Spelen met vuur FEITEN - ERVARINGEN - VEILIGHEIDSVOORSCHRIFTEN Tientallen avontuurlijke proeven met vuur, rook, stank, vergif, agressieve stoffen, knaleffecten en zelfgemaakt vuurwerk. David Douwes volgende
Index 2 Index Inleiding RODAX of de lotgevallen van een pyrotechnisch laboratorium De proeven Lees eerst de gebruiksaanwijzing HOOFDSTUK 3. STANK EN VERGIF 12. Stinkbommen 13. Grondstof van zure regen 14. Stankcocktails 15. Chloorgas 16. Stikstofoxiden 17. Cyaankali en blauwzuur 18. Traangas 19. Lijst van walgelijke, giftige of irriterende stoffen HOOFDSTUK 1. VUUR 1. Met water iets aansteken 2. Met petroleum iets blussen 3. Twee vurig versmeltende metalen 4. Weerlicht onder water 5. Chemische aanstekers 6. Brandende suiker HOOFDSTUK 4. AGRESSIEVE STOFFEN 20. Glas en gesteente etsen 21. Chemische afbraak van hout 22. Bot, vlees en haar oplossen 23. Metalen oplossen en aanvreten 24. Metalen verbranden en smelten 25. Agressieve stoffen en heftige reacties 7. De chemische vlag 8. Lijst van vuurmakende stoffen en mengsels HOOFDSTUK 5. KNALEFFECTEN HOOFDSTUK 2. ROOK 9. Rook zonder vuur 10. De vulkaan 11. Roet-, rook- en aslijst 26. Knetterdeknetter 27. Klappers 28. Druppel veroorzaakt knal 29. Knalgasmengsels 30. Lijst van ontplofbare stoffen en mengsels
Index 3 HOOFDSTUK 6. VUURWERK 31. Ontstekers Nr. 8. Nr. 9. Proeven met bijtende stoffen Brandwonden 32. Vuurpotten 33. Rookbommen 34. Rotjes en donderbussen 35. Vuurwerk onder water 36. Kanon 37. Mortier 38. Raketten 39. Knaltouwtjes en knalerwten 40. Munitie onschadelijk maken? Aanwijzingen VEILIGHEIDSMAATREGELEN Nr. 10. Proeven met smettende stoffen Nr. 11. Proeven met geconcentreerd zwavelzuur Nr. 12. Bereiding en behandeling van mengsels met chloraat, nitraat en permanganaat Nr. 13. Proeven waarbij ontplofbare gassen en dampen vrijkomen Nr. 14. Proeven met kleine detonaties Nr. 15. Proeven met harde knallen Nr. 16. Proeven waarbij fragmenten of projectielen worden weggeslingerd Nr. 17. Vervoersproblemen HUISHOUDELIJK REGLEMENT VOOR HET LABORATORIUM Nr. 1. Proeven waarbij steekvlammen, grote hitte of veel CHEMICALIENLIJST Nr. 2. Nr. 3. Nr. 4. rook wordt ontwikkeld Proeven met zelfontbrandbare of explosieve mengsels Proeven waarbij giftige stoffen kunnen worden ingeademd Proeven waarbij hinderlijke of giftige stofdeeltjes Aanhangsel EXTRA PROEVEN EN RECEPTEN, gepubliceerd op Internet Nr. 5. vrijkomen Brand onder controle houden of blussen Nr. 6. Proeven met natrium en kalium Nr. 7. Proeven met kwik en kwikverbindingen
Inleiding INDEX volgende
inleiding 5 Inleiding tinchem, en hij was een van de uitverkorenen waaraan wij toen, dankzij de Oh, dan is het goed. Hier botsen twee belangen. De vaders schone scheikunde, veel vermaak wis- die als de dood zijn voor brand en ont- RODAX of de lotgeval- ten te schenken. ploffingen. En de kwajongens die vuur len van een pyrotech- en knallen juist leuk vinden en gauw nisch laboratorium Opvoeders zijn erg ongerust als hun uitgekeken zijn op de scheikundedoos pupillen of kinderen met chemische waarmee vader hun aandacht tracht af stoffen experimenteren. De gedachten te leiden naar steriele kleurtjes en neer- Scheikunde is een schone zaak, gaan onmiddellijk in de richting van slagjes. die schenkt het mensdom veel vermaak. brand en ontploffing. De bandrecorder Is het gevaarlijk, spelen met vuur? Ze- van mijn geheugen kan nog steeds een ker. Vader heeft gelijk. (Daarvoor heb Toen een leraar dit grapje tegen mij stem afspelen waarin die vrees door- ik zelfs een vaderlijk argument: heel maakte hadden de mensen in Bhopal, klinkt. Eén van onze chemie-vrienden veel ervaring.) En toch kan vader mij Lekkerkerk en Gouderak hem nog niet liet ons in zijn schuurtje (pardon: labo- nog meer vertellen. Want is het niet kunnen tegenspreken. We schrijven na- ratorium) zien hoe een schepje suiker juist dat vleugje gevaar dat spelen met melijk begin jaren zestig. Deze periode en een dikke uilvlinder spetterend ver- vuur zo spannend maakt? Waarom verliep voor mijn broer Rop en mijzelf brandden in een papje van zwavelzuur zouden mensen anders vuurwerk afste- minstens net zo stormachtig als het met permanganaat. Er werd op de deur ken op oudejaarsavond? Ja, er is nog tijdvak van pakweg 1965 t/m 69, dat als de roerige jaren zestig de geschiedenis gebonsd (die zat op slot). Het was zijn vader. een ander motief: het is wanorde, die maar eens per jaar mag binnen zekere in zou gaan. Voor ons tweeën begonnen de roerige jaren zestig al in 1961. Mijn Tonnie, er brandt toch niets? Nee, hoezo? grenzen natuurlijk. De één krijgt een kick door op ski s van leraar maakte deel uit van het zgn. mensdom in het Oost-Gelderse Doe- Ik ruik het! Tonnie, er brandt wèl iets! Nééhee! Er oxideert alleen maar wat. een helling te suizen, de tweede koopt een snelle auto en negeert de toegestane
inleiding 6 maximumsnelheid, weer een ander be- salpeterpapier aan te steken. Op dertig trouwens ontsluieren). Het was een geeft zich alleen geestelijk in gevaar en meter afstand klonken de explosies als poedermengsel, dat in een flits ver- kijkt tot diep in de nacht naar geweld- doffe dreunen. De sambalpotjes kwa- brandde. Een daarmee gevuld punt-22 films. Mijn broer en ik speelden met men op aarde terug in de vorm van hulsje bleek niet, zoals we verwachtten, vuur en vuurwerk, om de boel op stel- hagelbuien van dobbelsteentjes glas. als een raket weg te schieten, maar met ten te zetten. Toch voel ik me niet op Het aantal sambalpotjes in een huis- een scherpe knal te exploderen. mijn plaats in dit rijtje. Brekebenen, houden is gering. Dus moesten we al wegpiraten en Reaganfilms... Niks voor gauw overstappen op jampotten. Deze Meteen gingen we aan de slag. Of moet mij. Het rijtje deugt niet. De geneugten knalden echter niet hard genoeg naar ik zeggen: in de slag? In cellofaan zakjes van de massamens kunnen niet in één onze zin. Bovendien ontstonden grote deden we een schep langzaam brandend adem worden genoemd met kwajon- scherven, waarvan sommige een soort buskruit, een afgesloten hulsje met genswerk, keet en rel. zeilvlucht maakten. Dat vonden we, RODAX-3 en een lont