Plunderingen na rampen vallen vaak mee: 'Mensen proberen zichzelf te redden'
Verbijsterend en deplorabel hoeveel onkunde er is over menselijk gedrag na een ramp, vindt hoogleraar psychologie Tom Postmes (Rijksuniversiteit Groningen). 'Onderzoek toont keer op keer aan: na een ramp zijn er niet of nauwelijks plunderingen.' Al die verhalen die toch de ronde doen kunnen het reddingswerk volgens Postmes onnodig hinderen. 'Er is inmiddels een bloeiende literatuur over 'disaster myths' en hun kwalijke gevolgen.'
Wat zeggen deze studies over hoe mensen reageren op een ramp als Irma?
'Het antwoord is een beetje saai, maar bijna altijd doen mensen normale, begrijpelijke dingen. Ze vertonen geen spectaculair gedrag, maar doen wat ze kunnen om zichzelf en elkaar te helpen.
'Toch komen ze altijd weer terug: de berichten over plunderingen, die dan weer vermengen met rondtrekkende bendes. Zoals bij Katrina in 2005. Daar zijn zeker dingen gebeurd die niet kunnen, maar toch zijn de criminaliteitscijfers in die periode in New Orleans gedaald. De plunderingen bleken niet omvangrijk, zoals wel in de media werd vermeld.
'Veelal gaat het om mensen die eten en water uit andermans huizen of winkels halen. Dit is jezelf redden, en niet plunderen. Ik vermoed dan ook dat er nepnieuws rondgaat over plunderingen op Sint Maarten.'
Onze correspondent Kees Broere zag mensen met laptopdozen over een eiland lopen waar voorlopig geen stroom is.
'Dit zal ongetwijfeld gebeuren, maar daaruit kun je niet afleiden dat het systematisch is. Er zijn altijd criminelen, ook tijdens en na grote rampen. Maar het is goed niet te snel conclusies te verbinden aan de omvang ervan. Want het zou jammer zijn als het reddingsoperaties in de weg staat.'
Uit dat het gebeurt kun je niet afleiden dat het systematisch is
Verhalen over plunderingen belemmeren reddingswerk volgens u. Hoe zit dat?
'Als gevolg van de berichtgeving gaan hulpverleners met geweren, helmen en lichaamsbescherming de gebieden in. Bij Katrina pakte dit heel slecht uit, omdat het leger werd gestuurd om de veiligheid te herstellen, terwijl de slachtoffers eten en een dak nodig hadden. De kern is voor mij: stuur niet de politie, maar de brandweer en ambulances.'
U refereert aan de criminaliteitscijfers rond rampen, die niet zouden stijgen. Zijn de gebruikte data wel betrouwbaar? Zorgt een ramp niet ook voor vertroebelde statistieken door de chaos?
'Er is ontzettend veel aanvullend onderzoek, naast criminaliteitscijfers. Al zeventig jaar buigen onderzoekers zich over dit fenomeen. Als in de jaren vijftig ergens een orkaan was, gingen sociologische onderzoekers daar onmiddellijk heen om observaties te verrichten na de ramp en om interviews te houden met getroffenen. Zij rapporteerden systematisch wat mensen hadden meegemaakt. Of ze iets is aangedaan, bedreigd zijn of juist zijn geholpen. Meestal was het laatste het geval.
'Zelfs na de Tweede Wereldoorlog waren onderzoekers al verbaasd over de weerbaarheid van de bevolking onder dergelijke omstandigheden. In Groot-Brittannië is dit na studies over de bombardementen op onder meer Londen en Coventry de 'blitz mentality' gaan heten. Komt door ons karakter, de stiff upper lip, zeiden de Britten trots. Maar wat bleek, in Japan en Duitsland waren burgers net zo weerbaar tijdens de chaos van bombardementen.
'Alles wat onderzoekers verwachtten - mensen slaan op hol, raken gedemoniseerd, functioneren niet meer - bleek nergens op gebaseerd. Natuurlijk zijn dit andere voorbeelden dan een orkaan, maar het geeft aan hoe mensen betrekkelijk normaal gedrag blijven vertonen als ze moeten overleven. Ze verliezen elkaar niet uit het oog en helpen elkaar juist.'
Alles wat onderzoekers verwachtten - mensen slaan op hol, de boel implodeert - bleek nergens op gebaseerd
Waar komen verhalen over plunderingen dan vandaan?
'De verhalen zijn hardnekkig, deels omdat normaal gedrag rond rampen vaak wordt geïnterpreteerd als crimineel gedrag. Er wordt anders naar de medemens gekeken, want iedereen is bezig met helpen en daardoor ook hyper alert op mogelijke misstanden. Met als gevolg dat plunderingen worden gegeneraliseerd, overdreven of gedrag verkeerd wordt geïnterpreteerd.
'Terwijl de meesten in zo'n situatie alleen maar hun best doen om familie, vrienden en zichzelf te helpen. Neem mensen die voor de kijker in shock rondlopen. Verweesde mensen, zeggen we dan. Het helpt om zo'n iemand te vragen: wat bent u aan het doen? Of waarom schreeuwt u zo? Wat vaak blijkt, is dat hij niet in paniek is of op rooftocht, maar zoekt naar een oplossing voor het probleem dat hij heeft. Hij is iemand kwijt of zoekt naar verloren spullen.'
'Dus wacht met de conclusie dat het levensgevaarlijk is op Sint Maarten, want dan wordt het alleen maar moeilijker om de bevolking te helpen.'