NAP0408_binnenwerkFINAL 46 - PHTGRPHR

TEKST MAROESJA HUPKES FOTOGRAFIE JACQUELINE DERSJANT<br />

90 n.a.p. | voorjaar 2008 voorjaar 2008 | n.a.p. 91

---

subcultuur<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

92 n.a.p. | voorjaar 2008<br />

<br />

<br />

Geboren in 1935 in<br />

Amsterdam. Groeide op in<br />

een volksbuurt en werd<br />

professioneel danser. Hij<br />

trad veel op in het buiten-<br />

land, als danser en later<br />

achter de schermen. In<br />

Parijs produceerde hij vele<br />

theatervoorstellingen. Pas<br />

in 1973 keerde hij terug naar<br />

Amsterdam om zijn oude<br />

vrienden op te zoeken. Zij<br />

hadden Ruigoord ontdekt en<br />

zo kwam het dat ook Rudolph<br />

er belandde. Hij is artistiek<br />

leider van Ruigoord, coördi-<br />

nator van Stichting Ruigoord<br />

en organiseert met het Bal-<br />

longezelschap manifestaties<br />

in binnen- en buitenland.<br />

<br />

<br />

Geboren in 1944 in<br />

Amsterdam. Op de middel-<br />

bare school begon hij<br />

met het schrijven van gedich-<br />

ten. Na zijn studie Neder-<br />

lands werkte hij enige tijd als<br />

leraar. In 1968 publiceerde<br />

hij zijn eerste roman. Daarna<br />

schreef hij vele succesvolle<br />

boeken en gedichtenbundels.<br />

In 1973 bezette hij met vrien-<br />

den en vriendinnen Ruigoord.<br />

Samen richtten zij het<br />

Amsterdams Ballongezel-<br />

schap op en reisden ze de<br />

hele wereld over. Hans<br />

organiseert jaarlijks met<br />

Pinksteren het literaire<br />

festival Vurige Tongen op<br />

Ruigoord.<br />

<br />

Op Ruigoord, een eiland<br />

in het IJ, timmert een<br />

landbouwer het eerste<br />

huisje.<br />

<br />

Ruigoord verliest de<br />

status als eiland. Er ontstaat<br />

een dorpje met zo’n<br />

honderd mensen uit Zeeland<br />

en West-Friesland.<br />

Zij worden ingeschakeld<br />

als landarbeiders in de<br />

nieuwe polder.<br />

<br />

De eerste steen voor de<br />

bouw van een roomskatholiek<br />

kerkje wordt<br />

gelegd. Bestuurlijk valt<br />

Ruigoord onder de<br />

gemeente Haarlemmerliede<br />

en Spaarnwoude.<br />

<br />

Joop den Uyl, Amsterdamse<br />

wethouder Economische<br />

Zaken, lanceert<br />

een uitbreidingsplan voor<br />

de aanleg van de Afrikahaven<br />

en petrochemische<br />

industrie.<br />

<br />

De gemeente Amsterdam<br />

koopt gronden aan in de<br />

Houtrakpolder. Direct<br />

worden meters zeezand<br />

opgespoten: ‘het zand<br />

van Joop’. Ruigoord wordt<br />

ontruimd en de bewoners<br />

moeten een ander heenkomen<br />

zoeken.<br />

<br />

Kunstenaars ontdekken<br />

het dichtgetimmerde en<br />

verwaarloosde Ruigoord.<br />

<br />

In café de Brug worden de<br />

eerste plannen gesmeed<br />

voor het kraken van Ruigoord.<br />

Ook ontstaan hier<br />

de ideeën voor wat later<br />

het Amsterdams Ballongezelschap<br />

zal worden:<br />

een groep globetrotters<br />

en Ruigoord-bewoners<br />

die met een oude omgebouwde<br />

stadsbus reizen<br />

maakt door Europa,<br />

Mongolië, Rusland, India<br />

en Zuid-Afrika, en onderweg<br />

optredens geeft voor<br />

de lokale bevolking.<br />

<br />

Strijdlustige vrijbuiters<br />

kraken Ruigoord en<br />

weten de sloop van de<br />

kerk en tegen te houden.<br />

door het grauwe<br />

industriegebied van<br />

West poort, doemt bij de<br />

Accraweg een wild begroeid<br />

stukje natuurschoon op.<br />

Ruigoord lijkt niemandsland.<br />

Het wordt beschermd<br />

door een dijk, maar de<br />

ondrijdend<br />

haven en industrieterreinen<br />

liggen benauwend dichtbij. Langs een landweg<br />

staan vervallen, beschilderde huisjes, wat eigenzinnige<br />

bouwsels en een pittoreske kerk.<br />

<br />

In de kerk van Ruigoord, bij een brandende<br />

houtkachel zit dichter en schrijver Hans Plomp (64).<br />

Hij is een van de grondleggers van Ruigoord als<br />

culturele vrijhaven, waar kunstenaars zonder<br />

bemoeienissen van buitenaf hun talenten kunnen<br />

ontwikkelen. Maar dat ging niet zonder slag of<br />

stoot. Samen met een aantal kunstenaars en<br />

geestverwanten was hij begin jaren zeventig op<br />

zoek naar een pand waar ze in communevorm<br />

konden leven. Hans: ‘De punkers waren in die jaren<br />

de rebellen van een nieuwe generatie. Zij wilden<br />

geen love en peace meer, zoals wij. Fuck de<br />

hippies!, riepen zij. De nieuwe generatie ging aan<br />

de coke, heroïne en andere narigheid. Dat was niet<br />

wat wij voor ogen hadden. Wij wilden een plek<br />

creëren waar we als kunstenaars in volle vrijheid<br />

onze idealen konden nastreven.’<br />

Door een wonderbaarlijk toeval vindt Hans<br />

uiteindelijk de ideale plek voor zijn kunstenaarscommune.<br />

Als hij in 1971 door de Marokkaanse<br />

woestijn trekt, ontmoet hij bij een oase een ziek<br />

Frans meisje. Hij brengt haar in zijn Deux Chevaux<br />

naar het ziekenhuis en vervolgt zijn reis. Twee jaar<br />

later loopt hij de vrouw in Amsterdam opnieuw<br />

tegen het lijf. Hans: ‘Ze vertelde me over haar<br />

vriend, die in een vervallen dorpje, Ruigoord<br />

genaamd, aan de rand van de stad wat kippen hield<br />

in een van de leegstaande huisjes. Ik had nog nooit<br />

van die plek gehoord, maar ging direct een kijkje<br />

nemen. Ruigoord lag erbij als een spookdorp. Deels<br />

afgebroken, verlaten, dichtgetimmerd en vervallen.<br />

Maar toen ik de kerk zag, wist ik: dit is het!’<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Dat het dorpje er zo verlaten bij lag, had alles te<br />