van salpeter- Enkele weken nadat we het buskruit zelfs bij onze toenmalige overmoed en papier. We moesten natuurlijk even opnieuw hadden uitgevonden ontplof- onwetendheid, te gevaarlijk. Verder proberen of deze bommetjes het wel de- ten onze eerste bommetjes. Een mijl- hadden we geen vrede met de manier den. De achtertuin van een ouderling paal, vonden we, dus onthielden we de van ontsteken. We wilden alles zèlf van de Nederlands Hervormde Kerk datum: 5 november 1961. De bomme- kunnen, en niet afhankelijk zijn van diende als proefterrein. Steekvlammen tjes waren gemaakt van sambalpotjes oude Duitse geweerpatronen. scheurden de novemberavond open... met daarin wat kaliumchloraat/suikermengsel. Als ontsteker diende een slag- Een grote stap voorwaarts deed mijn harde knallen, en overal sloegen de honden aan. Toen we vonden dat het slacht- hoedje van een geweerpatroon, dat tot ontploffing werd gebracht door de pa- broer Rop kort daarna met de uitvinding van RODAX-3. (RO = Rop, DA = offer wel voldoende had gevloekt, besloten we het offensief te verleggen troonhuls met langzaam brandend kruit te vullen en dit via een lont van David, X = geheim, 3 = het nummer van de vinding. Dit boek zal het geheim naar de voortuin van een natuurkundeleraar, die Rop een onvoldoende had ge-
inleiding 7 geven. Deze man woonde in een nieuw- pakken ook, maar omdat hij net zo uit- klappen waren een daalder waard... bouwwijk. Bergen zand, bouwketen en geput was als ik, kon hij me alleen maar Maar omdat zestien wat weinig was in steigers boden ideale dekking. De strate- een flinke schop geven en weer loslaten. vergelijking met de ruim dertig explo- gie was verbluffend: snel opduiken, Fluitsignalen brachten ons weer bij el- sies van de eerste avond, besloot ik er ieder zou dan één of twee bommetjes kaar. Wat mij betreft was het feest voor- nog één zware donderbus aan toe te ontsteken, wegwezen. Een vriend van bij. De anderen hadden daar begrip voegen. In plaats van zo n miezerig ons deed ook mee, zodat na iedere uit- voor. De laatste bommetjes werden bij punt 22 -hulsje nu een volwassen val vijf of zes dingetjes op het gazon la- de Gereformeerde Kerk op het zadel punt-50 -patroonhuls. En in plaats van gen te vonken. Als de lont het kruit van een damesfiets gelegd en afgesto- een zakje nu een stuk van een dikke bereikte, zwol het vurige puntje aan tot ken. Het idee dat straks een nietsver- gordijnroe vol langzaam brandend een één meter hoge steekvlam; sommige moedend achterwerk de Here zij kruit. De laatste was bedoeld om scher- vonken stegen tot boven het dak. Dan...! geprezen op het zwartgeblakerde leer ven van de huls binnen boord te hou-... de scherpe flits-knal, nog één,...!... zou plaatsnemen monterde me weer den. (Pas veel later kwam ik er achter een harde knal en nog één... Er waren helemaal op. Het plan om de volgende dat zo n buis gewoon openscheurt, en ook blindgangers. avond dóór te gaan, stond daarmee als hij dat niet doet, functioneert als ge- Op het laatst stond de leraar voor zijn vast. weerloop die schroot afschiet...). Een slaapkamerraam zogenaamd de krant klein beetje ongerust was ik wel, maar te lezen. Misschien moesten we die paar Wel moest er iets gedaan worden aan na al die jaren kan me ik niet meer her- laatste bommetjes maar in zijn achtertuin droppen. Toen we echter de brand- de te grote pakkans. Dit probleem hield vooral mij bezig, en daarom verzon ik inneren waarover precies: dit projectiel of het gevaar opnieuw gepakt te wor- gang achter de huizen inliepen stond daar een grote schim ons op te wach- een manier om de hoeveelheid aanvallen tot het kleinst mogelijke aantal te den. ten. Vlucht, riep Rop. Na een wilde achtervolging kreeg die kerel me nog te beperken. Zestien bommetjes werden tot één tros verenigd. De eerste zestien Het laatste probleem loste zich vanzelf op: Rop en onze vriend Gerrit zouden
inleiding 8 wel even langs het huis van de leraar de misstand moest worden aangepakt... ontstekingskruit (RODAX-1) gevulde rijden... Ik kreeg er hoe langer hoe minder zin balpenstiften. Op grote afstand stond ik me te verbij- in. Niet te dicht bij de huizen afsteken en ten... waarom gebeurde er nou grote afstand bewaren, adviseerde ik niks...maar dáár begon het! Een flits en Om geen spelbreker te zijn bood ik aan voor alle zekerheid. een knal, aanzwellende gloed, flits, de munitie voor ze te maken. Na het knallen en flitsen en toen de flits die de daverende experiment vonden ze dat Ze hebben zich keurig aan deze aanwij- sky-line op het netvlies vastlegde, de een goed idee. Misschien nam dit een zingen gehouden. De kruik werd op een klap die wegstierf. Een mengsel van paar remmingen weg. En ach, het was braakliggend terrein in een diepe kuil kindergehuil en het slaan van voordeu- toch allemaal goed gegaan? (Ook op tot ontploffing gebracht. Maar goed ren vulde de lucht, zoals dof rumoer na school bleven de gevolgen uit. Er waren ook. De knal moet iets verschrikkelijks een onweer. Na een minuut doemden geen lastige vragen, laat staan straffen. zijn geweest. Op daken verderop klet- de twee bommengooiers op. Ze droe- Op de auto van de leraar zaten salpeter- terden stukken metaal, herinnert Rop gen hun vermomming nog carnavals- spetters, maar niet één krasje, helemaal zich. (De meetkundeleraar zal er echter maskers en moesten onbedaarlijk niets... Rop had de tros vlak naast de niet veel van hebben gemerkt; later ont- lachen. Wat een dreun hè? Hartstikke auto laten vallen). Dus vulde ik na dekten wij dat hij ergens anders woon- goed! In zijn enthousiasme stelde Rop schooltijd een dikke buis met twee ons de!) Iedereen was verblind, en toen ze voor om de volgende avond ook de RODAX-3, en wurmde die in een voe- na een halve minuut weer iets konden leraar meetkunde maar eens op een bommetje te trakteren. En Gerrit wist tenkruik. Als ontsteker diende een dun buisje uit een oude keukengeiser, stevig zien, was er rook, rook en nog eens rook. Min of meer op de tast probeer- een paar kennissen, die vast wel mee wilden doen. Vervolgens kwam een volgestopt met traag brandend buskruit. Volgens hetzelfde principe maak- den ze weg te komen. Maar opeens doemde een man op die dreigend met meisje ter sprake, dat van haar vader niet teveel mocht. Ook deze schrijnen- te ik tien bommetjes van punt-30 -hulzen en uitgegloeide, met een kolenschop zwaaide en Blijf staan! riep. Signaal om heel hard weg
