Teruglezen: formatiedebat | Wilders dient motie in: nieuwe informateurs moeten binnen acht weken met hoofdlijnenakkoord komen
Ondanks felle kritiek van de oppositie houden Wilders, Omtzigt en Yesilgöz vol dat hun ‘programkabinet’ iets heel anders is dan een ‘normaal’ meerderheidskabinet. Wilders kondigt meteen twee nieuwe informateurs aan: voormalig SGP-Kamerlid Elbert Dijkgraaf en oud-topambtenaar en prominent CDA’er Richard van Zwol. Binnen acht weken zouden zij met een hoofdlijnenakkoord moeten komen, kondigt Wilders aan in een motie.
Voor Kim Putters is zijn tijd als informateur voorbij. Oud SGP-Kamerlid Elbert Dijkgraaf en oud-topambtenaar Richard van Zwol mogen van Wilders het stokje van hem overnemen. Dijkgraaf is econoom en hoogleraar aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Van 2010 tot 2018 was hij Tweede Kamerlid voor de SGP. Van Zwol is een voormalig topambtenaar en een CDA-prominent. Ook is hij lid van de Raad van State, een belangrijk adviesorgaan voor het kabinet.
De leiders van de partijen die na dit debat weer aanschuiven aan de formatietafel krijgen het er hard van langs. Wilders wordt uitgebreid verhoord over het opgeven van zijn premierschap, wat de PVV-leider op zijn beurt juist ‘het grootste offer’ noemt.
Ook wordt er kritisch gekeken naar de vorm ‘programkabinet’, waar informateur Kim Putters mee kwam na de afgelopen informatieronde. In zo’n kabinet komen de aangesloten partijen met een ‘beknopt hoofdlijnenakkoord’. Daarin worden afspraken gemaakt over wat ze willen bereiken op onderwerpen als de woningnood, migratie en stikstof. Een nieuw kabinet moet dat vervolgens uitwerken en met plannen komen.
Zo’n hoofdlijnenakkoord, dat is al vaker geprobeerd en mislukt, zo benoemen kritische Kamerleden. Rob Jetten (D66) heeft het over een ‘hoofdlijnenplusprogramma-akkoord’. “Een simpele jongen uit Brabant als ik kan dit toch niet meer begrijpen,” zegt Jetten. “We moeten ook niet verhullen dat dit een gewoon meerderheidskabinet is,” beargumenteert Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA).
Het broze vertrouwen tussen de vier partijen komt ook veel aan bod. “Waar is Omtzigt door de pomp gegaan?” vraagt JA21-Kamerlid Joost Eerdmans zich af. Timmermans spreekt over Geert Wilders als ‘Gru met zijn 36 minions’, naar de populaire kinderfilm Despicable me waar een slechterik de baas is over zijn ‘minions’, kleine gele mannetjes.
Toch lijken de partijen zich aardig door de kritiek heen te manoeuvreren. Wilders kondigt in een motie, die hoogstwaarschijnlijk nagenoeg kamerbreed zal worden gesteund, dat de twee informateurs binnen acht weken met een hoofdlijnenakkoord tussen PVV, VVD, BBB en NSC moeten komen. De partijen hebben dus tot 15 mei om eruit te komen.
Lees hier het liveblog van het debat terug:
Live
Hiermee is het liveblog afgesloten. Bedankt voor het lezen.
De motie van Wilders is aangenomen. Kamervoorzitter Bosma bedankt oud-informateur Kim Putters. Binnen een uur overhandigt Bosma de opdracht aan de nieuwe informateurs.
Wilders dient een motie in waarin het vervolg van de kabinetsformatie wordt genoemd. Hiermee roept hij de twee informateurs Richard van Zwol en Elbert Dijkgraaf op binnen acht weken met een hoofdlijnenakkoord te komen.
Als het sneller kan, dan mag dat ook, licht Wilders nog toe. "Als het in 4, 5, 6, 7 weken kan, gaat het in 4, 5, 6, 7 weken. Maar wij hebben besloten de informateurs te vragen welke tijd zij nodig denken te hebben. Daarom staat er 8 weken."
Oud-informateur Kim Putters is klaar. Daarmee eindigt de eerste termijn.