maken met de inmiddels vergevorderde plannen van<br />

de gemeente Amsterdam om er fabrieken en een<br />

petrochemische haven te bouwen. Heel Ruigoord zou<br />

ten prooi vallen aan de sloperskogel. De grondbezitters<br />

waren uitgekocht, de bewoners van Ruigoord<br />

gedwongen te verhuizen, en het gebied rond<br />

Ruigoord werd met zand opgespoten. Een van de<br />

weinigen die zich hevig bleef verzetten tegen de<br />

ontruiming was de pastoor. Zijn kerk mocht niet ten<br />

onder gaan aan de komst van die stinkende industrie.<br />

Maar hij was oud, arm en verbitterd en uiteindelijk<br />

zag hij zich genoodzaakt de strijd op te geven.<br />

Althans: hij besloot Hans en diens aanhangers te<br />

helpen met het kraken van de kerk. Op 23 juli 1973,<br />

toen de bulldozers al onderweg waren, gaf de<br />

pastoor de jongens zijn zegen en overhandigde hij de<br />

sleutel. Hans: ‘We bezetten de kerk en barricadeerden<br />

de ingang van het dorp met auto’s. Het was<br />

ontzettend spannend. De bulldozers stopten en<br />

bleven voor onze barricade staan. Er gebeurde<br />

niets... ze bleven daar maar staan. Tot ze na een tijdje<br />

rechtsomkeert maakten. Iedereen was euforisch<br />

natuurlijk, het was één groot feest.’ Achteraf bleek<br />

dat de verantwoordelijke wethouder die dag niet<br />

bereikbaar was. De slopers konden dus niks anders<br />

doen dan onverrichter zaken terug te gaan.<br />

<br />

De krakers zorgden voor nieuw leven op Ruigoord.<br />

Ze knapten de huizen provisorisch op en voelden<br />

zich er al snel helemaal thuis. Maar de grote vraag<br />

was hoelang ze konden blijven. De gemeente<br />

Amsterdam bleef namelijk hardnekkig aandringen<br />

op industriële uitbreiding en economische groei.<br />

Als het aan de gemeente lag, werd Ruigoord zo snel<br />

mogelijk van de kaart geveegd. Gelukkig stond er in<br />

februari 1973 een beschermengel op die het opnam<br />

voor de nieuwe bewoners. Frank IJsselmuiden<br />

werd aangesteld als burgemeester van de gemeente<br />

Haarlemmerliede, waar Ruigoord toen nog bij<br />

hoorde. Hij trok zich het lot van het dorp aan en<br />

ontdekte dat de gemeente Amsterdam niet het<br />

recht had om Ruigoord te slopen. Er volgden jaren<br />

van juridisch getouwtrek. Rudolph Stokvis (72),<br />

voorjaar 2008 | n.a.p. 93

---

Vanwege de oliecrisis is<br />

de bouw van de Afrikahaven<br />

voorlopig van de<br />

baan.<br />

<br />

Frank IJsselmuiden<br />

wordt benoemd tot<br />

nieuwe burgemeester<br />

van de gemeente<br />

Haarlemmerliede.<br />

<br />

Vrienden en bekenden<br />

van Ruigoord richten<br />

het Comité 2000 op. Zij<br />

stellen zich ten doel elk<br />

jaar een feest te organiseren,<br />

als vingeroefening<br />

voor het millenniumfeest.<br />

Ze willen alle obstakels<br />

die de aankomende 25<br />

jaar het feest van de eeuw<br />

zouden kunnen verzieken,<br />

uit de weg ruimen.<br />

Leden krijgen een zogenaamde<br />

25-rittenkaart.<br />

<br />

Eerste reis van het<br />

Ballongezelschap met de<br />

zestien jaar oude Magic<br />

Bus naar Theater du<br />

Soleil in Parijs.<br />

<br />

Het Ballongezelschap<br />

organiseert voor het<br />

eerst een Ballonnenfeest<br />

in Paradiso.<br />

<br />

De gemeente Haarlemmerliede<br />

dient een plan<br />

in om van het gebied rond<br />

Ruigoord een groenzone<br />

te maken. Dit bestemmingsplan<br />

wordt afgewezen.<br />

<br />

Bij volle maan vindt het<br />

eerste Landjuweel-festival<br />

plaats. Kunstenaars<br />

en zielsverwanten van<br />

over de hele wereld zijn<br />

aanwezig.<br />

<br />

Volgens een nieuw<br />

bestemmingsplan moet<br />

Ruigoord plaatsmaken<br />

voor industrie- en een<br />

haventerrein.<br />

<br />

De gemeente Amsterdam<br />

blaast nieuw leven in de<br />

plannen voor de bouw van<br />

de Afrikahaven.<br />

<br />

Ruigoord wordt ingelijfd<br />

bij Amsterdam.<br />

94 n.a.p. | voorjaar 2008<br />

bewoner van het eerste uur en drijvende kracht<br />

