Eerste kabinet-Rutte viel na verzet CDA'ers

Dat blijkt uit een reconstructie die de Volkskrant twee jaar na dato maakte van de dagelijkse gang van zaken in Rutte I, de van meet af aan omstreden samenwerking van VVD en CDA met de PVV. Elf betrokkenen verleenden deze winter hun medewerking. Oud-minister Leers stelde zijn dagboekaantekeningen ter beschikking. Samen vertellen de elf het verhaal van een coalitie die het onderlinge wantrouwen nooit te boven kwam: van een premier (Mark Rutte) die achttien maanden lang alles probeerde te doen om Wilders tevreden te houden, van een vicepremier (Maxime Verhagen) die vaak in opperste verwarring was, en van een gedoger (Geert Wilders) die resultaten wilde zien voor de 24 zetels die hij leverde en daarom vooral de ministers Rosenthal (Buitenlandse Zaken) en Leers (Immigratie en Asiel) voortdurend opjaagde.

Het is tot nu toe altijd de vraag gebleven waarom Wilders er na anderhalf jaar onverwacht de brui aangaf in het Catshuis. Nu blijkt waarom. Het fatale misverstand ontstaat als CDA-leider Verhagen staatssecretaris van Buitenlandse Zaken Ben Knapen begin 2012 laat uitrekenen hoeveel hij nog kan missen uit zijn budget voor Ontwikkelingssamenwerking. 'Als we echt willen, kan er nog twee miljard vanaf', zegt Knapen op gezag van zijn ambtenaren tegen Verhagen. Rutte en Verhagen stellen daarop Wilders gerust dat hij in ruil voor zijn steun aan nieuwe miljardenbezuinigingen naar buiten toe goede sier kan gaan maken. Wilders zelf heeft ingezet op een ingreep van 3 miljard.

Geen reële mogelijkheid
Knapen echter beschouwt de rekensom als een technische exercitie, niet als een reëele mogelijkheid. Als Verhagen hem vervolgens meldt dat er inderdaad 1 à 1,5 miljard vanaf gaat, gooit hij de kont tegen de krib: 'Prima Maxime, maar je begrijpt dan wel dat ik aftreed.'
Verhagen en Rutte reageren verbijsterd, maar Knapen heeft de steun van zijn partijgenoten in het kabinet. Die hebben zich niet lang daarvoor gezamenlijk voorgenomen dat zij zich feller teweer moeten gaan stellen tegen Wilders. Ze hebben er genoeg van steeds voor hem te moeten buigen, de grens is bereikt.

Verhagen vreest dan ook dat het toch al gespleten CDA uiteenvalt als hij Knapen laat gaan. Het gevolg is dat Wilders plots met lege handen staat. Knapen, terugblikkend: 'Wilders heeft geprobeerd een grote slag te slaan met ontwikkelingssamenwerking. Dat is hem niet gelukt.' Het verhaal van Knapen wordt bevestigd door de toenmalige ministers Gerd Leers (CDA) voor Immigratie en Asiel en Uri Rosenthal (VVD) van Buitenlandse Zaken.

'Het treft ons allemaal'
Officieel was Wilders slechts gedoger van het kabinet-Rutte I, maar achter de schermen bemoeide hij zich vrijwel overal mee. Premier Rutte was dag en nacht bezig de argwanende PVV-leider tevreden te houden, ten koste van zijn bewindslieden. Die vreesden op hun beurt Ruttes woede-uitbarstingen. 'Het treft ons allemaal', noteerde Leers daarover in zijn dagboek.

Het kabinet-Rutte I was missionair van 14 oktober 2010 tot 21 april 2012. VVD en CDA hadden samen een volwaardig regeerakkoord en met de PVV een gedoogakkoord op vier terreinen: immigratie, veiligheid, ouderenzorg en financiën. In de praktijk bemoeide Wilders zich met heel veel beleidsterreinen, blijkt uit de reconstructie, met name Buitenlandse Zaken.

Minister Leers had de meeste hinder van Wilders. Op diens terrein moest de PVV-leider scoren voor zijn achterban. Het leidde tot talrijke conflicten. In de reconstructie geeft Leers voor het eerst inzage in het dagboek dat hij in de achttien maanden van Rutte I bijhield. Over de bemoeienis van Wilders schrijft hij: 'Dit werkt zo contraproductief.'

Vandaag in Vonk, het zaterdagse achtergrond- en opiniekatern van de Volkskrant: een uitgebreide reconstructie van de val van het eerste kabinet-Rutte.