"Bij elkaar opgeteld is dit echt iets anders dan we de afgelopen jaren hebben gezien," concludeert Putters over het programkabinet. "Uiteindelijk steunt elke vorm van een kabinet op het vertrouwen van de meerderheid van de kamer, en is dus parlementair." De komende jaren 'vragen om een beetje samenwerking en openheid," zegt Putters.
Het lijstje van onderwerpen, waar het al veel over gegaan is in het debat, is niet bedoeld als definitieve lijst van onderwerpen waar het hoofdlijnenakkoord over gesloten gaat worden, zegt Putters. Deze onderwerpen kwamen ter tafel tijdens gesprekken over de vorm, maar welke onderwerpen cruciaal zijn moet uit latere gesprekken blijven.
Oud-informateur Kim Putters spreekt van een lastige opgave. "Er zijn vooral veel onmogelijkheden op tafel gekomen."
Hij noemt de term 'programkabinet' géén nieuwe term. "Het is niet de term Putters." Het werd, zo zegt Putters, ook gebruikt voor het kabinet Drees.
Het debat wordt een paar minuten geschorst. Daarna is oud-informateur Putters aan het woord. Hij beantwoordt vragen die door de partijen zijn gesteld, maar mag verder niet geïnterrumpeerd worden.
Joost Eerdmans (JA21) mag als laatste aan het woord. Hij is kritisch over het programkabinet. "Het klinkt als een ouderwets dichtgetimmerd totaalpakket."
Laurens Dassen (Volt) mag spreken. Hij is de een-na-laatste spreker. Hij noemt een programkabinet als vorm 'prachtig'. "Dat is het dualisme waar we al jaren op wachten." Een kabinet met PVV, daarentegen, daar zit hij niets in. "Dat moeten we niet willen."
Van der Plas interrumpeert Dassen dat hij de kiezers van de PVV 'schoffeert' door dit soort dingen te zeggen. "Ze worden neergezet als gekke Henkies." Dassen blijft bij zijn woorden: "De PVV stemmer en de PVV zijn verschillend. De PVV is Wilders. Dat vind ik problematisch."
Mirjam Bikker (ChristenUnie) zegt dat het mogelijke kabinet moet beginnen met 'visie'. "Kies geen boekhoudersbenadering."
Chris Stoffer (SGP) steunt het voorstel van Putters om te onderzoeken of PVV, VVD, NSC en BBB samen een programkabinet kunnen vormen, zegt hij in zijn bijdrage. Ze stellen zich constructief op, maar vinden het wel belangrijk dat wanneer ze het kabinet ondersteunen voor de SGP belangrijke zaken als 'bescherming van het leven' en 'de natuurlijke orde van de schepping' ook bespreekbaar zijn.
Thierry Baudet (FvD) wil graag 'inhoudelijk kijken' naar een regeringsprogramma. "Ga aan het werk. Kom met een program. We zijn niet de politiek in gegaan voor deze tit for tat met de poppetjes."
Esther Ouwehand (PvdD) herhaalt in haar bijdrage dat ook de kabinetten Rutte zich niet hielden aan de rechtsstaat. Dat bracht ze ook bij vorige debatten over de formatie en de verkiezingsuitslag in. Ze ziet een extraparlementair kabinet niet als de oplossing. "Ik heb niet heel veel positiefs te vertellen vandaag."
Stephan van Baarle (Denk) spreekt in zijn bijdragen van een 'witwasoperatie' om 'schoon te praten wat vies is'. "Het is en blijft een kabinet met een discriminerende partij."
Jimmy Dijk (SP) is aan het woord. Hij is klaar met het 'Haagse gedoe'. "Ik ben benieuwd wie hier premier van zou willen worden. Deze partijen gunnen elkaar het licht in de ogen niet."
Hij benadrukt zijn wens snel zaken te regelen, en niet te willen wachten op de formatie.
Henri Bontenbal (CDA) is aan het woord. Hij houdt het kort, zegt hij. "Het CDA zal geen bewindspersonen aan het kabinet leveren," is zijn belangrijkste boodschap.
Jetten (D66) vraagt Bontenbal of híj klimaatminister wil worden in het nieuwe kabinet. "De politiek leider van het CDA blijft in de Kamer zitten," zegt Bontenbal. "Tenzij ze de minister president mag leveren. Dat duurt nog een paar jaar."