achter het huidige Ruigoord: ‘Wij namen advocaten<br />

in de hand en balden samen een vuist tegen de<br />

grote vijand. En in de tussentijd viel onze gemeenschap<br />

buiten de wet.’ Anarchie vierde hoogtij. De<br />

natuur ging haar vrije gang en er was niemand die<br />

de bewoners iets kon maken.<br />

<br />

Rudolph Stokvis werkte lange tijd als danser en<br />

theaterproducent in Parijs. Op veertigjarige leeftijd<br />

kwam hij terug naar Amsterdam. Hij settelde zich in<br />

een van de bouwvallige huisjes op Ruigoord en<br />

stichtte er zijn gezin. ‘Het huis was net een kippenhok,<br />

zonder elektriciteit en stromend water. Maar<br />

de omgeving was prachtig! Hier wilde ik wonen. Ik<br />

dacht: die sloop, dat loopt zo’n vaart niet. Sterke<br />

jongens als ze ons hier weg krijgen, desnoods<br />

metselen we ons vast in de kerk.’<br />

Net als Rudolph en Hans waren de mensen die in<br />

Ruigoord kwamen wonen veelal kunstenaars;<br />

schrijvers, beeldhouwers, schilders en theatermakers.<br />

Maar wat de bewoners vooral met elkaar<br />

gemeen hadden was een bepaalde manier van<br />

leven: als homo ludens, de levenslustige, spelende<br />

mens, altijd op zoek naar nieuwe ervaringen en het<br />

doorbreken van grenzen. Zo werd er geheel in de<br />

geest van die tijd ook geëxperimenteerd met<br />

psychedelische drugs. Hans: ‘Dan kwamen we in de<br />

kerk bijeen om samen in een hogere dimensie te<br />

geraken. Elk middel doet een poortje naar een<br />

ander deel van je geest open. Een openbaring, maar<br />

soms ook gevaarlijk. Je kunt er in blijven hangen.’<br />

Op Ruigoord werd geleefd met een open mentaliteit<br />

die zich keerde tegen het kapitalisme en de<br />

indi vidualistische samenleving. Je kon er je fiets<br />

onbeheerd achterlaten, de voordeur wagenwijd<br />

openzetten en niemand speelde er de baas.<br />

Rudolph: ‘Het was geen commune. Ieder had zijn<br />

eigen leven, maar er werd wel voor elkaar gezorgd.<br />

Kinderen liepen overal naar binnen, konden meeeten<br />

of werden door wie dan ook naar school<br />

gebracht. We leefden het leven met wederzijds<br />

respect in een experimentele woongemeenschap<br />

waar familiebanden niet vastomlijnd waren en<br />

opgelegde structuren niet bestonden.’<br />

<br />

Nanda van Wolferen (26) en Chandra Frank (17)<br />

groeiden op in deze historische speelplaats, als<br />

kroost van ouders die de idealen van de jaren zestig<br />

koesterden. Met hun wijde pijpen, bloemetjesjurken<br />

en vrije opvoeding verschilden ze van hun klasgenootjes.<br />

Ze waren anders en kwamen van Ruigoord,<br />

daar waar alles mocht.<br />

De roodharige Nanda werd in de pastorie naast de<br />

kerk geboren. Uit handen van de pastoor kregen haar<br />

vrijgevochten ouders eerder in 1973 de gedenkwaar-<br />

dige sleutel van de pastorie in bezit. Ze groeide er met<br />

haar drie zussen op, tot ze op achttienjarige leeftijd<br />

Ruigoord achter zich liet. ‘Ik was het dorpsgevoel zat.<br />

Je kon niks doen of iedereen wist het. Sindsdien ben ik<br />

niet vaak meer teruggekeerd. Er is zo veel veranderd.<br />

Mijn ouders zijn gebleven tot de laatste snik, maar ook<br />

zij moesten uiteindelijk na dertig jaar vertrekken.’<br />

Want hoewel Ruigoord vandaag de dag nog als<br />

kunstenaars gemeenschap bestaat, vanaf 2000 zou er<br />

niet meer mogen worden gewoond. Wat vroeger<br />

diende als hun woonkamer, fungeert nu als expositieruimte<br />

van kunstenaars waar Nanda nog nooit van<br />

heeft gehoord. Toch denkt ze met weemoed terug aan<br />

een onbezorgde jeugd: ‘Alle kinderen uit het dorp<br />

speelden met elkaar, buiten in de natuur tot ’s avonds<br />

laat. Ook Chandra kent ze goed. ‘Mijn oudere zus<br />

paste vaak op haar.’<br />

<br />

Chandra, een rebelse tiener met een grote bos<br />

krullen, werd in 1990 op Ruigoord geboren. Haar<br />

moeder, sieradenmaakster en haar vader, beheerder<br />

van Ruigoord, hebben altijd gevochten om er te<br />

kunnen blijven wonen. Ook zij werden uiteindelijk<br />

