Klimaatverandering en het steeds vaker voorkomen van extreem weer hebben ernstiger gevolgen voor mens en natuur dan eerder werd gedacht. Dat concludeert het VN Klimaatpanel IPCC, dat vandaag een rapport presenteert waaraan door honderden wetenschappers is meegewerkt. De wereldwijde effecten zijn nu al ingrijpend en deels onomkeerbaar. De tijd om maatregelen te nemen om nog ernstiger consequenties te voorkomen, raakt snel op.
De verbranding van fossiele brandstoffen en de uitstoot van broeikasgassen moeten sneller worden teruggebracht, aldus het klimaatpanel. Nu al zijn miljoenen mensen blootgesteld aan de risico's van acute voedselonzekerheid, bosbranden en overstromingen als gevolg van extreem weer. Sinds de verschijning in 2014 van het vorige rapport dat inging op de gevolgen van klimaatverandering, wordt de impact een stuk ernstiger ingeschat.
Vooral als de aarde met meer dan 1,5 graad opwarmt, nemen die risico's fors toe. Denk aan het sneller smelten van het ijs op Antarctica en Groenland en het verlies van dier- en plantsoorten, waardoor de biodiversiteit verder onder druk komt te staan.
Uitstoot tegengaan
Ook signaleert het IPCC dat er grenzen zitten aan de mogelijkheden voor mens en dier om zich aan het veranderende klimaat aan te passen. Deze vaststelling gaat in tegen de aanname die soms gehoord wordt, dat aanpassen beter is dan snelle(re) uitstootreductie. Maar daar maakt het IPCC nu dus korte metten mee. Aanpassen, adaptatie genoemd, is belangrijk, maar dat kan niet tot in het oneindige, is een van de conclusies van het rapport. En dus is de noodzaak om CO2-uitstoot versneld tegen te gaan, groot. Tegelijkertijd zou wel meer moeten worden ingezet op adaptatie, omdat daarmee veel leed kan worden voorkomen, stelt het IPCC.
Het rapport gaat in op alle mogelijkheden die er op dat gebied zijn. Bijvoorbeeld op het gebied van infrastructuur en de energiesector, en maatregelen tegen wateroverlast. Ook zou 30 tot 50 procent van het aardoppervlak beschermde natuur moeten zijn, omdat daarmee negatieve gevolgen voor de biodiversiteit en mensen kunnen worden beperkt.
Het in stand houden van de biodiversiteit is volgens de klimaatwetenschappers van fundamenteel belang. En hoewel miljarden mensen zeer kwetsbaar zijn voor klimaatverandering, zijn er wel grote verschillen tussen regio's. De allerarmsten worden als eersten getroffen. De risico's van klimaatverandering kunnen gevolgen hebben voor allerlei sectoren. Ook kan het leiden tot sociale onrust, conflicten en migratiestromen.
Ongeveer de helft van de wereldwijd onderzochte plantensoorten is in de richting van de polen verschoven, of naar grotere hoogte. Een toename van extreme hitte heeft ertoe geleid dat er in sommige gebieden al veel soorten verloren zijn gegaan. Het uitsterven van sommige soorten is mogelijk al onomkeerbaar. Andere effecten naderen het punt dat ze niet meer terug te draaien zijn, zoals de gevolgen voor het ecosysteem van het Noordpoolgebied als gevolg van het dooien van de permafrost.
Razendsnel aan de slag
"De risico's komen harder op ons af", zegt Maarten van Aalst van de Universiteit Twente en directeur van het Rode Kruis-klimaatcentrum, die meewerkte aan het rapport. "We zien overal in de wereld de gevolgen, maar we zien ook dat de risico's harder toenemen dan eerder werd gedacht. Ten opzichte van het vorige rapport zijn eigenlijk alle risico's erger bij minder vergaande temperatuurstijging."
Het nieuwe rapport signaleert ook dat sommige effecten op elkaar inwerken en elkaar versterken. Bijvoorbeeld overstromingen die plaatsvinden na periodes van droogte, of extreme regenval na een bosbrand waardoor aardverschuivingen kunnen optreden. Ook worden mogelijke nieuwe risico's benoemd die kunnen ontstaan als neveneffect van klimaatbeleid. Bijvoorbeeld de productie van bio-energie (met biomassa), die een bedreiging kan vormen voor de biodiversiteit of de voedselproductie.
"Al dit soort risico's zijn nu nog hanteerbaar", zegt Maarten van Aalst, "maar we moeten wel razendsnel aan de slag om het niet echt uit de hand te laten lopen."
