Wetenschappers maken embryo van 'mens-varken'

Het experiment dat wetenschappers van het Amerikaanse Salk Institute deze week beschrijven in vakblad Cell is nog maar zeer pril. In een net bevrucht varkensembryo implanteerden ontwikkelingsbioloog Juan Carlos Izpisua Belmonte en zijn collega's menselijke 'stamcellen', blanco cellen die nog tot alle weefsels kunnen uitgroeien. Vervolgens lieten de artsen de varkensembryo's drie tot vier weken 'rijpen' in de baarmoeder van een varken.

Levende mensencellen

Toen de wetenschappers de embryo's vervolgens weghaalden en analyseerden bleek dat er in sommige varkensembryo's inderdaad hier en daar levende mensencellen waren gegroeid. Die zaten verspreid door het varken, in een verhouding van ongeveer één mensencel per 100 duizend varkenscellen. Opvallend veel hadden zich ontwikkeld tot hart-, nier- en levercellen, maar sommige waren ook uitgegroeid tot hersencellen - een punt van zorg voor onderzoekers die zich zorgen maken om varkens met een soort ontwakend menselijk bewustzijn in hun systeem.

Gemakkelijk was het experiment niet: vier jaar en ruim 2000 varkensembryo's had Belmonte nodig om zijn 'mens-varken' te verkrijgen. Die bleken ook nog eens niet goed te groeien en in feite maar weinig mensencellen te bevatten, vermoedelijk omdat mensen en varkens zo veel van elkaar verschillen. Niettemin spreken onafhankelijke experts wereldwijd van een 'veelbelovende' en 'grote stap voorwaarts'.

'Chimaeren' (half-vormen) zoals het vermenselijkte varken kunnen misschien ooit helpen om het tekort aan donororganen op te lossen, verwachten kenners. Eerder deze week liet een Japans onderzoeksteam zien hoe dat zou kunnen werken, door een muizen-alvleesklier te kweken in een rattenlijf. Daarna transplanteerden ze stukjes insuline-producerend weefsel naar een muis met diabetes. De muis genas van diabetes, zónder de afstotingsverschijnselen die normaal gesproken bij een transplantatie optreden en dus ook zonder de heftige immuunonderdrukkende medicijnen die transplantatiepatiënten normaal gesproken hun leven lang moeten slikken.

Doe mij zo’n nier

Voor zijn zieke moeder ging Volkskrant-verslaggever Dennis Rijnvis op zoek: waar blijven die nieren uit een donorvarken nou? (+)

Huidweefsel

In de verre toekomst die wetenschappers voor ogen staat staan patiënten die een donororgaan nodig hebben een beetje huidweefsel af in het ziekenhuis. Daaruit kweekt men vervolgens stamcellen. Die worden vermengd met een varkensembryo, dat is voorgeprogrammeerd om het gewenste donororgaan zelf niet te laten groeien: 'maak een varken zonder alvleesklier'. De mensencellen springen in op die 'niche', zo hoopt men, zodat er vanzelf een varken ontstaat met een menselijke alvleesklier. Die is vervolgens probleemloos naar de patiënt te transplanteren, omdat de alvleesklier is gekweekt uit lichaamseigen cellen van de patiënt.

Een boeiende 'stip op de horizon', reageert medisch ethicus Annelien Bredenoord (UMC Utrecht). 'En gezien het nijpende tekort aan organen zou ik het type onderzoek niet verbieden.' Wel zijn er allerlei lastige vragen aan de orde, signaleert ze, zoals de vraag of er met de techniek geen dierziektes kunnen overspringen op de mens. 'Maar echt conceptueel nieuw is dit niet. De fusie tussen mens en dier is in feite al gaande', vindt ze. Zo worden varkenshartkleppen al vele jaren ingezet om menselijke hartpatiënten te helpen.

Varkens zijn voor organen het ideale proefdier omdat ze genetisch niet al te veel verschillen van de mens, ongeveer net zulke grote organen hebben en razendsnel tot volle ontwikkeling komen. Andere onderzoeksteams proberen varkens genetisch zodanig te 'vermenselijken' dat hun organen direct bruikbaar zijn voor transplantatie. Ook hier gaat het overigens niet om varkens die er mensachtig uitzien: de vermenselijking mens zit in subtiele zaken zoals de suikers op de wanden van hun cellen.

'Wat ik zelf eigenlijk nog het belangrijkste vind', zegt Bredenoord, 'is de dierenwelzijnsoverweging. Mocht het ooit van een toepassing komen, dan ga je deze dieren erg instrumenteel gebruiken, als leverancier van organen. Terwijl we het diergebruik in de wetenschap juist willen vervangen, verminderen en verfijnen.'