gedwongen naar de stad te verhuizen, maar zijn nog<br />

steeds actief in de gemeenschap.<br />

De meiden hebben een avontuurlijke jeugd gehad.<br />

Hutten bouwen, fikkies stoken, zwemmen in het<br />

meertje en optreden met circusacts. Niet alleen op<br />

Ruigoord, ook bijvoorbeeld in India, als ze met het<br />

Amsterdams Ballongezelschap (zie pagina 96) de<br />

wereld over toerden. Of Denemarken, herinnert<br />

Chandra zich: ‘Elke dag hielden we een open<br />

podium. Ik deed dan met vriendinnetjes een<br />

circusact die we thuis hadden geoefend. Buikdansen,<br />

steltenlopen en zingen. Helemaal fantastisch.’<br />

Maar niet alles was zaligmakend. Nanda: ‘Mijn<br />

ouders hadden het niet breed. Ik ging altijd met<br />

zelfgemaakte kleren naar school. Soms riep ik dan<br />

heel hard: Ik wil ook een jas uit de winkel! Later<br />

heb ik me zelfs geschaamd voor mijn ouders. Dan<br />

wilden vriendinnen van school komen spelen maar<br />

dan dacht ik: help, mijn ouders zijn rare hippies en<br />

mijn vader heeft lang haar.’ Ook Chandra weet nog<br />

goed dat het niet altijd even leuk was. ‘In de winter<br />

was het thuis verschrikkelijk koud. We hadden wel<br />

een houtkachel maar dat hielp niet echt. Het tochtte<br />

aan alle kanten. Ik baalde er ook van dat we geen<br />

kabeltelevisie hadden. Alleen Nederland 1, 2 en 3.’<br />

<br />

Een jaarlijkse traditie waar iedereen naar uitkeek<br />

was het festival Landjuweel. Op de uitgestrekte<br />

zandvlakte sloegen duizenden mensen tussen de<br />

bomen en struiken hun tenten op. Ze namen deel<br />

aan optredens of gingen als toeschouwers een<br />

week lang uit hun dak. Rudolph organiseerde<br />

samen met vrienden in 1985 het eerste Landjuweel:<br />

<br />

Geboren in 1990 op Ruig-<br />

oord. Ze groeide op als enig<br />

kind maar beschouwde haar<br />

vrienden in het dorp als<br />

broers en zussen. Chandra<br />

ging naar de basisschool in<br />

Spaarndam. In 2001 verliet<br />

ze samen met haar ouders<br />

Ruigoord. Ze kregen vervan-<br />

gende woonruimte aangebo-<br />

den in de Jordaan. Chandra<br />

zit nu op het Berlage Lyceum<br />

in Amsterdam en doet dit jaar<br />

eindexamen.<br />

<br />

<br />

Geboren in 1981 op Ruigoord.<br />

Ze is de jongste telg uit een<br />

gezin van vier kinderen. Haar<br />

jeugd speelde zich groten-<br />

deels af in en rond de kerk<br />

van Ruigoord. Vriendjes<br />

waren vaak jaloers dat zij in<br />

de mooie pastorie woonde.<br />

Net zoals de andere kinderen<br />

uit het dorp, ging Nanda naar<br />

de basisschool in Spaarn-<br />

dam. De middelbare school<br />

volgde ze in Haarlem. Op<br />

achttienjarige leeftijd koos<br />

zij voor een eigen leven in<br />

Amsterdam. Binnenkort stu-<br />

deert ze af aan de Academie<br />

voor Beeldende Vorming.<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

voorjaar 2008 | n.a.p. 95

---

v<br />

subcultuur<br />

<br />

<br />

Veel Ruigoord-bewoners hadden in<br />

de jaren zestig rondgezworven over<br />

de wereld. Nadat de spanning van<br />

het kraken eraf was, besloot een<br />

groep bevriende kunstenaars onder<br />

wie Hans Plomp en Rudolph<br />

Stokvis, de wereld verder te gaan<br />

verkennen. Zij riepen het Amster-<br />

dams Ballongezelschap in het<br />

leven. Vanaf 1973 maakten de<br />

globetrotters met een oude<br />

omgebouwde stadsbus verschil-<br />

lende reizen. Ook kinderen en<br />

zielsverwanten uit de stad stapten<br />

in. De tochten gingen onder meer<br />

door Europa, Mongolië, Rusland,<br />

India en Zuid-Afrika. Onderweg<br />

gaven ze optredens voor de lokale<br />

bevolking. Dit leverde soms<br />

hilarische taferelen op. Hans: ‘In<br />

Marrakech voerden we een<br />

buikdansact op. We werden<br />

bekogeld omdat bloot in die cultuur<br />

verboden was.’ Maar waar de<br />

avonturiers zich ook bevonden, de<br />

thuishaven was altijd Ruigoord.<br />

96 n.a.p. | voorjaar 2008<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Milieuactivisten van de<br />