Van der Plas noemt 'de relatie goed'. "Ondanks wat andere partijen zeggen." Ze bedankt in het bijzonder Wilders en Yesilgöz dat ze 'hun positie in het kabinet op hebben gegeven'.
De BBB-voorvrouw krijgt geen interrupties, en is alweer klaar.
Caroline van der Plas (BBB) is aan de beurt. Ze bedankt informateur Kim Putters, die volgens haar de partijen goed heeft begeleid.
"We moeten aan de slag met de problemen in ons land," vervolgt Van der Plas. Ze is 'bereid te onderhandelen en compromissen te sluiten'. "Ons verkiezingsprogramma is 128 pagina's lang, en dat zal wel niet in het akkoord passen."
Bontenbal (CDA) vraagt of Jetten plaats zou nemen in het kabinet als klimaatminister als Wilders hem daar om vraagt. Jetten is duidelijk: "Elke D66'er die plaatsneemt in het kabinet van Wilders-I ontzeggen we het lidmaatschap."
Kamervoorzitter Martin Bosma heropent het debat. Hij geeft het woord aan Rob Jetten (D66). Jetten is kritisch op de formerende partijen, bij wie hij 'weinig enthousiasme' proeft: "Laat ik er duidelijk over zijn: ook bij D66 is er weinig enthousiasme voor dit kabinet." Er wordt volgens de D66-leider te veel gepraat over de vorm en over de mensen, en te weinig over de inhoud. "Daarom is mijn vraag aan de partijleiders: wanneer gaat u besluiten nemen? Wanneer gaat u nou echt iets doen?"
Hij roept op om het hoofdlijnenakkoord voor koningsdag af te hebben.
Omtzigt sluit af met een uitnodiging naar andere partijen om zich 'aan te sluiten'. Omtzigt is vervolgens klaar met spreken. Het debat is geschorst voor de lunch.
Timmermans (GroenLinks-PvdA) vraagt Omtzigt om bevestiging dat het kabinet niet verdeeld zal zijn over steun aan Oekraïne. "Het is duidelijk aan welke kant wij staan in dit conflict," reageert Omtzigt. "Ik heb ook altijd gehoopt dat daar brede steun in de Kamer voor is. Het is wel mijn streven dat dat ook in de coalitie gebeurt."
Rob Jetten (D66) gelooft niet dat het nieuw te vormen kabinet echt een akkoord op hoofdlijnen gaat sluiten. Maar Omtzigt blijft erbij: "Alleen de financiële afspraken zullen iets duidelijker zijn."
Henri Bontenbal (CDA) geeft ook aan dat het logischer is dat er een gedetailleerd akkoord komt. Omtzigt: "Ja, de heer Bontenbal heeft gelijk dat er op sommige punten iets gedetailleerdere afspraken gemaakt moeten worden. Want anders krijg je meteen parallelonderhandelingen in het kabinet. Het hoofdlijnenakkoord is niet één kantje. Het geeft richting aan het land."
Joost Eerdmans (JA21) loopt naar de interruptiemicrofoon en concludeert dat alle onderhandelende partijen al íets hebben ingeleverd. "Waar is de heer Omtzigt door de pomp gegaan?"
Omtzigt wil geen antwoord geven en zegt: "Ik vermoed dat er nog meer water bij de wijn gedaan zal worden bij de inhoudelijke onderhandelingen."
Omtzigt (NSC) sneert richting Timmermans: "We zitten hier met 150.000, eeuh... 150 Kamerleden." Er klinkt gelach in de zaal. "U lacht erom, maar ik heb het in ieder geval niet over 'minions', zoals iemand anders in de zaal. Dat vond ik heel beledigend."
Ook Rob Jetten (D66) valt Omtzigt aan op wat nu het verschil is tussen een traditioneel meerderheidskabinet en een programkabinet: "U gaat gewoon als NSC-fractie het eerste kabinet Wilders mogelijk maken."
Omtzigt antwoordt: "Dan heeft de heer Jetten het woordje 'misschien' niet goed begrepen."
Timmermans (GroenLinks-PvdA) vindt dat er geen verschil is tussen een programkabinet en een traditioneel meerderheidskabinet. Omtzigt: "Die conclusie laat ik bij u."