inleiding 9 te hollen. De man gooide de schop, kennissen brachten elk een punt-30-er beter typeert dan juist dit. RODAX maar miste. tot ontploffing in het park naast de aula bleek een bruikbare formule om deze waar het vreetfestijn plaatsvond. Loei- toen nog sluimerende tijdgeest tot le- We stonden verderop wat na te pra- harde knallen, weet Rop nog. Ik ven te wekken. ten, vertelt Rop, toen opeens de politie dacht: oei, oei, de ruiten. Eerst verstop- aan kwam scheuren. Het ging zo snel ten we ons in het park, maar er kwa- De bommetjes waren nog niet op, dus dat we niet konden vluchten. Een geluk men wel honderd man naar buiten ging de groep door. Nu moest de vader eigenlijk, want nu konden we ons van rennen, dus dat was opnieuw: wegwe- die zijn dochter binnenhield eraan ge- de domme houden. Ze wilden weten zen. loven. Maar toen de kruitdampen van wat we deden en zo. Tenslotte noteer- de eerste aanvallen op de burcht be- den ze onze namen. Willem Dekker zei Wie denkt dat het daarmee afgelopen gonnen op te trekken, zette Pa het ik. Dat schreven ze op en toen reden ze was, verkijkt zich op de enorme stimu- groepje bommengooiers, dat zich op verder. lans die uitging van spelletjes met vuur veilige afstand waande, opeens in het en de daarmee veroorzaakte wanorde. volle licht van zijn koplampen. En met- De groep ging gewoon door. Trillend De kneedbare mensen-van-stopverf, de een gierde de auto op hen af. Ze kon- van de zenuwen, maar toch. Ze fietsten plastic people die alles gelaten aan- den nog maar nèt de fietsen in het bos naar de school, waar die avond een vaarden en ongevoelig zijn hoe kun je gooien en zich onder de struiken ver- Boerenkoolfuif werd gehouden. Dat ze laten schrikken, uitdagen en tot ra- stoppen. Omdat de man als een dolle was een boertig leerlingenfeest, waarbij het onder andere in de bedoeling lag zernij brengen? Laat ik er meteen aan toevoegen hierbij niet speciaal een van bleef rondcrossen, hebben ze zich via het bos teruggetrokken en langs veilige zoveel mogelijk kleffe stamppot-metsloot-vette-jus naar binnen te lepelen. onze slachtoffers op het oog te hebben, het was de hele sfeer van gezapigheid omwegen een goed heenkomen gezocht. Eindelijk zou het verder stil blij- Ongetwijfeld verslikte men zich die avond, want Rop, Gerrit en de twee en volgzaamheid waartegen we tekeer gingen. Ik weet niets dat de jaren zestig ven. Ook de volgende avonden bleef het rus-
inleiding 10 tig. Het kruit was op; we moesten even helemaal opging in een gesprek over de sen van Gerrit sloeg m n onrust om in op zakgeld wachten. Rop had trouwens hypotheek, brak Rop de lamp gewoon een misselijkmakende angst. De jongen eventjes geen zin meer en Gerrit wilde af. Het kostte heel wat lampjes voordat keerde al gauw weer terug en mompel- nu eerst proberen zelf bommetjes te we een methode hadden gevonden om de iets over plastiek-bommen. (Dat was maken. (De X van RODAX stond er het glas te breken zonder de gloeidraad in die tijd een bekend begrip vanwege niet voor niets: we waren helemaal niet te beschadigen. Met zo n lampje in een de Algerijnse opstand maar wij wisten genegen het geheim met hem te delen). zakje RODAX-1 ontstaken we in de donders goed op welke Algerijnen de Kruisbergse bossen een tweede voeten- schoolleiding het gemunt had). En ja Enkele dagen later was er nieuw kruit. kruik. Een dikke stapel kranten had de hoor: de conrector stapte zonder klop- Het eerste dat we daarmee deden was knal moeten dempen, maar daar kwam pen de klas binnen en ontbood Rop. een veldfles tot ontploffing brengen bij niet veel van terecht: het vele papier Mij nog niet, maar dat leek me een een padvindershuisje. Er bleek een hele veranderde in een sneeuwbui van snip- kwestie van minuten. M n mond was kolonie groene mannetjes in te zitten, pertjes en vreemde pluizen. Nog kurkdroog, zodat ik nauwelijks kon zodat we ons enige tijd in het bos vreemder vonden we de gekrulde me- antwoorden op de vele gefluisterde vra- moesten schuilhouden. taalflarden, die we nu voor het eerst op gen. ons gemak konden bekijken. Nou ja, op Volgende project. Van gejatte fietslamp- ons gemak... Het vage gevoel dat we te De minuten werden uren. Toen was het jes en kerstboomverlichting maakten ver waren gegaan werd sterker. middagpauze. Blijkbaar ook voor de we een aantal elektrische ontstekers. Dat jatten was een spannende bezig- Op een ochtend kwam de conrector in ondervragers van Rop en Gerrit, want die twee liepen opeens zomaar buiten, heid. Zo kon ik de koplamp van een fiets, die achter het huis van de domi- de klas. Gerrit werd weggeroepen. Even later haalde hij ook een tweede jongen alsof er niets was gebeurd. Inderdaad waren ze niet eens erg bedrukt, eerder nee was gestald, niet openkrijgen. Rop wist raad. Terwijl het bezoek binnen uit de les. Omdat die dezelfde achternaam had als een van de twee kennis- opgelucht. Ze hadden hun aandeel in de zaak bekend. Om welke zaak van de
