Bervoets<br />

Het NIMH houdt een regelmatig<br />

ververste website bij van Nederlandse<br />

militaire operaties in het buitenland:<br />

http://www.defensie.nl/nimh/<br />

geschiedenis/internationale_<br />

operaties/<br />

hebben waarbij ze nogal eens voor de<br />

voeten worden gelopen door formeel<br />

procedureel denken binnen het militaire<br />

apparaat, de politieke leiding en Haagse<br />

kringen, die een militaire vechtoperatie<br />

verkopen als een opbouwmissie.<br />

In dit boek beschrijft Klep minutieus<br />

zowel de politieke besluitvorming als het<br />

militaire verloop van de Nederlandse IS-<br />

AF-missie in Uruzgan. Hij doet dat aan<br />

de hand van open bronnen. De kracht<br />

van het boek ligt in het verzamelde materiaal<br />

en de lijn die de schrijver daarin<br />

weet aan te brengen. In het politiek<br />

hoofdstuk is dat knap gedaan, hoewel de<br />

lezer met de indruk achterblijft, dat de<br />

wendingen van de Haagse politiek nog<br />

onoverzichtelijker zijn dan de kronkelende<br />

ravijnen waardoor de voetpatrouilles<br />

van ISAF zich een weg moeten<br />

banen.<br />

De conclusie is opmerkelijk: parlementaire<br />

instrumenten als Artikel 100brief<br />

en Toetsingskader hebben een fuik<br />

geschapen waaruit de politieke partijen<br />

niet meer terug konden zwemmen. De<br />

inzet in Uruzgan had minder te maken<br />

met de situatie in Afghanistan dan met<br />

NAVO-bondgenotentrouw en de ambities<br />

van de regering om mee te spelen in<br />

het militaire orkest van de naties. Een objectieve<br />

toetsing had moeten leiden tot<br />

afwijzing of uitstel van de missie, maar in<br />

plaats daarvan werden abstracte criteria<br />

mechanisch afgevinkt. De militaire analyse<br />

is wat minder scherp, maar het is<br />

duidelijk dat Klep vindt dat Uruzgan bij<br />

de gegeven strategie en inzet van middelen<br />

een mission impossible was.<br />

KK<br />

Christ Klep, Uruzgan – Nederlandse militairen<br />

op missie, 2005-2010. Amsterdam, Boom (2011)<br />

246 blz. Personen- en zakenregister<br />

VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 35

---

Heimwee heeft hij in de kerker naar de vrijheid,<br />

zon en lucht<br />

en in slapeloze nachten schrikt hij op bij elk<br />

gerucht.<br />

Maar dan weer in kalmer dromen ziet hij ’t lieflijk<br />

moederbeeld.<br />

En hij hoort haar weer bij ’t afscheid wijl ze hem<br />

de lokken streelt:<br />

Refrein:<br />

Hou je goed, mijn jongen!<br />

Wees ervan doordrongen<br />

dat je hebt een zware taak<br />

voor een grote zaak!<br />

Eenmaal in je kerker<br />

maakt mijn troost je sterker<br />

Jongen ’k zie je liever daar<br />

dan als moordenaar.<br />

Dienstweigeraarslied zoals gezongen door<br />

Herman Groenendaal in 1921