Timmermans (GroenLinks-PvdA) vraagt Omtzigt of hij daadwerkelijk ministers gaat leveren in het kabinet. Omtzigt: "Dat komt in een volgende fase aan de orde. Wij hebben er vertrouwen in om ministers te leveren, als we er op de inhoud uitkomen."
Pieter Omtzigt (NSC) is begonnen aan zijn inbreng.
VVD-leider Yesilgöz wordt hard aangepakt door Bikker (CU) over of veiligheid en een goede rechtsstaat kernwaarden zullen blijven van de VVD, ook als de partij gaat onderhandelen met de PVV. Yesilgöz antwoordt: "Wij staan als VVD voor een veilige samenleving. De VVD is daar nota bene voor opgericht. Op het moment dat dat ter discussie wordt gesteld, dan krijgt u een andere Dilan tegenover u."
Timmermans (GL-PvdA) spreekt Yesilgöz aan op toekomstige steun van Oekraïne. "Het zou mij een lief ding waard zijn dat steun aan Oekraïne niet onderhandelbaar is. Ik neem aan dat mevrouw Yesilgöz niet de erfenis van Mark Rutte helemaal bij het grofvuil wil zetten."
Yesilgöz reageert dat ze Oekraïne koste wat kost wil blijven steunen: "Vanaf de allereerste seconde heb ik opgenomen dat dit een basisprincipe van ons is, en dat we dat op die manier gaan inbrengen. De inzet van de VVD hoeft de heer Timmermans zich geen zorgen over te maken."
"Een gesprek over een nieuw te bouwen kabinet voer je niet hier," voegt Yesilgöz toe. "Dat doe je aan tafel met informateurs. De inzet van de VVD is vanaf het begin van deze oorlog niet anders geweest."
Na Yesilgöz krijgt straks Pieter Omtzigt het woord. VVD'er Sophie Hermans geeft hem alvast een Fisherman's Friend, nu VVD-leider Yesilgöz haar laatste interrupties aan het beantwoorden is.
Dassen (Volt) beargumenteert dat er alleen geen alternatief is voor een andere coalitie omdat de VVD de deur sluit voor GroenLinks-PvdA. Yesilgöz: "Ik heb helemaal niet gezegd dat er geen alternatief is. Als deze poging niet lukt, dan rolt de bal gewoon naar de heer Timmermans. De kiezer heeft een duidelijke boodschap gegeven, daar willen we naar luisteren."
SGP wist overigens niet dat partijgenoot Elbert Dijkgraaf gevraagd zou worden als informateur. Henri Bontenbal zegt daarnaast tegen de NOS dat hij niet blij is dat CDA'er Richard van Zwol informateur wordt.
Dilan Yesilgöz (VVD) wil niet zeggen waarom Wilders geen premier mocht worden van de andere partijleiders. "Het is nodig voor deze constructie dat de partijleiders in de Kamer blijven."
De verschillen tussen de vier partijen die straks gaan onderhandelen over een nieuw kabinet zijn "niet klein", erkent Yeşilgöz. "Maar gelukkig is de wil om het te doen slagen groot." De partijen zullen nu de inhoud moeten bespreken en "daarmee begint dan ook wel het echte werk in de formatie".
Zijzelf voelt ook flinke urgentie, geeft Yeşilgöz aan. "Nederland wacht nu te lang op een nieuw kabinet." Het is wat haar betreft tijd om de "ego's opzij" te zetten na verschillende formatierondes met veel onderling gedoe. "Niet in het eigen gelijk blijven hangen, maar samenwerken met het landsbelang voorop."
De gezamenlijke ambitie van PVV, VVD, NSC en BBB om eruit te komen is wat Yeşilgöz betreft 'het relevantst', zegt zij in het debat over de formatie. "Uiteindelijk hoeven we niet met elkaar te trouwen, we moeten met elkaar samenwerken."
Timmermans zegt ook dat potentiële ministers op hun hoede moeten zijn. Hij wijst op minister Gerd Leers (CDA) die eerder asiel deed in het gedoogkabinet waartoe de PVV behoorde. Leers werd onder druk gezet door Wilders om de asielinstroom te drukken. "Ga eens met Gerd Leers praten," zegt Timmermans. "Die weet hoe het is om de trekpop van Wilders te zijn."