inleiding 11 vele zaken het precies ging? De natuur- Rop en Gerrit werden zeer mild ge- van de chemicaliën door onze ouders. kundeleraar. Hij had die ochtend twee straft: twee middagen nablijven en ex- Uiteraard wisten we de sleutel van de stukjes metaal in zijn voordeur ontdekt. cuses aanbieden aan de leraar. Bij die kast te jatten en geleidelijk wat spullen Omdat Gerrit vroeger eens voor de gein laatste gelegenheid hoorden ze interes- in handen te krijgen. Geen enkel pro- een carnavalsmasker tijdens zijn les had sante bijzonderheden. Tijdens de knal- bleem.en natuurlijk kochten we nieuwe opgezet, beschikten de onderzoekers len waren de ruiten bol gaan staan, en voorraad. Toch dwong het verbod ons over een deugdelijk aanknopingspunt. bij de laatste zware klap werd er heel stiekem te werk te gaan. Aan knallen De rector had Rop geconfronteerd met hard op de deur gebonsd. De scherven. viel dus even niet te denken; de aan- een cellofaan zakje vol kruit (een blind- Gerrit s vader, die aannemer was, zou dacht verlegde zich als vanzelf naar ganger); in zijn ogen een plastic bom... de deur herstellen. Het bleek niet mo- rook, stank, traangas en dat soort din- gelijk het lelijke gat, waar de scherven gen. Experimenten moesten onopval- Ik ging vrijuit. Misschien dat mijn leef- gezeten hadden, onzichtbaar af te wer- lend gebeuren, of worden ingekleed. Zo tijd van 13 jaar, en het feit dat ik de bes- ken. Uiteindelijk werd de deur vervan- gingen we vlak voor de jaarwisseling te leerling van de klas was, daar iets gen. Dit moet de oorzaak zijn geweest toch weer knallen, maar nu zogenaamd mee te maken had. De schoolleiding van de legende, die ik bijna 20 jaar later met gewoon vuurwerk dat veilig heette zag blijkbaar niet dat je in zo n positie hoorde. Iemand vertelde mij en hij te zijn. Desondanks bleef het behelpen. blootstaat aan allerlei pesterijen, en had het van horen zeggen dat er een Het bleek een stimulans om de schei- daardoor sterk gemotiveerd bent de school was in Twente of zo waar leer- kundeboeken in te duiken en achter- geestdodende lessen te ondermijnen door zowel de kwelgeesten in de klas als lingen zó boos waren geworden op een leraar, dat ze zijn voordeur met een grondinformatie te verzamelen. de potentaatjes vóór de klas allerlei moeilijkheden te bezorgen. Maar dat is bom hadden opgeblazen. Ik werd een kei in scheikunde. Toen ik een jaar later het vak voor het eerst op misschien een onderwerp voor een ander boek. Terug naar de realiteit. Eén straf heb ik nog niet genoemd: de inbeslagname school kreeg, waren mijn cijfers 10, 10 en nog eens 10. Dat bleef zo tot en met
inleiding 12 het eindexamen. Maar lang voor mijn vlammen uiteen. De foto s (figuren 1 en deze dingen toch een positieve en mo- eerste scheikundeles op school kregen 2) laten één zo n proef zien. derne glans te geven. Onze raket-expe- we weer toestemming te experimen- rimenten, die op zichzelf geen bal met teren, onder een aantal voorwaarden, Het woord ra- ruimtevaart van doen die erop neerkwamen dat we nooit meer overlast of gevaar zouden veroor- ket had in die tijd een Figuur 1 hadden, profiteerden er toch op een bepaal- zaken. De uitleg van de regel was: magische klank. de manier van: ons Overlast en een beetje gevaar mag wel, Het was de tijd werd niets in de weg als je er maar voor zorgt dat ze er niet van de eerste gelegd, onze omgeving achter komen. ruimtevluch- had er vrede mee, af- ten. Gemini en gezien dan natuurlijk In de zomer van 1962 liet ik mijn eerste Apollo waren van een (terechte) raket op. Hij bestond uit een alumini- nog toekomst- um sigarenkoker, gevuld met buskruit muziek, laat plus petroleum (als lanceerbuis diende een kleine, in de grond ingegraven gra- staan dat iemand toen Figuur 2 naathuls). Het gemeen sissende projec- vanuit een ver- tiel kwam 20 meter hoog. Nadat alle ontwaardiging dure sigaren van mijn vader waren ontmanteld, moesten we noodgedwongen over kruisraketten en starwars onze bezigheden als negatief zou hebben ge- overschakelen op plastic buis. De resultaten bleven wisselvallig; sommige ra- kwalificeerd. Weliswaar bestonden ook toen al ge- ketten kwamen wel zo n 40 meter hoog, andere ploften in spectaculaire steek- weldige militaire raketarsenalen, maar de ruimtevaartpropaganda wist aan
inleiding 13 gevaarlijk niespoeder), brokjes TNT die we uit een 155 mm Long Tom-granaat hadden gepeuterd op het toilet verbranden, waardoor alles onder het roet kwam te zitten, en stinkend aluminiumsulfide in de sneeuw strooien, zodat de mensen het aan hun schoenen kregen en naar binnen brachten. Als sportieve bijdrage aan een school-toernooi legden we met sulfide gevulde sneeuwballen achter het doel van ons zaalhandbalteam, dat dan ook glansrijk verloor. Maar ook onze niet-chemische rottigheidjes waren vaak fnuikend voor de ordelijke gang van zaken. Rop schoot met elastiek een propje, maar dan gemaakt van de tinnen capsule van een wijnfles, tegen het hoofd van de dominee (het Gemeentelijk Lyceum was weliswaar een openbare school, maar de kerken hadden er toch een paar uurtjes godsdienstles veroverd). Godverdomme, brulde de man - en terecht. Ik kauwde mijn proppen van multo- vrees voor ontploffing en dergelijke. (Overigens werden wij, naarmate kennis en ervaring toenamen, steeds voorzichtiger. Tot die ervaringen behoren ook enkele bijna-ongelukken, waarover verderop in dit boek méér wordt verteld.) In die tijd kleefden trouwens aan scheikunde nog geen smetten. Gifbelten en zure regen hadden geen aandacht. Ook de tijdgeest was heel anders dan nu. Wie tegenwoordig de dingen doet die ik enkele bladzijden eerder heb beschreven, zou waarschijnlijk door de politie worden opgepakt. Overigens komt ook in dit verhaal de politie wel in beeld. Het begon met allerlei kattekwaad in de klas. Aan sommige van onze stunts zat hoe kan het ook anders een chemisch luchtje. Zoals plasjes ether en chloroform laten verdampen, fijngemalen kaliumpermanganaat verstuiven (een zeer heftig werkend, maar niet onblaadjes, en schoot die weg uit een korte plastic buis aan het eind van een gasslang. Met de slang in mijn mond en achter mijn arm, en de buis onder het tafeltje of achter de boeken, wist ik heel wat van die kleffe, lauwe klodders in de nek van deze of gene vijand te schieten. Of op het bord waar de proppen mooie spetters achterlieten. Rop en zijn buurman wierpen gekauwd papier tegen het plafond, dat spoedig gepokt was met dikke bulten, blauw van de inkt. Zeer geslaagd was ook het doorgeven van een klosje visdraad door de klas. Op het laatst zat iedereen op onzichtbare snaren te tokkelen. Toen de leraar nijdig van het podium de klas in stapte om poolshoogte te nemen, trok hij een paar tafeltjes mee. Vervolgens en dat was het mooiste bestrafte hij de leerlingen die achter die tafeltjes zaten. Wat waren we toch geniepig! Maar op de laatste dag voor de Kerstvakantie maakten we een fout: openlijk stopten we kolven en flesjes chemicaliën, die tot de inventaris van het scheikundelokaal behoorden, in onze tassen.