beweging GroenFront!<br />

bestormen het natuurgebied<br />

op de vlakte van<br />

Ruigoord en stichten<br />

het actiekamp Vrijstaat<br />

Groenoord.<br />

<br />

Het actiekamp van<br />

GroenFront! wordt met<br />

harde hand door de ME<br />

ontruimd.<br />

<br />

De gemeente Amsterdam<br />

is bezig met de uitvoering<br />

van het project Afrikahaven.<br />

<br />

Ruigoord-kunstenaars<br />

beginnen aan een laatste<br />

vreedzame protestactie:<br />

de bouw van de Toren van<br />

Babel.<br />

<br />

Stichting Comité 2000<br />

organiseert een hallucinerendePsi-Lenniumparty<br />

in Paradiso.<br />

<br />

Bij het aanbreken van het<br />

jaar 2000 wordt de Toren<br />

van Babel door een onvergetelijke<br />

vlammenzee in<br />

de as gelegd.<br />

<br />

Ruigoord mag blijven<br />

bestaan als culturele<br />

vrijplaats op voorwaarde<br />

dat mensen er niet meer<br />

zullen wonen.<br />

<br />

Ruigoord wordt officieel<br />

onbewoonbaar verklaard.<br />

In een beeldhouwwerk op<br />

het kerkplein worden het<br />

verleden, heden en de toekomst<br />

van Ruigoord veilig<br />

opgeborgen. In de tijdcapsule,<br />

die in 2026 mag<br />

worden geopend, plaatsen<br />

bewoners documenten,<br />

kunstvoorwerpen en toekomstverwachtingen.<br />

<br />

Het is afgelopen met<br />

het gedoogbeleid. De<br />

allerlaatste bewoners<br />

worden gedwongen te<br />

vertrekken.<br />

<br />

Verlenging van de huurovereenkomst<br />

die Ruigoord<br />

heeft met het Amsterdams<br />

Havenbedrijf.<br />

Ruigoord blijft in ieder<br />

geval nog tien jaar een<br />

culturele vrijhaven.<br />

‘Zielsverwanten uit verschillende culturen kwamen<br />

bijeen. Bij volle maan filosofeerden we over kunst<br />

en het leven. Ons motto was: laat zien waar je goed<br />

in bent en entertain vooral jezelf.’ Landjuweel werd<br />

een wereldwijd begrip. Chandra: ‘Allerlei vrolijke en<br />

gekke mensen verzamelden zich. Ook wij mochten<br />

optreden. Als mijn ouders aan het werk waren in<br />

hun atelier banjerde ik alleen door de mensenmassa.<br />

Het was er veilig. Eén keer zijn mijn ouders<br />

ongerust geweest. Toen waren de Hells Angels<br />

langsgekomen en konden ze me niet vinden.’<br />

Ook in de kerk werd regelmatig gefeest. Het was<br />

een gemeenschappelijke ruimte voor de dorpsbewoners<br />

waar bijeenkomsten vaak spontaan<br />

uitmondden in een uitbundig geestverruimend<br />

festijn. Nanda: ‘Ik hielp met mijn zussen vaak mee<br />

achter de bar. Heel gezellig was het. Maar als wij in<br />

bed lagen, kon ik niet slapen van het kabaal.’<br />

Chandra: ‘Soms liep ik met een schaal hapjes rond<br />

en dan viel ik uiteindelijk op een bank in slaap.<br />

Sommige mensen vinden dat raar, maar ik wist niet<br />

beter. Ik ben er echt niet slechter van geworden.’<br />

<br />

Wat Nanda en Chandra zich nog goed herinneren is<br />

het kamp dat de actiegroep GroenFront! in 1997<br />

bouwde om de vernietiging van de natuur op de<br />

vlakte van Ruigoord tegen te gaan. De graafmachines<br />

stonden namelijk al in de startblokken om met<br />

de aanleg van de Afrikahaven te beginnen. De leden<br />

van de actiegroep vestigden zich er, in boomhutten,<br />

tunnels en houten uitkijktorens. Ze noemden het<br />

gebied Vrijstaat Groenoord. Nanda: ‘Ik vond dat de<br />

sfeer in het dorp door hen veranderde en hield me<br />

afzijdig. Ze vochten wel voor een goede, maar<br />

helaas verloren zaak.’<br />