Wilders is klaar. Timmermans komt aan het woord. Hij spreekt van een aanstaand kabinet dat 'radicaal-rechts' is. "Hebben VVD en NSC wel nagedacht dat zij dit mogelijk gaan maken?" Hij citeert oud-minister Hirsch Ballin: "Doe ons dit land niet aan."
"We moeten ook niet verhullen dat dit een gewoon meerderheidskabinet is."
Ondertussen heeft Van der Plas kritiek op Timmermans' opmerking dat PVV-Kamerleden 'minions' zouden zijn.
Twitter bericht wordt geladen...
Timmermans over X-gedrag Wilders
Timmermans (GL-PvdA) spreekt Wilders aan op zijn X-gedrag. "Waarom wilt u hier uw rode lijnen niet noemen, maar op X wel?"
Wilders reageert: "Ik heb zelf de woorden rode lijnen nooit gebruikt. Ik ga hier niets zeggen, want dat ondermijnt mijn onderhandelingspositie."
Timmermans: "Alles is dus onderhandelbaar." Wilders: "Op een ding na: dat de heer Timmermans minister-president zou worden."
Rob Jetten (D66) interrumpeert. Hij vraagt of de belangrijke punten in zijn verkiezingsprogramma in het 'hoofdlijnenplusprogramma-akkoord' moeten komen. Wilders reageert: "Het moet herkenbaar zijn voor de kiezer inderdaad. Zo simpel is het."
Jetten vraagt hoe het kabinet zich dan aan de Europese begrotingsafspraken gaat houden, als alleen de wensen worden uitgevoerd en er geen pijn wordt geleden. "Precies die vragen die u stelt komen straks aan tafel voorbij," reageert Wilders.
Wilders (PVV): "De tijd dat we alles weg zouden geven is voorbij. Wij gaan hard onderhandelen. Wij gaan ervan uit dat er een kabinet komt, maar alleen als mijn kiezer voor een groot deel krijgt wat ik heb beloofd."
Timmermans vergelijkt Wilders met Gru, van de film 'Despicable Me', en zijn minions
Timmermans (GroenLinks-PvdA) loopt naar de interruptiemicrofoon en vertelt Wilders dat er niets ondemocratisch aan is om niet de premier te leveren als PVV. "Ik wil u een beetje helpen om van het Messias-complex af te komen." Hij vergelijkt Wilders met Gru, van de film 'Despicable Me', en zijn minions.
Wilders antwoordt: "Als dit het niveau is van de toekomstige oppositieleider, dan krijgen we het nog makkelijk."
'Moet het geen meerderheidskabinet heten?'
Bontenbal (CDA): "Zou Wilders er problemen mee hebben als we het kabinet vanaf nu een meerderheidskabinet zouden noemen?"
Wilders (PVV): "Het is een programkabinet. Het kan wel een meerderheid hebben, maar het wordt een dunner regeerprogramma. We moeten dat nog zien, maar dat is wel de bedoeling. Ik denk toch wel dat het terecht is dat het een programkabinet is. Maar eigenlijk maakt het mij niet zo heel veel uit, als we er als PVV maar een rol in hebben."
Wilders vervolgt: "Ik heb de term niet verzonnen. Die komt van de oud-informateur. Ik heb daar mijn oké aan gegeven, dus ik loop er niet voor weg. Laten we alsjeblieft snel aan het werk gaan en laten we ophouden over hoe iets precies heet."
Wilders (PVV) blijft vragen krijgen over zijn misgelopen premierschap. Laurens Dassen (Volt) vraagt Wilders of hij wel bereid is verantwoordelijkheid te nemen, of dat hij de schuld altijd bij een ander gaat leggen, vanuit de Tweede Kamer.
Wilders: "We zijn by far de grootste partij geworden bij de verkiezingen met 37 zetels. Ik vind dus dat die partij de premier had moeten leveren. Maar toen ik erachter kwam dat hier geen unanimiteit over was had ik twee dingen kunnen doen. Ik had in de oppositie kunnen gaan. Maar dat doe ik niet. Ik blijf in de Tweede Kamer. Dat is het grootste bewijs dat ik verantwoordelijkheid neem. Ik betaal er het grootste politieke offer voor."