inleiding 14 Het werd verraden. De rector kwam wel uit zou rollen. Dat gebeurde niet. Ik bij een dominee in de kost werd ge- (begin februari 63, de eerste dag van was dan wel 14, en Rop 16, maar daar- daan. Deze scholen leken in niets op el- die maand dat het dooide) de klas in en om waren we nog niet naief. Een on- kaar. Aalten was braaf, maar ook mild; beval de daders zich te melden. Anders dervraagster van de kinderpolitie de spanning tussen leraren en leerlin- zou de politie er bij worden gehaald. vuurde strikvraagjes op me af, terwijl gen was er niet zo groot, en ik heb er We besloten het erop aan te laten ko- Rop achter haar stond. Hij seinde de maar twee keer wegens een hoog cijfer men. De buit werd op een donkere juiste antwoorden. Toen ze ons in de of een adrem antwoord slaag gehad van avond in een oud konijnenhol in het verhoorkamer alleen lieten, dachten we klasgenoten. Een hele verademing in bos verstopt, op twee kolfjes na, omdat eerst aan een list met microfoons of vergelijking met de vorige school, waar het immers ongeloofwaardig zou zijn zoiets, maar waarschijnlijk maakten ze ik alleen door wangedrag en gemene alles te ontkennen terwijl wel tien men- gewoon opnieuw een fout. Met wat ge- streken de pestkoppen in het defensief sen het gezien hadden. De berekening smiespel, gebaren en geheimtaal stem- kon dringen (mede omdat ik zodoende was dat de politie er niet bij gehaald den we de verhalen op elkaar af... en de lachers op m n hand kreeg). zou worden, en, als dat tòch zou gebeu- gingen vrijuit. Zetten daarentegen had de reputatie ren, van die paar kolfjes geen halszaak een soort strafkolonie te zijn voor lasti- kon worden gemaakt. Het werd een Toch niet helemaal. De schoolleiding ge gevallen. In werkelijkheid was het dubbeltje op zijn kant. zon op wraak ( Douwes, we hebben ta- een vergaarbak van allerlei prachtfigu- De politie werd ingeschakeld, en tijdens bak van jullie ) en schorste Rop voor ren uit het hele land, die al flink de de verhoren werd ons al gauw duidelijk waarom: er bleek heel wat meer gesto- drie dagen. Onze ouders namen ons daarop allebei van school. Vervolgens koorts van de jaren zestig onder de leden hadden, en fantastisch keet konden len te zijn dan wij wisten, en met grote hardnekkigheid dagen lang beet werden we uit elkaar gezet: ik kwam op de Christelijke HBS in Aalten en Rop trappen. Voor zover men tenminste nog op school kwam. Er werd flink gezopen men zich vast in die twee kolfjes, in de verwachting dat de grote bekentenis er verhuisde naar de wel heel godsgruwelijk gristelijke HBS in Zetten, waar hij (in de klas bedoel ik). Rop had er veel plezier. Bijna stikkend van het lachen
inleiding 15 vertelde hij hoe een van de leerlingen mogelijk dat iemand daar zelfstandig ging chloroform te maken uit aceton en af en toe tijdens de les zijn knieën tot dezelfde uitvinding deed (het buskruit chloorkalk waarbij de aceton verhit onder z n kin optrok, een brandende is per slot van rekening ook meer dan moet worden vloog de vloeistof in lucifer bij zijn kont hield en dan een één keer uitgevonden). Hoe dit ook zij, brand. Een pikrinezuurbereiding had snerpende wind liet die in een steek- de latere rookbommen van PROVO en als onvermoed bijeffect dat de zojuist vlam opbloeide. Een ander verscheen generaties actievoerders daarna waren gewitte muren knalgeel werden. Een op school met als enige kleding een op precies dezelfde succesformule geba- poging om hexogeen (springstof) te wollen deken. Een derde was gespeciali- seerd. maken eindigde in een wolk verstikken- seerd geveltoerist en beklom s avonds de formaldehyde-dampen. En zo kan ik letterlijk het meisjesinternaat van de Ik zag Rop maar eens in de zoveel we- nog wel een tijdje doorgaan. Heldringstichting, op zoek naar een ken, zodat ik vaak in m n eentje experi- warm holletje. Er werd gevochten met menteerde. Allerlei ingewikkelde Als Rop weer thuis was, maakten we al- leraren en geflirt met leraressen. Enzo- laboratorium-bereidingen probeerde ik lerlei prachtige plannen. Buisjes met voort, enzovoort. Rop kon met zijn in een eenvoudige vorm te gieten en ge- zwavelzuur en bovenin kaliumchloraat knalvuurwerk en rookbommen prima schikt te maken voor ons laboratori- bij een leraar aan een fietsspaak beves- in dit milieu gedijen. Er waren dus weer um, waarvan de uitrusting slechts tigen, zodat de stakker van zijn fiets zou de nodige chemische incidenten. Zijn enkele kolfjes en verder jampotten, spi- worden geblazen als hij weg zou willen recepten vonden gretig aftrek, want de ritusbranders en allerlei geïmproviseer- rijden. Balpennen, gevuld met mercuri- X van RODAX was inmiddels een dode letter. Het is aannemelijk dat ons RO- de rotzooi omvatte. Zo vond ik eenvoudige methodes om de meest ge- fulminaat, dat zou exploderen zodra iemand op het knopje drukte, voor het DAX-4-recept voor rookbommen, waarmee hij veel succes had, medio mene stoffen te maken, zoals broom, cacodyloxide, blauwzuur, rood rokend politiebureau strooien. Een stalin-orgel met 100 raketjes installeren op de 1963 langs deze weg in Amsterdam bekend werd. Maar het is natuurlijk ook salpeterzuur en nog veel meer. Daarbij ging ook weleens iets mis. In een po- romp van een oude molen (thans gerestaureerd), gericht op het politiebu-
inleiding 16 reau. Bij de nieuwbouw van kazernes vuld, een goedje dat vreselijk gaat stin- vervloeit en vreet het papier aan. Na en dergelijke een paar bakstenen met ken als er water bij komt. De plant was verloop van tijd zou het worstje dus ingebouwde chemische verrassingen bij erg droog; hij moest nodig water heb- bezwijken, de donderbus zou met zijn het bouwmateriaal voegen, zodat ze ben... Pas zeven jaar later hoorde ik van chloraatkruitonsteker (RODAX-1) in mee ingemetseld zouden worden. Een een meisje, dat in de bewuste periode het zuur vallen, gaan branden en ver- stuk vuurwerk, dat een uur lang zou bijles van hem kreeg, hoe prachtig dit volgens ontploffen. We hadden dit in- knallen, bij een katholieke kerk leggen had gefunctioneerd. Ze vertelde mij dit genieuze chemische tijdmechanisme (dit project noemden we: de Papenha- verhaal omdat de leraar vermoed had binnenshuis beproefd, uiteraard niet ter ). En nog veel meer rottigheid. Het dat Douwes er wel weer achter zou zit- met donderbussen, maar met gewich- verschil tussen dit soort plannen en ten; nou ben ik zo vreselijk benieuwd: ten van cement boven een verzinkte luchtkastelen was dat wij volkomen in hebben jullie het gedaan? (Ja). teil, die als gong diende. Deze proef staat waren ze uit te voeren. Gelukkig scheen te beloven dat tussen 30 minu- konden we de grote verleiding weer- De tweede stunt - enkele weken later, ten en vijf uur na plaatsing de donder- staan. Of moet ik zeggen dat slechts op oudejaarsavond - was minder bussen zouden afgaan, aldus de hele twee van dergelijke zoete wraaknemin- prachtig. We zouden in de grond een nacht een buurt waar enkele leraren gen ten uitvoer zijn gelegd? tiental potjes ingraven, met op de bo- van onze voormalige school woonden dem een flinterdun laagje zwavelzuur. in staat van alarm houdend. Toen op Sinterklaasavond 1963 een le- Daarboven moest aan een draad een Ofschoon we braakliggende terreinen raar van onze vroegere school na aanbellen opendeed, vond hij op zijn stoep grote kartonnen donderbus komen te hangen. In de draad was een klein voor deze bombarie hadden uitgekozen, kon ik m n ongerustheid niet van een pakje. Er zat een opgepotte kamerplant in, waaraan een kaartje zat Van worstje opgenomen, gemaakt van een stukje van een papieren zakdoekje, met me afzetten. Toen de eerste donderbus was geïnstalleerd, riep een vriend die Sint en Piet. Wat hij niet wist: de surprise was met aluminiumsulfide ge- daarin een schepje natriumhydroxide. Dit goedje trekt water aan uit de lucht, ook meedeed: Pas op, hij brandt! Rennen!
