Slapen we slechter tijdens volle maan?

Velen hebben het weleens meegemaakt: je ligt te woelen in bed, kan moeilijk tot rust komen en als dat al lukt, word je halverwege de nacht wakker en begint het proces opnieuw. Je kijkt even door het raam en ziet buiten een fel, rond hemellichaam. Verklaring gevonden denk je, want is het niet zo dat we allemaal slechter slapen bij volle maan?

Maandag is er wederom sprake van een volle maan. Omdat deze iets groter en helderder dan gemiddeld is, hebben media het over een ‘supermaan’. Betekent dat dat we een onrustige nacht tegemoet gaan?

Ja, stelden biologen van de universiteit van Basel in 2013 op basis van data van 33 proefpersonen in het tijdschrift Current Biology, tijdens volle maan duurt het langer voor we in slaap komen. De nachtrust duurt korter en de melatonineproductie – het hormoon dat er ’s avonds voor zorgt dat we moe worden – ligt lager.

Lees ook: Waar komt het vallende gevoel vandaan als je inslaapt?

Een jaar later kwamen onderzoekers van het Nijmeegse Donders Instituut echter tot hele andere bevindingen. “Er is vaak beweerd dat de maancyclus van invloed is op ons slaapgedrag maar ik heb geen statistisch bewijs gevonden dat zo’n effect bestaat”, vertelt één van de betrokken neurowetenschappers, Martin Dresler.
Samen met collega’s bestuurde hij de Zwitserse gegevens, evenals andere onderzoeken die de laatste jaren zijn gedaan. Zo verzamelde hij data over 22.000 nachten waarin personen geobserveerd werden in de kliniek, waaronder 2.000 nachten in een eigen wetenschappelijke slaapkliniek. Wat bleek?

“Veel van die studies waren niet gepubliceerd omdat ze een negatief effect vonden. Juist die onderzoeken waarin wel een effect zou zijn aangetoond, leidden tot artikelen in wetenschappelijke bladen. Maar tegenover elke gepubliceerd onderzoek met positief verband stonden negentien niet gepubliceerde onderzoeken met een negatief verband.”

Nieuwe maan

Sterker nog, zegt Dresler: er was eerder bewijs om het omgekeerde aan te nemen: dat we slechter slapen bij nieuwe maan, wanneer alleen de schaduwkant van de maan is waar te nemen.

De collega’s in Zwitserland haalden hun data uit een onderzoek dat in eerste instantie niet bedoeld was voor het testen van het zogeheten maaneffect. “Daardoor was er een oververtegenwoordiging van ouderen in de testperiode rond volle maan. Dat is een groep die er in het algemeen sowieso langer over doet om in slaap te komen en minder vast slaapt.”

Als een dergelijk effect niet bestaat, waarom hebben we dan toch vaak het gevoel dat we onrustiger slapen wanneer het volle maan is? Volgens Dresler komt dat voort uit de wens om verklaringen te zoeken voor dat wat we meemaken. “Je slaapt slecht en het valt je op dat het volle maan is, dus maak je die koppeling. Terwijl we gedurende andere nachten net zo goed weleens slecht slapen, maar dan niet dat verband leggen.”

“Bovendien”, zegt sterrenkundige Milo Grootjen van ARTIS-Planetarium, “ervaren we vaak de fases waarin het nog net geen of net niet meer volle maan is, ook als volle maan omdat we denken dat de maan dan helemaal zichtbaar is. Dat is een periode van zo’n vijf a zes dagen. Dan lijkt het al vaker alsof er sprake is van zo’n verband.”

Placebo-effect

Ook is er volgens Grootjen sprake van een placebo-effect: mensen zouden zich bijvoorbeeld onrustiger of agressiever voelen in de nacht rondom volle maan. “Misschien gaan ze zich er wel naar gedragen als ze weten dat het weer volle maan is.”

Naast slechter slapen zouden er tijdens volle maan meer kinderen geboren worden en ook meer epileptische aanvallen plaatsvinden dan normaal. “Kleine studies kunnen weleens zo’n effect vinden, maar als je de kans op toevalstreffer verkleint door grotere datasets te gebruiken, verdwijnt zo’n effect al gauw”, zegt neurowetenschapper Dresler.

Dat wil overigens niet zeggen dat volle maan helemaal geen effect heeft op menselijk gedrag, zegt sterrenkundige Grootjen.

“Als je weet dat er weer eens sprake is van een supermaan, en je gaat er in de open lucht naar kijken met een geliefde, dan vind je dat waarschijnlijk mooi. In dat opzicht is er sprake van een emotionele component, maar dat is het dan ook qua effect op het menselijk gedrag.”