Op 7 oktober 1997 werd achthonderd man ME<br />

ingezet om de activisten definitief uit hun kamp te<br />

halen en de werkzaamheden voor de Afrikahaven te<br />

hervatten. Chandra: ‘Het was een invasie. Overal<br />

liep pers en ik ging met mijn vader kijken. Voordat<br />

ik het wist, zaten we in een politiebusje op weg naar<br />

het politiebureau. We hadden niks gedaan.’ Hans:<br />

‘Wij hadden sympathie voor de actievoerders, maar<br />

deden zelf niet mee. Ons gevecht was anders. Wij<br />

onderhandelden liever op een vreedzame manier<br />

met de gemeente en het Havenbedrijf.’<br />

<br />

GroenFront! had verloren en de aanleg van de haven<br />

ging gestaag verder. In 1999 kwam in de gemeenteraad<br />

een compromis tot stand waardoor Ruigoord kon<br />

blijven bestaan als werk- en cultuurruimte. Helaas<br />

mocht er niet meer worden gewoond. De kunstenaars<br />

en een aantal volhardende milieuactivisten startten<br />

met een laatste opzienbarende protestactie: de bouw<br />

van een gigantische toren. Uit afvalhout en pallets<br />

creëerden ze in vier maanden een colosseum.<br />

Chandra: ‘Op die Toren van Babel heb ik dagenlang<br />

gespeeld. Helemaal bovenin kon je op een net liggen<br />

en dan keek je zestien meter naar beneden.’ Bij het<br />

aanbreken van het jaar 2000 werd de beruchte Toren<br />

van Babel door de bewoners in brand gestoken. Het<br />

was een vuur met een boodschap: het oude Ruigoord<br />

was voorgoed verdwenen, maar daaruit werd een<br />

nieuwe culturele vrijhaven geboren.<br />

<br />

Het laatste ritueel om het oude tijdperk symbolisch<br />

af te sluiten vond plaats in 2001. Op het kerkplein<br />

werd in een beeldhouwwerk een tijdcapsule<br />

geplaatst. Hierin konden vroegere dorpsbewoners<br />

hun dromen, toekomstverwachtingen en memorabele<br />

zaken verbergen. Rudolph en Hans namen<br />

enthousiast deel aan de happening. Zij legden er<br />

foto’s, persoonlijke boodschappen en reisverslagen<br />

in. Pas in 2026 mag de capsule door een nieuwe<br />

generatie worden geopend. Rudolph: ‘De capsule is<br />

nu al een mythe geworden. Sommigen denken dat<br />

er een schat in ligt.’ Chandra kan niet wachten tot<br />

de onthulling: ‘Hopelijk sta ik over achttien jaar met<br />

mijn kinderen om die tijdcapsule. Maar het idee dat<br />

mijn ouders en andere oud-Ruigoorders dan zijn<br />

overleden vind ik afschuwelijk. Ik zie voor mezelf<br />

wel een toekomst op Ruigoord. Misschien dat ik kan<br />

meehelpen om de culturele vrijhaven verder uit te<br />

bouwen. Maar eerst wil ik mijn school afmaken en<br />

de wereld zien.’ Nanda heeft andere plannen: ‘Naar<br />

Ruigoord-maatstaven ben ik waarschijnlijk heel<br />

burgerlijk. Ik schilder veel, maar kies toch voor<br />

zekerheid. Na mijn afstuderen ga ik aan de slag als<br />

docent kunstzinnige vorming. Ik vind het nu eenmaal<br />

belangrijk dat er eerst brood op de plank komt.’<br />

Zo kwam er definitief een eind aan een bijzondere<br />

woongemeenschap die drie generaties heeft<br />

voortgebracht. Met een rugzak vol unieke herinneringen,<br />

hebben de bewoners zich moeten vestigen<br />

in de huidige maatschappij; een samenleving<br />

doordrenkt van regels, gezag en commercie. Maar<br />

hoewel Ruigoord is veranderd, is het zeker niet<br />

uitgebloeid. Het is nu een broedplaats waar dertig<br />

kunstenaars in alle rust werken aan hun oeuvre.<br />

Daarnaast timmert Stichting Ruigoord hard aan de<br />