inleiding 17 Nee, riep ik, laat je vallen! En daar lagen we, als vissen op t droge, want iedereen had tevoren te horen gekregen: helemaal plat liggen, mond open, handen op de oren, Figuur 3 benen sluiten, voeten naar het springpunt. Toen de donder eenmaal was weggerold, hebben we de overige projectielen snel in een kuil afgestoken. In de verte stonden overal mensen voor de ramen. Nog nooit waren we zo opgelucht over een mislukking. Dit soort gevaarlijke stunts hoefde niet meer. Het wraakgevoel was over. Maar het verhaal over spelletjes met vuur gaat verder. Er brak een periode aan zonder brokken of riskante stunts; wèl bleven we studeren, proberen en streven naar perfectie. Toch geen saaie tijd, zoals ook al blijkt uit het bijgaande schoolkrantartikel (figuur 3).
inleiding 18 Een lading van proberen is één zo n regel, en daaraan enkele grammen is het te danken dat ik bij de ontdek- van dit mengsel, king die tot RODAX-2 zou leiden nèt onder water ont- niet mijn gezicht verbrandde (de details stoken in de al van dit ongelukje staan beschreven bij eerder genoemde proef 24.4). Overigens deed deze ge- wasteil, sloeg een forse scheur in het beurtenis mij het belang inzien van an- De beschreven Roda-AX-2 exp.- een metaal. En zo deden we nog meer uit- dere, elementaire regels die ik uit uitgebrande bazooka-raketmotor ge- vindingen, niet alleen explosieve trou- gemakzucht maar achterwege had gela- vuld met 450 gram RODAX-3 - was wens. ten: bewaar afstand en bescherm je ge- geen dieptebom, maar een raket die zicht. voldoende kracht had om meters diep Dit klinkt allemaal heel gevaarlijk, maar de grond in te dringen. Daarbij liet hij ik geloof dat deze probeersels en vin- Voor het juiste begrip van de verdere een gang achter die bekleed was met dingen alleen maar mogelijk waren op gebeurtenissen moet ik even stilstaan gesmolten en vervolgens samengebak- basis van voorzichtigheid en oplettend- bij enkele niet-chemische dissidente ken zand. heid. Anders was dit geëxperimenteer activiteiten die we vanaf eind 63 aan de Balpenstiften, gevuld met RODAX-1, ongetwijfeld vroegtijdig in een drama dag gingen leggen. We begonnen ab- bleken ook onder water te branden. Als geëindigd. Die keren dat er door on- surd-kolderieke, op uittarting en heilig- het daarmee te ontsteken vuurwerk gevuld was met RODAX-2 (een lood- wetendheid een kleinigheid mis ging, konden we achteraf slechts dáárom van schennis gebaseerde teksten te schrijven, met titels als De 187e divisie zwaar poeder op basis van loodmenie en aluminium) en in het water werd ge- een kleinigheid spreken omdat we bepaalde elementaire regels in acht had- aalmoezeniers te s-heer Hendrikskinderen (bij Goes), Mannelijk geslachts- gooid, ontplofte het met een bonkend geluid en een merkwaardige kracht. den genomen. Nooit meteen een grote hoeveelheid van een onbekend mengsel deel uit het midden der vorige eeuw, Personeelsuitstapje - een compositie
inleiding 19 voor drankorgel, Onthoofding: plech- konden we ze mooi op een paar don- schappelijke belangstelling voor de bio- tig dus gerechtig en Amerikaanse ver- derbussen of rookbommen trakteren! chemie, maar dat had allemaal niets te kiezingscampagne 1964 (dat laatste Voeg hierbij ons kunstzinnig gespuit maken met de toewijding die toen van ging ongeveer zo: Barry Goldwater / met verf en een gifplantenkwekerij een student werd gevraagd. Men vroeg: waterig / slijmerig / slijmbom / atoom- ( belladonna, stramonium, opium- aanpassing aan het academische milieu, bom). papaver, hennep waarvan we overi- enthousiasme voor de stokpaardjes van Het is natuurlijk verleidelijk om de na- gens niets gebruikten) en het zal de professor, voorbereiding op een car- druk te leggen op dingen waarvoor veel duidelijk zijn dat de echte woelige ja- rière bij Shell, de NAVO... nee, dié mensen tegenwoordig wel waardering ren zestig, die op uitbarsting stonden, scheikunde was geen schone zaak en zouden kunnen opbrengen, zoals onze ons niet zouden overrompelen. schonk me dan ook geen vermaak. weerzin tegen het militarisme, milieu- Ongetwijfeld lag er chemische kennis vervuiling ( Wilt u de natuur zien? Na dit zijsprongetje is het niet zo moei- ten grondslag aan mijn besluit om mili- Welnu, dat kan. Volg de afvoerbuis van lijk te begrijpen waarom mijn in 1965 taire dienst te weigeren. Wist u dat het uw toilet ), de Auschwitz-variant van in Utrecht begonnen scheikundestudie gelijktijdige gebruik van CS (zoge- het Christendom, Vietnam etcetera, tenslotte flopte. Weliswaar verslond ik naamd traangas) en napalm een manier maar dat is slechts de helft van de waar- alles waarmee de kennis over vuurma- is om blauwzuur te produceren? Eén heid. De andere helft is dat we hiermee kerij en andere spannende bezigheden van de vele Amerikaanse gifmengers- geen bevestiging, laat staan erkenning op hoger niveau was te brengen, zodat trucs in Vietnam! Deze dingen maakten zochten, hoogstens negatieve aandacht, want we hadden sowieso gelijk natuur- ik tenslotte methoden wist om zelfs uit gips een zeer heet verbrandend mengsel me woedend. Dat, en de vrees voor nieuwe pesterijen waarmee de georga- lijk! En als de gerefo-fascisten en biggen (onze term voor hetgeen later te maken (namelijk met aluminiumpoeder en wat water), en uit suiker al- niseerde stompzinnigheid gewoonlijk de kritiek onderdrukt, zeker in het le- klootjesvolk ging heten) daar nijdig om werden: prachtig toch? Want dan lerlei vergif (oxaalzuur, cyaangas), en daarnaast had ik een vurige weten- ger, motiveerde mijn NEE. En NEE luidde ook het antwoord op de burger-