'Als wij maar een rol hebben als PVV'
Mirjam Bikker (CU) vraagt Wilders wat hij verstaat onder een 'programkabinet'. Wilders antwoordt dat het hem 'op zich niet uitmaakt hoe het heet', 'als wij maar een rol hebben als PVV.'
Hij vervolgt: "Het is niet mijn naam, maar ik kan er wel mee leven. Je hebt een soort akkoord op hoofdlijnen, een deel uitgebreide hoofdlijnen, en dan zoek je daar een kabinet bij dat voor de helft bestaat uit mensen van buitenaf. Maar dat is allemaal op papier, ik kan niet voorspellen of dat gaat werken."
'Geen profielschets van de kandidaat-premier'
D66-leider Jetten vraagt PVV-leider Geert Wilders of hij een profielschets kan geven van de kandidaat-premier. Wilders antwoordt: "Natuurlijk zijn we daarmee bezig. Ik denk dat ik als grootste partij het voortouw heb om iemand voor te dragen. Er moet een minister-president komen. Dat moet er één zijn die de PVV kan dragen, en ook de andere partijen. Maar ik ga hier geen profielschets op tafel leggen."
Nieuwe informateurs
Geert Wilders (PVV) mag als eerst spreken. Hij dankt de inmiddels oud-informateur Kim Putters. Hij kondigt meteen aan dat er twee nieuwe informateurs aangesteld worden: oud SGP-Kamerlid Elbert Dijkgraaf en oud-topambtenaar Richard van Zwol mogen van Wilders het stokje van hem overnemen.
Dijkgraaf is econoom en hoogleraar aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Van 2010 tot 2018 was hij Tweede Kamerlid voor de SGP. Van Zwol is een voormalig topambtenaar en een CDA-prominent. Ook is hij lid van de Raad van State, een belangrijk adviesorgaan voor het kabinet.
Start
Kamervoorzitter Martin Bosma opent de vergadering zoals altijd met een gedicht, ditmaal een van oud SP-leider Jan Marijnissen. "Heeft Jan gedichten geschreven? Niet echt."
Welkom
Welkom bij ons liveblog over het debat over het eindverslag van informateur Kim Putters. Hier houden we je vandaag op de hoogte van alle belangrijke gebeurtenissen in het debat.
Het debat is om 10.15 uur begonnen. Alle 15 fractievoorzitters zullen vandaag aan het woord komen op volgorde van grootte van de partij. Geert Wilders van de PVV is als eerst aan het woord, en hij zal meteen aankondigen hoe de formatie verder zal verlopen: wie wordt de nieuwe informateur, en wat is zijn opdracht?
'Programkabinet'
Putters sprak in zijn eindverslag van een ‘programkabinet’, een nieuwe Haagse term die volgens de informateur nodig was omdat een regulier ‘meerderheids- of minderheidskabinet er niet inzit’.
In zo'n kabinet komen de aangesloten partijen met een ‘beknopt hoofdlijnenakkoord. Daarin worden afspraken gemaakt over wat ze willen bereiken op onderwerpen als de woningnood, migratie en stikstof. Een nieuw kabinet moet dat vervolgens uitwerken en met plannen komen.
De vier partijleiders blijven hoe dan ook in de Kamer, en ongeveer de helft van het kabinet zal gevormd worden met ministers van buiten, stelt Putters voor. Daardoor is het wel de vraag wie dan premier wordt van een volgend kabinet. Putters zegt dat er bij de onderhandelingen niet is geëist dat het geen PVV’er wordt, NSC wilde alleen niet dat Wilders dat zou worden.
Kritiek
De doorbraak van Putters komt de vier formerende partijen niet zonder kritiek te staan. Waarom stapte Omtzigt vier weken geleden nog met veel bombarie uit de formatieonderhandelingen, om nu toch weer aan tafel te willen?
Ook de vorm werpt veel vragen op in politiek Den Haag. Er is al zo vaak tevergeefs geprobeerd een dun hoofdlijnenakkoord te sluiten, en, zoals CDA-leider Henri Bontenbal zegt, ‘als het loopt als een eend, kwaakt als een eend, dan is het een eend’. Is dit niet gewoon een meerderheidskabinet? Daarover gaat de Kamer vandaag in debat.
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