weg om de kunstenaarskolonie te laten floreren.<br />

Rudolph, die coördinator van de stichting is:<br />

‘Onlangs is onze vergunning om te bestaan als<br />

culturele vrijhaven met tien jaar verlengd. Met<br />

vereende krachten, volgens de antiautoritaire<br />

traditie van Ruigoord, zullen wij verder gaan met<br />

het realiseren van inspirerende projecten. Zo<br />

organiseren we literaire avonden, multiculturele<br />

groepsactiviteiten, meerdaagse festivals, exposities<br />

en natuurlijk ook uitzinnige feesten. Iets<br />

groots en krankzinnigs neerzetten, dat is waar<br />

Ruigoord ook in de toekomst voor wil staan.’<br />

voorjaar 2008 | n.a.p. 97

---

http://poppeltje-4.hyves.nl/<br />

subcultuur<br />

<br />

Niet toevallig vindt het Ballonnenfeest<br />

traditiegetrouw in Paradiso plaats. Ook de<br />

rocktempel dankt zijn bestaan aan krakers.<br />

In 1967 werd het leegstaande pand bezet door<br />

bekenden van Hans Plomp, Rudolph Stokvis<br />

en consorten, die op hun beurt in 1973<br />

Ruigoord bezetten. Wat dat betreft opent<br />

Paradiso graag de deuren voor de gelijkgezinde<br />

‘zotten’ van toen.<br />

<br />

Aan het Ballonnenfeest hangt altijd een<br />

actueel thema, waar linkse mensen zich over<br />

het algemeen helemaal in kunnen vinden.<br />

Stond Paradiso vorig jaar in het kader van<br />

‘Zero-Intolerance’ vol met opgedirkte<br />

politiemensen, vanavond staat ‘De Ontmaskering<br />

van de Vergrijzing’ centraal en laten<br />

bejaarden de tempel schudden op zijn<br />

grondvesten.<br />

Maar voordat het zo ver is, gaan we eerst naar<br />

het verkleedfeest, ’s middags in Galerie<br />

Schaap in de Utrechtsestraat.<br />

In de galerie van kunstenaar Jaap Simonis<br />

(33), een voormalige slagerij, hangen<br />

ballonnen. De dj speelt opzwepende muziek<br />

en mensen worstelen zich in de meest bizarre<br />

ouderwetse kledingstukken. Ruigoord-legende<br />

en ‘levend kunstwerk’ Fabiola (zie ook pagina<br />

48) probeert alles in goede banen te leiden en<br />

neemt de visagie voor zijn rekening. Hij heeft<br />

het druk om iedereen van grijs haar, geschminkte<br />

wallen en rimpels te voorzien.<br />

98 n.a.p. | voorjaar 2008<br />

Ian (21), met opgeplakte baard, wikkelt zich in<br />

een doorzichtige vuilniszak. Het moet een<br />

lijkzak voorstellen: ’Daar gaat het toch om,<br />

naarmate je ouder wordt komt de dood<br />

dichterbij.’ Hij voelt zich erg verbonden met<br />

Ruigoord en het Ballongezelschap. ‘Iedereen<br />

is heel open en positief ingesteld. En ik zit<br />

zelf ook in de kraakscene. We zijn bezig met<br />

een pandje op de Zoutkeetsgracht.’<br />

Onder de getransformeerde bejaarden<br />

bevinden zich opvallend veel jonge idealisten<br />

en beginnende kunstenaars. Erik (33) is<br />

zeeman bij Greenpeace en komt elk jaar naar<br />

het festival Landjuweel: ‘De mensen die ik op<br />

Ruigoord heb leren kennen zijn allemaal<br />

tegen de consumptiemaatschappij en daarom<br />

is er een klik.’ Tekenares Cathelijne (31) is<br />

voor het eerst op een feest van het Ballongezelschap<br />

en ontmoet hier veel gelijkgezinden:<br />

‘Ik vind het geweldig. Een kunstenaar moet<br />

altijd schipperen. Het is moeilijk om subsidies<br />

te krijgen en rond te komen. Netwerken<br />

is daarom erg belangrijk.’<br />

<br />

Tegen 21.00 uur vertrekt een bonte stoet ‘oude’<br />

feestgangers naar Paradiso. Fabiola krijgt een<br />