inleiding 20 maatschappij die creativiteit doodt of debat nog niet in rook zou opgaan, in soldij probeert te nemen voor mili- moest nummer twee (die had ik) wor- taire doeleinden. Ik stortte me in de den afgestoken, en daarna nummer oppositie en was een virulente kern drie. Ik had een constructie bedacht om van een hele reeks acties. mogelijke steekvlammen te verzwak- Het voert te ver deze hier allemaal uit ken, en verder hadden we afgesproken de doeken te doen al is de verleiding dat er niet gegooid zou worden op erg groot omdat er heel wat kleurrijke brandbare vloerbedekking of in de verhalen bij zitten. Zelfs de veel kleine- buurt van gordijnen. re hoeveelheid acties en incidenten met een chemische component kan Figuur 4 Nadat de eerste rookbom hard sissend was afgegaan, verdween Veringa ogen- niet uitputtend worden besproken. blikkelijk. Het was een perfect uitge- Daarom slechts een bloemlezing van de en de salonfähige stromingen binnen voerde en ook succesvolle actie, die het meest leerzame gebeurtenissen. de studentenoppositie. Kritiek en acties door de gesprekspartners nagestreefde waren door sommigen ontdekt als ma- politieke compromis (het was één In februari 1967 brak plotseling brand nier om hogerop te komen. Gespreks- maand na mei 1968 ) de mist in hielp. uit in mijn kamer. Spelletjes met che- leider was de student E. Bomhoff, later micaliën? Nee, een doos met gewoon hoogleraar economie te Rotterdam. Bij de Dodenherdenking van 4 mei 69 vuurwerk was spontaan ontploft (figuur 4). Broei! In de lijst aan het eind Rookbomhof, grapte een lid van onze actiegroep, die een rookbom op zak zouden, aldus het regeringsdecreet, ook de in Indonesië gesneuvelde koloniale van hoofdstuk I leest u er meer over. had. In totaal waren er drie rookbomwerpers. Door loting was vastgesteld in troepen en de in Korea uitgeschakelde militairen (waaronder ex-ss-ers) wor- Ruim een jaar later vond een TV-debat plaats tussen onderwijsminister Veringa welke volgorde men moest gooien. Als na het eerste RODA-B-II-projectiel het den herdacht. Activisten in verschillende steden, waaronder ook Utrecht,
inleiding 21 wilden hiertegen demonstreren. Omdat door alle gezindten (ook van de kant meespelen. Branie en sociaal-psycho- het er naar uitzag dat de politie geen van ex-nsb-ers, zo werd mij later ver- logische groepsprocessen mogen geen spandoeken zou dulden, maakte ik een zekerd), arrestaties. vat krijgen op de te nemen beslissingen. krans met daarin een pond RODAX-4. Spelen met vuur! Bovendien een donderbus met 40 gram Bijna even onaangenaam verliep de na- RODAX-3.2e mengsel. Het was de be- bespreking van deze actie, waarbij en- Enkele jaren later zouden de groeps- doeling dat twee mensen de krans bij kelen mij van lafheid beschuldigden processen mij echter opnieuw proble- het Vrijheidsbeeld zouden leggen en omdat ik de donderbus niet had afge- men bezorgen. Geen branie dit keer, met een sigaret aansteken, terwijl ik de stoken. Mijn argumenten werden niet maar pils en hasj tijdens een gezellige, donderbus zou ontsteken tijdens de mi- geaccepteerd. Gevaar? Onzin, smoesjes. maar ook spannende nacht. We waren nuut stilte... Ik had natuurlijk voet bij stuk moeten een tijdrookbom aan het maken. De Zoals verwacht, was de politieke politie houden. In plaats daarvan gaf ik het volgende ochtend zou namelijk een uitermate actief en werden overal span- helse vuurwerk aan één van mijn critici congres over stadsvernieuwing worden doeken en pamfletten door stillen uit om hem mild te stemmen. Een gevaar- geopend door een zekere J. de Vries, het defilé geplukt. Maar de krans lieten lijke fout. Ruim een maand later, de president-directeur van Bredero, en ze ongemoeid. De minuut stilte kwam avond na de eerste veroordelingen in stuwende kracht achter het verfoeilijke en ging voorbij ik vond op het bom- het Maagdenhuisproces, waren er rel- Hoog-Catharijneproject. Voor onze volle Domplein nergens een plekje len in Amsterdam. De donderbus werd agitatie in de door mij opgerichte waar de donderbus zonder gevaar voor omstanders kon worden afgestoken. De door iemand tussen een peloton politieruiters gegooid. De paarden sloegen Muurkrant, en voor de vele acties tegen de kapitale stadsvernieling door beton- kranslegging verliep wèl volgens plan en het monument verdween achter een op hol en een ruiter viel op de keien. Gelukkig werd er niet teruggeschoten. boer De Vries lijkt de geschiedenis ons achteraf een beetje in het gelijk te stel- enorme rookkolom. Verwarring, klopjachten, verontwaardigd geschreeuw Mijn conclusie toen: alleen mensen die weten waar ze mee bezig zijn, mogen len, maar ik zal het nu over een historisch vergissinkje hebben. Het
inleiding 22 instrument, dat J. de Vries in rook had een verhoor zou meewerken, een over- kocht op het Waterlooplein. Politieke moeten doen opgaan, was een co-pro- treding zou begaan of naar het buiten- verhoren waren er ook, en toen de offi- ductie. De gezellige sfeer die nacht ver- land zou proberen te reizen. cier van justitie mij onderhield over het droeg zich niet met mijn strakke feit dat in mijn agenda de naam van toezicht. Na grapjes en opmerkingen Het onderzoek werd gaande gehouden een TASS-correspondent was gevonden hield ik me op de achtergrond. Daar- door het wantrouwen van de onderzoe- en ik er weer eens het zwijgen toe deed door ontging me dat iemand verzuim- kers zelf. Weliswaar had TNO alras zei hij: Ik vind u gevaarlijk. Mensen als de het plastic huidje van het flitslampje vastgesteld dat het om een rookbom u moeten definitief uit onze maat- te verwijderen. ging, maar toen vatte men opeens erg schappij verwijderd worden. Ik over- Om een lang verhaal kort te maken: het veel belangstelling op voor een rolletje weeg TBR te eisen. ding functioneerde niet, en toen ik tien koperdraad dat bij mij gevonden was. Tussen de bedrijven door begon de weken later werd gearresteerd en men Dat bleek een dood spoor. En wat die Muurkrant steeds feller in te hakken op vingerafdrukken nam... Ze hielden me rare harsachtige substantie was? Het ge- Amerika, de politie ( blauwhemden ) negen dagen vast. Huiszoekingen, rechtelijk laboratorium vond... Spaan- en Bredero, en toen tenslotte een artikel kruisverhoren, dreigementen. Ze gin- se vlieg, dus daar konden ze ook niks verscheen over uitspattingen van Prins gen naar mijn werk (dat draaide dus uit mee beginnen. Jarenoude kopij voor Bernhard en enkele adellijke heren, op ontslag) en haalden ook bij Rop de een anti-militaristisch artikel bevatte werd de Muurkrantpers in beslag geno- boel overhoop. Na die negen dagen een schets van een deel van een militai- men. Hier waren we volledig op voor- volgden negen maanden beperkte bewegingsvrijheid, gedurende welke ik af re basis. De marechaussee stelde vast dat m n broer die tijdens zijn diensttijd bereid; een geheime pers werd onmiddellijk in de strijd geworpen. Er en toe voor verhoor werd opgeroepen. Niet-verschijnen was bedreigd met on- getekend had; het handschrift kwam overeen met een door hem na een oefe- ontstond een rel (Kamervragen, publiciteit, enzovoort). Prettige bijkomstig- middellijke gevangenneming. Datzelfde kon trouwens gebeuren als ik niet aan ning ingevuld formuliertje. Hoe ik aan die lege traangasgranaat kwam? Ge- heid: dankzij deze toestanden moest de justitie tegen mij iets terughoudender
inleiding 23 worden om niet teveel in opspraak te Maar het gevaar toegeven heeft iets ab- kunnen maken. Terrorisme. Dit was de raken. Uiteindelijk liet men los en werd surds. Waarom zou een mens zich standaardreactie op mijn plan om dit de zaak geseponeerd (begin 73). zomaar en zonder nut en voor de lol boek te maken. Het was ook de kern in gevaar begeven? Dat doé je toch niet? van het justitiële wantrouwen, waarover Deze affaire was echter een duidelijke Hier dreigt de valkuil van de psycholo- ik zojuist heb bericht. vingerwijzing dat men van mij geen gismen over de Westerse mens die het Daarom moest dit verhaal het hele spelletjes met vuur meer zou tolere- gevaar geestelijk nodig zou hebben en verhaal ook verteld worden. Alleen zó ren. Daarmee was het chemisch avon- dat soort vage praat. Doe ik niet aan kan de achtergrond van dit boek wor- tuur ten einde. Pyrotechnisch labo- mee al moet toegegeven worden dat den verhelderd. Een verhaal over katte- ratorium RODA werd ontmanteld. gevaar een zekere bekoring kan hebben. kwaad, roekeloze streken, uittarting, Misschien is er tòch wel een nut. Maar goede en slechte acties, avontuur met Bij u rijst natuurlijk de vraag wat een wat zou nu het nut kunnen zijn van ge- een vleugje kruitdamp. Maar wat is boek als dit te betekenen heeft. Alleen vaarlijke spelletjes met vuur? Dat u een daar nou nuttig aan; was het de risico s maar een leuk proevenboekje? Dat zon- chemische kijk op bepaalde dingen waard? der meer niet. Er staan allerlei gevaar- krijgt, nuttig in een tijd van milieuver- Het gaat om kennis en vaardigheden, lijke proeven in, weliswaar omgeven vuiling? Dat mensen die reeds met vuur die bij sommigen vrees en onbehagen met alle mogelijke voorzorgsmaatrege- mochten spelen, geïnformeerd worden oproepen. Net zoals vroeger de heksen len, maar een mens is weleens onacht- over veiligheidsaspecten? Dit soort ar- weet hadden van dingen, die de toen- zaam of leest over dingen heen... Ik kan het gevaar niet wegmoffelen, dat zou gumenten is moralistisch. Er spreekt een behoefte uit de kritiek een slag voor malige machthebbers trachtten uit te bannen of te monopoliseren, en net zo- onverantwoordelijk zijn. (Trouwens: zelfs in de chemische industrie met zijn te zijn door allerlei edele motieven aan te voeren. Toen me dat duidelijk werd, als nòg vroeger de smid die ijzer smolt, ontzag maar ook afgunst opwekte, zo is geperfectioneerde veiligheidssystemen komen ongelukken voor). vroeg ik me af wèlke kritiek. Je vertelt mensen dingen, waarvan ze misbruik ook deze chemische kennis in feite taboe.
Inleiding 24 Iedereen, die vanwege eigenzinnigheid en nonconformisme af en toe op z n donder krijgt, wordt onweerstaanbaar door verboden kennis aangelokt. Voor de een is de lokkende vrucht aan de boom der kennis een leer die ketters wordt bevonden in het milieu waaraan hij of zij zich ontworstelt. De ander zoekt t in verboden drugs of verboden seks. En Rop en ik trachtten het gevoel dat alles netjes en ordelijk geregeld is ruw te verstoren met vuurwerk, rook en stank. Spelletjes met vuur kunnen een vorm van hekserij en ketterij zijn. Maar als u daar niks voor voelt kunt u het misschien gewoon leuk vinden: vuur, rook, stank, knallen en andere effecten. Dáárop doelde mijn leraar toen hij sprak: Scheikunde is een schone zaak, die schenkt het mensdom veel vermaak. november 1986 David Douwes
De proeven INDEX volgende
De proeven 26 De proeven Daardoor krijgt u meer vat op de gebeurtenissen. Want hoe uitvoerig iets het risico precies gelijk aan nul is indien u zich maar nauwgezet aan zo n voor- ook wordt voorgekauwd, u zult toch schrift houdt. Dat is niet het geval. Wel weleens beslissingen moeten nemen of wordt het risico dan veel kleiner. Een en Lees eerst de situaties tegenkomen die in de tekst niet ander is te vergelijken met de verkeers- Gebruiksaanwijzing zijn voorzien. Daarmee wil ik niet zeg- regels, die eveneens bedoeld zijn om de gen dat dit boek allerlei belangrijke za- risico s te verkleinen, maar het gevaar ken negeert of tekort doet, maar wel dat nooit helemaal kunnen uitbannen. Ove- de rijk geschakeerde werkelijkheid nooit rigens durf ik best de stelling aan dat u Begin nooit zomaar aan een proef. Lees voor de volle 100% in woorden is te bij chemische experimenten minder ge- eerst de hele beschrijving van het experi- vangen. De geest van het verhaal is dus vaar loopt dan bij deelname aan het ver- ment goed door. Als u iets tegenkomt minstens net zo belangrijk als de letter. keer. waarvan u denkt: Dit snap ik niet pre- Dit geldt ook voor de veiligheidsvoor- cies, maar wat de bedoeling is merk ik schriften, die bij elke proef zijn aangege- Er is nog een tweede overeenkomst tus- dadelijk wel, bent u verkeerd bezig. De ven, en die u goed moet doornemen, sen chemisch experimenteren en het ge- bedoeling van elke handeling moet reeds alvorens het experiment te starten. Als bruik van de openbare weg. In beide vooraf volkomen duidelijk zijn. een veiligheidsvoorschrift bepaalde at- gevallen kunt u te maken krijgen met de Niet voor niets worden de beschreven tributen vermeldt, zoals een veiligheids- wet (en met bepalingen van verzeke- verschijnselen steeds verklaard. Dat gebeurt in eenvoudige bewoordingen, zon- bril of een neutraliserende oplossing, moet u deze vanzelfsprekend van tevo- ringsmaatschappijen). Misschien heeft u aan de voorgaande korte kroniek van der lastige formules en dergelijke. De verklaringen zijn echter niet bedoeld om ren aanschaffen of maken. mijn chemische verleden de indruk overgehouden dat dit boek u wil aan- de tekst te verluchtigen, maar om duidelijk te maken wáár u mee bezig bent. Het woord veiligheidsvoorschrift zou wellicht de suggestie kunnen wekken dat sporen de wet te overtreden. Dit is echter geen opruiend pamflet maar