ereplaats in een rolstoel. Al voortrollend<br />

vertelt hij met sterk Vlaams accent: ‘Per toeval<br />

kwam ik terecht op Ruigoord. Een kennis had<br />

me uitgenodigd voor een feestje. Ik vond het er<br />

geweldig. Hier kon ik eindelijk mezelf zijn en<br />

daarom ben ik dertig jaar blijven hangen.’<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

Maar de liberale tijden lijken voorbij. Fabiola<br />

vindt dat Amsterdam in veel opzichten<br />

verschrikkelijk achteruit is gegaan. ‘De<br />

betutteling is ongekend. Ik heb nooit geweten<br />

dat je tegenwoordig een paspoort op zak moet<br />

hebben. En ook de agressie is toegenomen.<br />

Op straat werd ik zomaar door iemand<br />

aangevallen. De gek stak met zijn vinger in<br />

mijn oog omdat ik volgens hem ongelovig was.’<br />

Fabiola hekelt de hokjesgeest. ‘Bejaarden<br />

gaan om met bejaarden, tieners met tieners,<br />

studenten met studenten. Iedereen zou juist<br />

met en door elkaar heen moeten leven. Maar<br />

vanavond, op het beste feest van het jaar, is<br />

verdeeldheid niet aan de orde. Iedereen voelt<br />

vrijheid boven alles!’<br />

<br />

Terwijl Paradiso volstroomt, bereiden zo’n<br />

zestig Ruigoord-vrienden zich achter de<br />

schermen voor op een avondvullend<br />

uitbundig optreden van dans, zang en toneel.<br />

Beneden in de viplounge, alleen toegankelijk<br />

voor mensen die bij de Ruigoord-familie<br />

horen, is het een feest der herkenning. Aan<br />

een ronde tafel zit de harde kern samen.<br />

Schrijficoon Simon Vinkenoog, schrijver Hans<br />

Plomp, coördinator van Stichting Ruigoord<br />

Rudolph Stokvis, schilder Niels Hamel, een<br />

paar van hun kinderen en aanhang. Simon<br />

Vinkenoog rookt een joint en is druk in<br />

gesprek met zijn tafelgenoten. Ondanks zijn<br />

leeftijd (79) is hij nog lang niet uitgerangeerd.<br />

En dat maakt hem hét boegbeeld van het<br />

feest: ‘Van binnen ben ik nog steeds dat<br />

kleine jongetje van toen. Maar wel een jochie<br />

met veel opgebouwde levenskennis. Wij<br />

vormen de nieuwe bejaarden, een groep met<br />

een grote knowhow die we graag overdragen<br />

aan de volgende generatie.’<br />

De show gaat bijna beginnen. Hans begeeft zich<br />

in glitterjas naar de bühne. Hij zal de optredens<br />

aan elkaar praten. Zijn bloedmooie jonge<br />

vriendin, dichteres Aixa (29) staat bij de bar.<br />

Leeftijden zeggen haar niks: ‘The nature of love<br />

overschrijdt alle tijdsgrenzen.’ In de grote zaal<br />

juicht een uitzinnig publiek de artiesten toe. De<br />

avond vordert en de massa danst, bedwelmd in<br />

een nevel van wiet en alcohol.<br />

Rond één uur ’s nachts verschijnen alle artiesten<br />

op het podium om luidkeels het slotlied in te<br />

zetten: Het is tijd voor tijdloosheid. Jong, oud,<br />

arm, rijk, grijs, leef! We leven allemaal in<br />

dezelfde tijd, wereldwijd, dezelfde tijd.<br />

Rudolph Stokvis die alles heeft gecoördineerd<br />

kan trots zijn. Het feest is geslaagd.<br />

Vanuit het dak daalt een acrobate naar<br />

beneden. Ze hangt aan een opengesprongen<br />

ballon en neemt onmenselijke houdingen<br />

aan. Zij is de belichaming van een nieuwe<br />

generatie. Flexibel en jong. Een generatie<br />

waar Rudolph heel bewust achter staat:<br />

‘Jongeren zullen het van ons overnemen. Zij<br />

moeten doorzetten waar we mee bezig zijn en<br />

hopelijk doen ze dat in dezelfde spirit.’<br />

subcultuur<br />

voorjaar 2008 | n.a.p. 99